De noodzaak van verbinding en weerbaarheid in een gepolariseerde wereld

2023 was in veel opzichten een geopolitiek onzeker jaar en liet eens te meer zien dat internationale ontwikkelingen een directe impact op Nederland hebben en vragen om meer diplomatie en verbinding.

Na het uitbreken van een oorlog op het Europese continent door de Russische inval in Oekraïne in 2022, werd de wereld in 2023 geconfronteerd met een nieuw conflict. Na de verschrikkelijke aanval en de gijzeling van Israëliërs door Hamas op 7 oktober, is in Gaza een desastreuze humanitaire situatie ontstaan. Daardoor bestaat het risico van regionale escalatie en zijn de mondiale verhoudingen verder op scherp gezet. Ook verder weg van Europa nam de instabiliteit toe door militaire coups en conflicten in de Sahel en de Hoorn van Afrika.

Deze ontwikkelingen spelen zich af tegen een achtergrond van grote demografische en economische verschuivingen naar het oosten en zuiden. Grootmachten Rusland en China en opkomende machten zoals India, Brazilië en Zuid-Afrika, maar ook de nieuwe BRICS-leden1 en landen van de G77, eisen hun plek op het wereldtoneel op. De wereld wordt daardoor toenemend gekenmerkt door strategische competitie en complexe veiligheidsuitdagingen.2 Als gevolg van toenemende multipolariteit en de toenemende assertiviteit van opkomende landen, nemen het relatieve gewicht en de invloed van Europa en Nederland af. Landen hebben meer keuzemogelijkheden in een multipolaire wereld. De kosten van onze keuzes worden hoger. Het behalen van dezelfde resultaten als voorheen vraagt om een grotere inspanning, of is helemaal niet meer mogelijk. Het internationale systeem staat onder druk, terwijl Nederland voor zijn veiligheid en welvaart grotendeels afhankelijk is van een open en op regels gebaseerde wereldorde. Uitdagingen zoals klimaatverandering, disruptieve technologieën, vrede en veiligheid, of armoedebestrijding kunnen het beste worden opgelost in een goed functionerend multilateraal systeem waarin internationale afspraken nageleefd worden.

We kunnen ons hier niet voor afsluiten: de ontwikkelingen in de wereld om ons heen hebben directe impact op ons en op onze manier van leven. Zo waren de gevolgen voor Nederlanders in het buitenland en de consulaire dienstverlening in 2023 groot, bijvoorbeeld toen Nederlanders geëvacueerd moesten worden uit het door oorlog geteisterde Soedan. Ook merkten we in Nederland direct de consequenties van het conflict in het Midden-Oosten – zo heeft de oorlog een aanzienlijke impact op de sociale stabiliteit vanwege de toegenomen dreiging bij Israëlische en Joodse gemeenschappen en bij islamitische gemeenschappen.

Om onze weerbaarheid te versterken en ons handelingsvermogen te vergroten heeft Nederland meer dan ooit de samenwerking en verbinding met andere landen nodig. Dat betekent dat Nederland met oude en nieuwe partners gezamenlijk moet optrekken om deze uitdagingen het hoofd te bieden, via de EU, NAVO, VN en andere verbanden. Zo heeft Nederland in 2023 als gast wederom actief deelgenomen aan de G20 onder voorzitterschap van India.

Met nadrukkelijk oog voor de belangen van partnerlanden probeerde Nederland bestaande en nieuwe relaties te ontwikkelen op basis van gelijkwaardigheid. De Afrikastrategie ademt deze nieuwe benadering, maar ook de intensivering van partnerschappen in Zuidoost-Azië, met Japan, Zuid-Korea en ASEAN. We doen actief outreach naar partners op alle niveaus, met als doel elkaar beter te begrijpen en de samenwerking te intensiveren op gebieden van wederzijds belang.

De EU is en blijft het primaire handelingspodium van het Nederlandse buitenlandbeleid. Alleen door krachten te bundelen kunnen we onze weerbaarheid vergroten, belangen effectief behartigen, opkomen voor onze kernwaarden, en inspelen op ontwikkelingen in een verhardende internationale omgeving. Door de geopolitieke instabiliteit werd de EU in 2023 gedwongen om zich verder te positioneren als machtspolitieke speler op het wereldtoneel en daarbij te investeren in haar defensie en eigen concurentiekracht en risicovolle ongewenste afhankelijkheden af te bouwen. Mede door de Nederlandse inzet is migratie hoog op de Europese agenda komen te staan en zijn er stappen genomen om ook op dat terrein het gewicht en de instrumenten van de EU gerichter en effectiever in te zetten.

