Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het verwerven en instandhouden van het defensiebrede materieel. In het Defensiematerieelverslag wordt aangegeven welke voornaamste activiteiten over het afgelopen jaar hebben plaatsgevonden in relatie tot de doelstellingen van het onderliggende beleid. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase.

Verplichtingen

Ten opzichte van de ontwerpbegroting zijn per saldo voor een bedrag van € 266,1 miljoen minder verplichtingen aangegaan. Het betreft een saldo van zowel verhogingen als verlagingen van de verplichtingen. In de 1^e suppletoire begroting, de Prinsjesdag suppletoire begroting en de 2^e suppletoire begroting is een uitgebreidere toelichting opgenomen. De belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de ontwerpbegroting die bijdragen aan deze neerwaartse bijstelling worden hieronder toegelicht.

De verplichtingen voor Patriot projecten naar aanleiding van de Defensienota 2022 zijn van artikel 1 Defensiebreed materieel overgegaan naar artikel 3 Land materieel. Daarnaast zijn de verplichtingen op verschillende projecten met de Prinsjesdag suppletoire begroting op basis van de laatste inzichten in het juiste ritme gezet. Per project en per jaar kunnen verplichtingen worden aangepast volgens de actuele prognoses; deze worden bijvoorbeeld naar voren gehaald of naar achter geschoven. Per saldo zijn de verplichtingen in 2023 naar beneden bijgesteld, omdat deze in latere jaren worden aangegaan. Het betreft hier onder meer de projecten Defensie operationeel kledingsysteem (DOKS) en Defensiebrede vervanging klein kaliber wapens (Colt en ondersteunende wapens), alsmede een aantal technische mutaties. Ook heeft er een neerwaartse bijstelling in het najaar plaatsgevonden die het gevolg is van de overheveling van middelen van de voorbereidingsfase naar de realisatiefase en instandhouding op andere artikelen binnen het DMF. Dit heeft betrekking op het geleverd eigen materieel aan Oekraïne, waarvan de vervangingswaarde uit algemene middelen gecompenseerd is. Tenslotte is een deel van de verplichtingenruimte op munitie verschoven naar 2024, aangezien dat deel van de verplichtingen in 2024 wordt aangegaan.

Uitgaven

Verwerving

Voorbereidingsfase

De projecten in voorbereiding zijn in het afgelopen jaar nader uitgewerkt en ter besluitvorming aangeboden. Hieruit volgt een actueel financieel ritme. Na de besluitvorming worden deze middelen overgeboekt naar de onderzoeks- of realisatiefase of naar een ander jaar. Het budget voor de voorbereidingsfase is in 2023 daarom met € 192,2 miljoen afgeboekt. Budget dat naar latere jaren is geschoven, is in die jaren opgeboekt.

De verlaging van het budget is met de eerste suppletoire begroting doorgevoerd. Het projectbudget (€ 119,6 miljoen) dat hiermee is overgeheveld naar de realisatie- of onderzoeksfase betreft onder andere het project Aanvulling Inzetvoorraad Munitie (Kamerstuk 27 830, nr. 395 van 18-04-2023), aanschaf additionele behoefte programma Wissellaadsystemen, Trekker-oplegger-combinaties en Bergingsvoertuigen (WTB) en vervanging Grondterminals MILSATCOM.

Daarnaast is budget (€ 35,2 miljoen) dat met de Defensienota 2022 is toegevoegd aan de voorbereidingsfase, overgeheveld naar de realisatiefase. Het betreft budget voor een aantal projecten die al in de realisatiefase zitten. Hier gaat het bijvoorbeeld om de vervanging van de Patriot gerelateerde projecten (Aanvulling inzetvoorraad Munitie, Aanvulling inzetvoorraad Patriot PAC-3 raketten, en Verlenging levensduur Patriot). Vanwege langere doorlooptijden voor het afsluiten van contracten en levertijden ten gevolge van de huidige marktomstandigheden is ook budget naar latere begrotingsjaren doorgeschoven.

Realisatiefase

Niet alle materieelprojecten zijn volgens begrotingsplanning uitgevoerd. In 2023 was er sprake van personeelstekorten mede door de krapte op de arbeidsmarkt, verbroken logistieke ketens en een overspannen wapenmarkt na de inval van Rusland in Oekraïne. Daardoor zijn geplande leveringsmomenten of contractvormingen niet altijd behaald. Projecten waarbij als gevolg van andere oorzaken in 2023 minder is gerealiseerd, worden hieronder specifiek toegelicht. Op verwerving defensiebreed materieel is de realisatie € 353,3 miljoen lager dan begroot.

Navolgend de toelichting voor projecten met een specifieke verklaring.

Het project Defensie Bewakings- en Beveiligingssysteem (DBBS) is in 2023 verder vertraagd omdat een aantal randvoorwaarden en eisen van de beveiligingsautoriteit die nodig zijn voor verdere uitrol van het project nog niet gehaald zijn. Dit zorgt er voor dat de realisatie lager uitkomt dan ten tijde van opstellen van de begroting 2023 werd verwacht. De realisatie in 2023 komt uit op € 6,5 miljoen in plaats van de geraamde € 71,1 miljoen. Het projectbudget is wel verhoogd als gevolg van een afwijkingsrapportage die in 2023 is goedgekeurd.

