Optimaal kasbeheer van het Rijk en van de instellingen die aan de schatkist zijn gelieerd.

De minister van Financiën is verantwoordelijk voor het beheer van publieke middelen en de bijbehorende geldstromen. De wettelijke basis is geregeld in de Comptabiliteitswet 201661 en nader uitgewerkt in de Regeling schatkistbankieren RWT’s en andere rechtspersonen62 (voor RWT’s), de Wet financiering decentrale overheden63 (voor decentrale overheden), de Wet financiering sociale verzekeringen64 en de Zorgverzekeringswet65 (voor sociale fondsen) en de Regeling Agentschappen66 (voor agentschappen).

Het kasbeheer is onder te verdelen in het schatkistbankieren en het betalingsverkeer van de Rijksoverheid.

Bij schatkistbankieren heeft de minister van Financiën een beleidsmatige en uitvoerende rol. De uitvoering van het schatkistbankieren is belegd bij het Agentschap van de Generale Thesaurie. Schatkistbankieren houdt in dat deelnemers hun liquide (overtollige) middelen aanhouden bij het ministerie van Financiën (de schatkist). De publieke middelen verlaten de schatkist niet eerder dan noodzakelijk voor de uitvoering van de publieke taak. Daarnaast kunnen, onder voorwaarden, sommige categorieën deelnemers aan schatkistbankieren ook leningen afsluiten.

Het schatkistbankieren heeft drie doelstellingen: reductie van de EMU-schuld, risicoreductie en doelmatig kasbeheer. Door alle overtollige middelen binnen de overheid te concentreren bij het ministerie van Financiën vermindert de leenbehoefte van de overheid als geheel. Deze lagere leenbehoefte zorgt voor een lagere EMU-schuld. Het risico dat deelnemers lopen met hun overtollige middelen is kleiner doordat er minder geld bij externe partijen in beheer is. Het kasbeheer is doelmatiger doordat, over de gehele collectieve sector bezien, deelnemers met een leenfaciliteit besparen op hun rentekosten omdat het ministerie van Financiën tegen lagere rentetarieven uitleent dan marktpartijen.

Het betalingsverkeer van het Rijk wordt door commerciële partijen uitgevoerd. Periodiek wordt hiertoe het betalingsverkeer, dat verdeeld is in verschillende zogenaamde percelen, aanbesteed. Het ministerie van Financiën coördineert deze aanbestedingen. Door deze aanbestedingen worden commerciële partijen geprikkeld om hun diensten tegen een zo gunstig mogelijke prijs-kwaliteitverhouding aan te bieden. De doelstelling van het betalingsverkeer is het waarborgen en waar mogelijk verbeteren van de kwaliteit van de dienstverlening en het bewaken van de kosten hiervan.

In de vastgestelde begroting van 2023 waren geen beleidswijzigingen voor het schatkistbankieren en het betalingsverkeer voorzien. In 2023 is een inventarisatie gedaan naar ‘groen’ schatkistbankieren. Hieruit is gebleken dat er geen beleidswijzigingen nodig zijn.

In november 2023 heeft ministerie van Financiën een nieuw IT-systeem voor schatkistbankieren geïmplementeerd. Met dit nieuwe systeem is de dienstverlening verder geprofessionaliseerd en toekomstbestendig gemaakt. Deelnemers van schatkistbankieren krijgen hiermee een nieuw en solide gebruikers-omgeving waarin zij op eenvoudige wijze veel zaken zelf kunnen regelen. Daarnaast is het ministerie van Financiën gestart met de voorbereiding van de aanbesteding van het betalingsverkeer voor de Belastingdienst, Toeslagen en Douane. In 2023 heeft een marktconsultatie plaatsgevonden om de richting van de aanbesteding te bepalen. Er zal nog een tweede marktconsultatie plaatsvinden waarin het beoogde pakket van eisen en wensen wordt getoetst. Tegen de zomer van 2024 worden de aanbestedingstukken definitief gepubliceerd.

In 2023 is het plan van aanpak voor de periodieke rapportage van beleidsartikel 12 naar de Tweede Kamer gegaan. De periodieke rapportage heeft betrekking op de jaren 2018 tot en met 2023 en zal zich toespitsen op het evalueren en wegen van de doeltreffendheid en doelmatigheid van het kasbeheerbeleid en de aanverwante instrumenten. Tevens zal een onafhankelijke deskundige een oordeel geven over de kwaliteit van het uitgevoerde onderzoek.67

Kengetallen

Het schatkistbankieren kent kengetallen die laten zien hoeveel deelnemers er zijn, wat de omvang is van de aangehouden en uitgeleende middelen én wat de bijdrage was aan het reduceren van de EMU-schuld. De EMU-schuld bestaat uit alle schulden van de collectieve sector aan instellingen buiten de overheid. Doordat de deelnemers aan het schatkistbankieren hun overtollige middelen bij het Rijk aanhouden, hoeft het Rijk minder te lenen. Het gevolg is dat de omvang van de totale extern uitstaande schuld van de hele collectieve sector daalt en daardoor de EMU-schuld afneemt. Aan het eind van 2023 was de bijdrage van het schatkistbankieren aan het verlagen van de EMU-schuld € 78,7 mld.

Het ministerie van Financiën is de uitvoerder van schatkistbankieren en beheert de aangehouden (liquide) middelen en de leningen. Het ministerie heeft geen zicht op de beweegredenen van instellingen om leningen aan te gaan, of meer of minder middelen aan te houden op rekeningen-courant en/of deposito’s en rapporteert alleen over de totale omvang ervan per deelnemersgroep.

Verplichtingen en uitgaven

Rente

De aan de deelnemers betaalde rente op in de schatkist aangehouden middelen is hoger uitgevallen dan begroot. Deze post is een optelsom van alle rentevergoedingen aan de verschillende categorieën deelnemers op hun rekeningen-courant en deposito’s. Het saldo van de rekeningen-courant en deposito’s is hoger uitgevallen dan waarmee in de begroting rekening is gehouden. Daarnaast zijn de rentepercentages hoger uitgevallen dan verwacht. Deze effecten hebben per saldo tot € 1,6 mld. hogere rentelasten geleid.

Leningen

Het bedrag aan verstrekte leningen is in 2023 € 528 mln. hoger dan in de vastgestelde begroting werd geraamd. Dit komt doordat meer leningen zijn verstrekt aan de deelnemers van schatkistbankieren dan waarmee in de begroting rekening is gehouden.

Ontvangsten

Rentebaten kasbeheer

De raming van de rentebaten valt € 23 mln. hoger uit als gevolg van nieuw afgesloten leningen en aangepaste rentepercentages.

Leningen

In 2023 is € 210 mln. meer aan leningen afgelost dan in de vastgestelde begroting werd geraamd. Deelnemers van schatkistbankieren hebben de mogelijkheid om hun leningen (deels) vervroegd af te lossen, bijvoorbeeld bij verkoop van de activa waarvoor was geleend.

Mutaties in rekening-courant en deposito’s

Deelnemers aan het schatkistbankieren hebben één of meerdere rekeningen-courant waarop zij tegoeden aanhouden. Een stijging van het saldo van rekeningen-courant en deposito’s betekent een instroom van geld, en is daarom een ontvangst voor de Staat. In 2023 is het saldo van de rekeningen-courant met circa € 23,1 mld. toegenomen, met name door de sociale fondsen. In de vastgestelde begroting werd een toename van € 10,2 mld. verwacht.