Europese samenwerking

De EU is essentieel voor de Nederlandse vrijheid, veiligheid en welvaart. In 2023 heeft Nederland een leidende rol gespeeld om de EU slagvaardiger, economisch sterker, groener en veiliger te maken. Tegelijkertijd werkte het kabinet aan transparantie over, en draagvlak voor, onze EU-inzet in de samenleving.3

RechtsstatelijkheidDankzij de inzet van het financiële EU-rechtstaat instrumentarium tegen Hongarije (MFK-rechtsstaatverordening, rechtsstaatmijlpalen in het Herstelfonds en de Common Provisions Regulation (CPR)) en Polen (rechtsstaatmijlpalen in het Herstelfonds en de CPR), is er in 2023 aanzienlijke financiële druk op deze twee lidstaten uitgeoefend om rechtsstaathervormingen af te dwingen. Nederland heeft bij de Commissie aangedrongen zorgvuldig te toetsen of aan alle voorwaarden van de verschillende rechtsstaatinstrumenten wordt voldaan alvorens de bevroren EU-middelen vrij te geven.4 Ten behoeve van de verdere aanscherping van het EU-rechtsstaatsinstrumentarium is het mede door de inzet van Nederland gelukt om in de herziening van het Financieel Reglement een expliciete verwijzing op te nemen naar de verplichting van lidstaten om bij de implementatie van het Uniebudget de naleving van het EU Handvest van de Grondrechten te garanderen.5 Ook heeft Nederland zich ingezet voor de deelname van een grote groep EU-lidstaten aan de zijde van de Commissie in de EU-Hofzaak over de Hongaarse anti-LHBTIQ wetgeving.6

Klimaat, energie en digitaliseringEen belangrijke leidraad voor het kabinet om de EU slagvaardiger, economisch sterker, groener en veiliger te maken is de kabinetsvisie7op de Open Strategische Autonomie van de Unie, die in juli 2023 is vervat in een onder Nederlands leiderschap gepubliceerd Europees non-paper. In lijn met deze visie zijn in 2023 wezenlijke stappen gezet om de weerbaarheid van de EU te verstevigen, zoals de maatregelen om het Europese concurrentievermogen te versterken in het kader van het Green Deal Industrial Plan8 en de succesvolle afronding van de onderhandelingen over de EU Critical Raw Materials Act. Ook op het gebied van klimaat en energie is in 2023 voortgang geboekt. Het behalen van het Europese klimaatdoel van ten minste 55% reductie in 2030 kwam dichterbij door succesvolle afronding van het merendeel van de nog resterende voorstellen van het Fit for F55 pakket.9 Mede als gevolg van Europese afspraken en samenwerking ten aanzien van energie bleven de energieprijzen in 2023 redelijk constant. Nederland heeft in wetgevingsonderhandelingen over klimaat nadrukkelijk aandacht besteed aan uitvoerbaarheid in de nationale context. Ten aanzien van digitalisering heeft Nederland een actieve rol gespeeld in de onderhandelingen over onder andere de Data Act, de AI Act, de Europese digitale identiteit en de Cyber Resilience Act. Voorts heeft het kabinet in het najaar van 2023 een Agenda Digitale Open Strategische Autonomie10gepubliceerd, die verder richting geeft aan de Nederlandse inspanningen op Europees niveau.

SanctiesHet EU sanctie-instrumentarium is een belangrijke pijler van het Europese buitenlandbeleid. Met de versterkte sanctie-capaciteit op het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft Nederland effectief kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van het instrument en van nieuwe restrictieve maatregelen. Daarbij gaat het bijvoorbeeld om onderdelen van de sanctiepakketten naar aanleiding van de Russische agressie in Oekraïne, mensenrechtenschendingen in, en drone-leveranties door Iran en mensenrechtenschendingen wereldwijd inclusief tegen daders verantwoordelijken voor seksueel en gender-gerelateerd geweld en grootschalige schendingen van vrouwenrechten. Nederland nam het voortouw in de aanpak van omzeiling van sancties met een non-paper waarmee een agenda is neergelegd en deels ook al uitgevoerd, waaronder versterkte coördinatie en analysecapaciteit in Brussel, diplomatieke outreach, bewustwording bij het bedrijfsleven en maatregelen tegen tussenhandelaren in derde landen. Tevens is de coördinatie van naleving binnen de Rijksoverheid versterkt middels een coördinerende rol als aanjager en facilitator van de Rijksbrede uitvoering van de gedeelde taak ten aanzien van het sanctiestelsel. De aanbevelingen van het rapport Blok zijn inmiddels gerealiseerd, naar hun aard doorlopend, of onderdeel van de modernisering van het sanctiestelsel.  Deze modernisering is momenteel een van de voornaamste werkzaamheden en krijgt gestalte door de aanpassing van de Sanctiewet 1977 en aanpalende wet– en regelgeving. In 2023 zijn hierop belangrijke stappen gezet, zoals een openbare preconsultatie op de hoofdlijnen voor de nieuwe Sanctiewet en gesprekken met experts. Het kabinet is voornemens de consultatie van het volledige wetsvoorstel in het voorjaar van 2024 te starten.