De lagere realisatie bij het project Defensie Operationeel Kleding Systeem (DOKS) is veroorzaakt doordat de aanbesteding van DOKS Kleding vertraagd is. Als onderdeel van de offertevergelijking houdt COMMIT draagproeven met de aangeboden kleding. De uitslagen van de draagproeven waren zodanig dat er nog geen gunningsbeslissing genomen kon worden. Gelet op het commercieel vertrouwelijke karakter van dit project wordt slechts een indicatie gegeven van de bandbreedte van het projectbudget en daarmee de onderrealisatie op het uitgavenbudget. De bandbreedte bedraagt tussen € 250 en € 1.000 miljoen.

In de bestuursakkoorden tussen Kustwacht CARIB en de landen Aruba, Curaçao en Sint Maarten is door de landen een bijdrage geleverd aan het langer termijn plan materieel. In de ontwerpbegroting was een fasering van deze budgetten naar latere jaren nog niet verwerkt voor € 22,9 miljoen.

De lagere realisatie bij het project Verbeterd Operationeel Soldaat Systeem (VOSS) is veroorzaakt doordat de oplevering van de C4I vertraagd is. Dit komt door: A) De kwaliteit van de systemen bleek onvoldoende tijdens de acceptatietesten. B) Een Nederlandse toeleverancier kon, vanwege een tijdelijk ingetrokken ABDO-certificaat, de crypto-module niet tijdig leveren. C) Als gevolg van de veiligheidssituatie in Israël, is veel personeel van de leverancier gemobiliseerd en is de productielocatie verplaatst naar een veiliger gebied. Gelet op het commercieel vertrouwelijke karakter van dit project wordt slechts een indicatie gegeven van de bandbreedte van het projectbudget en daarmee de onderrealisatie op het uitgavenbudget. De bandbreedte bedraagt tussen € 250 en € 1.000 miljoen.

In onderstaand overzicht zijn alle projecten in realisatie met een financiële omvang van meer dan € 100,0 miljoen conform het DMF 2023 opgenomen. Jaarlijks worden het DPO en de DPO-Afwijkingsrapportage aan de Kamer aangeboden. Deze rapportages geven een overzicht van alle materieel-, vastgoed- en IT-projecten met een investeringsbedrag van meer dan € 50,0 miljoen in onderzoek en realisatie. Gelet op het commercieel vertrouwelijke karakter een aantal project wordt voor deze projecten slechts een indicatie gegeven van de bandbreedte van het projectbudget.

Instandhouding

Ten opzichte van de ontwerpbegroting is voor € 25,6 miljoen meer uitgegeven door Kustwacht CARIB. Voor € 21,8 miljoen hebben de hogere uitgaven betrekking op de leasecontracten voor de luchtverkenning, doordat het budget deels in de ontwerpbegroting van de Defensiebegroting, artikel 2 was opgenomen. Verder heeft er een hogere afname van vlieguren plaatsgevonden dan begroot en is het resterende deel het gevolg van inflatie.

Bekostiging

De gerealiseerde uitgaven op het budget voor Kennis en Innovatie zijn met € 73,0 miljoen lager dan begroot. De lagere realisatie op het budget Bijdrage grote onderzoeksfaciliteiten (€ 46,6 miljoen) is onder andere te verklaren door een correctie om budget (ca. € 15,5 miljoen) bedoeld voor kennisopbouw naar de juiste positie (beleidsartikel 9 Algemeen van de Defensiebegroting) op de Defensiebegroting te verplaatsen. De lagere realisatie bij Kort Cyclische Innovatie (€ 21,1 miljoen) heeft te maken met het overhevelen van middelen naar de Defensieonderdelen voor innovatieprojecten uitgevoerd door de Innovatiecentra. Daarnaast hebben bij projecten onder Kennis en Innovatie diverse herschikkingen plaatsgevonden binnen dit artikel.

Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling (CODEMO)

De CODEMO-regeling (Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling) is een instrument dat bedoeld is voor innovatieve defensie-specifieke productontwikkeling door met name het nationale Midden- en Kleinbedrijf, dat Defensie in staat stelt om na succesvolle afronding als launching customer op te treden. Defensie neemt, van goedgekeurde projectvoorstellen, maximaal 50 procent van de ontwikkelingskosten voor haar rekening. Eventuele opbrengsten voor Defensie, in de vorm van royalty’s over de verkoop van de ontwikkelde producten aan derden, worden beschikbaar gesteld voor de CODEMO-regeling. Ook zijn vanuit de oude CODEMA-regeling, de voorloper van de CODEMO-regeling, royalty’s toegevoegd aan het budget van € 10 miljoen waar in 2011 mee is gestart, resulterend in een totaal budget van € 13,3 miljoen. In totaal is sinds de start van de regeling voor een bedrag van € 11,8 miljoen aan projectvoorstellen goedgekeurd, wat resulteert in een resterend budget van € 1,5 miljoen.

In 2023 waren zes projecten in uitvoering. In navolgende tabel staan de cumulatieve cijfers vanaf het begin van de regeling tot en met 31 december 2023.

Over-/onderprogrammering

Defensie raamt in het begrotingsjaar meer investeringen dan het budget dat daarvoor beschikbaar is. Dit is de overprogrammering. Onzekerheden - denk bijvoorbeeld aan onvoorziene vertragingen en omstandigheden - kunnen de geraamde investeringen vertragen. Door meer investeringen te programmeren wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget van de investeringsportfolio en de gehele begroting. Overprogrammering is zodoende een instrument dat bij kan dragen aan een tijdige en doelmatige implementatie van de investeringsbudgetten. Omdat niet meer uitgegevan kan worden dan het beschikbare budget, vindt op overprogrammering geen realisatie plaats. De geraamde overprogrammering wordt gedurende het jaar afgeboekt tot nul.