Migratie Mede door de inzet van Nederland zijn bestaande migratieafspraken in februari 2023 opnieuw vastgelegd in conclusies van de Europese Raad,11 en informeert Commissievoorzitter Von der Leyen de regeringsleiders sindsdien regelmatig over de implementatie van deze conclusies.12Daarnaast heeft Nederland zich ingezet voor de totstandkoming van een Asiel en Migratie Pact, waarover in december 2023 een politiek triloogakkoord werd bereikt.13 Het Asiel en Migratie Pact draagt door verder ontwikkelde screening en registratie en verplichte grensprocedures gecombineerd met verplichte solidariteit van lidstaten onderling bij aan meer grip op migratie. Verder heeft Nederland zich in de EU hard gemaakt voor brede en solidaire partnerschappen met partnerlanden om irreguliere migratie te beperken, terugkeer te bevorderen, reguliere migratie te versterken en migranten en vluchtelingen te beschermen. Op basis van gelijkwaardigheid en wederzijdse belangen. Naar aanleiding van vrijgemaakt budget op de BZ begroting 202314 is een nieuwe informatiecampagne voor (potentiële) migranten vormgegeven die in 2024 van start zal gaan. Tot slot hebben EU-lidstaten in 2023 wederom een veilige haven geboden aan Oekraïense ontheemden.

Westelijke BalkanGezien de voortdurende negatieve effecten van de situatie in Oekraïne op de Westelijke Balkan en het directe Nederlandse en EU-belang bij de regio heeft Nederland de relaties het afgelopen jaar verder versterkt, in de eerste plaats via de Europese band. De nadruk ligt daarbij op drie sporen: rechtstaatshervormingen, stabiliteit en veiligheid en economische samenwerking. Hier werd onder meer invulling aan gegeven middels de Nederlandse inzet met betrekking tot het EU toetredingstraject van Westelijke Balkan landen en het door de Commissie voorgestelde Groeiplan droegen bij aan versterkte betrekkingen met de regio. Daarnaast is de politieke dialoog geïntensiveerd. Zo nam de minister-president deel aan het Berlijn Proces in Tirana dat voor de eerste maal in de regio zelf plaatsvond. Ook bezocht hij samen met zijn Luxemburgse collega Servië en Kosovo ter ondersteuning van de EU-gefaciliteerde Belgrado-Pristina dialoog. Daarnaast bracht de minister van Buitenlandse Zaken een bezoek aan Skopje voor de Ministeriele Raad van de OVSE en de minister van Defensie bezocht Bosnië en Herzegovina. Nederland heeft over de hele linie strategische communicatie ten aanzien van de Westelijk Balkan via EU-kanalen geprioriteerd.

EU-uitbreidingNederland bleef vasthouden aan het strikt, fair en betrokken uitbreidingsbeleid.15 De vervulling van de Kopenhagencriteria, met nadruk op de Fundamentals, bleef daarbij centraal staan. Nederland bleef ook een betrokken partner voor kandidaat-lidstaten, onder andere bij rechtsstaathervormingen, corruptiebestrijding en het functioneren van democratische instellingen. Ook werd aandacht besteed aan de mate van aansluiting bij het EU gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) en migratiesamenwerking. In deze turbulente tijden is de EU zich bewust van het positieve signaal dat uitgaat van Europees perspectief. In lijn met de aanbeveling van de Commissie stemde Nederland in met het openen van toetredingsonderhandelingen met Oekraïne en Moldavië, gezien de voortgang die beide landen in afzienbare tijd boekten. De Europese Raad besloot tevens kandidaat-lid-status te verlenen aan Georgië, met dien verstande dat het land nog een aantal belangrijke stappen zet. Met deze beslissingen stelde de EU een visie van vrede en vooruitgang tegenover het Russische alternatief van oorlog en vernietiging. Tegelijkertijd is er een serieuze start gemaakt met een reflectie over welke hervormingen binnen de EU noodzakelijk zijn om voorbereid te zijn op een toekomstige uitbreiding.

MATRAAlle voor 2023 geplande NFRP-MATRA projecten zijn uitgevoerd. Nederland heeft zichtbaar bijdragen aan het versterken van rechtsstaat en democratie in de kandidaat lidstaten en de landen van het Oostelijk Partnerschap. Nederland speelt onder meer een leidende rol in verschillende EU delegated cooperation projecten. Deze richten zich in de Westelijke Balkan op de strijd tegen mensensmokkel en mensenhandel en in Moldavië op de justitiehervormingen. Ter ere van het dertigjarig bestaan van het MATRA-programma werd, in samenwerking met Instituut Clingendael, een conferentie georganiseerd, waarbij werd vooruitgeblikt op de toekomst van het MATRA-programma.

Bilaterale relaties In 2023 zijn de bilaterale relaties met EU-lidstaten verder verdiept en verstevigd, met bijzondere aandacht voor de buurlanden. Onder Nederlands voorzitterschap van de Benelux zijn concrete resultaten geboekt, zoals het in werking treden van het politieverdrag. De eerste regeringsconsultaties met Frankrijk in maart illustreren dat de samenwerking met Frankrijk als belangrijke strategische partner is verdiept. Ook is er geïnvesteerd in de samenwerking met Spanje, Italië en het VK. Door de samenwerking met Tsjechië en Polen te versterken werd binnen de EU ingezet op bredere coalities op onderwerpen met gedeelde belangen. Ook vonden uitgaande staatsbezoeken plaats aan Slowakije en België en was er een inkomend staatsbezoek uit Frankrijk.

Oekraïne/Rusland De houding van de EU richting de Russische invasie van Oekraïne was dit jaar ongewijzigd. Hiermee heeft de EU opnieuw solidariteit en geopolitieke slagkracht getoond. Oekraïne moet gesteund worden in haar onafhankelijkheid, soevereiniteit en territoriale integriteit, binnen de internationaal erkende grenzen en het Oekraïense recht op zelfverdediging tegen de Russische agressie. De EU stond ook in 2023 Oekraïne met politieke, humanitaire, financiële, diplomatieke en militaire steun bij. Via UNCTAD ondersteunde Nederland de VN in haar coördinerende rol om de impact van de oorlog op de armste landen te mitigeren zowel in relatie tot voedsel en energie als financieel, inclusief haar inspanningen voor de graandeal in de Zwarte Zee.

Ook bilateraal heeft Nederland Oekraïne gesteund, zowel militair, financieel, humanitair alsmede in het kader van wederopbouw.16 Op het gebied van accountability steunt Nederland Oekraïne door een leidende rol te spelen op punt 7, ‘restoration of justice’, van het vredesplan van President Zelensky: het register voor oorlogsschade in Oekraïne is opgericht en in Den Haag gevestigd en ook het International Centre for the Prosecution of the Crime of Agression against Ukraine bij Eurojust is in Den Haag ondergebracht. Nederland heeft aangegeven een toekomstig tribunaal te kunnen huisvesten. Daarnaast laat Nederland ook door deel te nemen aan de werkgroepen en bijeenkomsten in Jeddah en Malta zien achter Zelensky’s vredesplan te staan. De nauwe band tussen Oekraïne en Nederland blijkt uit de meerdere bezoeken van de minister-president en de ministers van Buitenlandse Zaken, Defensie, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, alsook de bezoeken van de Oekrainse President Zelensky aan Nederland.

TurkijeHet kabinet erkent de belangrijke geopolitieke rol van Turkije op het wereldtoneel en als NAVO bondgenoot en zet in op duurzame samenwerking op terreinen van wederzijds belang zoals veiligheid, terrorismebestrijding, migratie en klimaat. Mensenrechten en de rechtstaat blijven integraal onderdeel van de gesprekken met Turkije. Speciale aandacht ging uit naar de aardbevingen die plaatsvonden in Turkije en Syrië in februari 2023. Nederland kon Turkije snel helpen bij de reddingsoperaties en met humanitaire hulp. Zo werden o.a. een luchtmacht-vliegtuig en medische capaciteit ingezet om gewonden binnen Turkije te verplaatsen. Ook stelde Buitenlandse zaken een regeling in voor het met voorrang behandelen van visumaanvragen van mensen in het getroffen gebied. Op verzoek van de Europese Raad van juni publiceerden de Commissie en EDEO in november een rapport met aanbevelingen om de samenwerking tussen de EU en Turkije verder te ontwikkelen. De EU verleende Turkije ook noodhulp na de aardbevingen in Zuidoost Turkije: in maart werd 3 miljard euro aan noodhulp toegezegd.

Zuidelijk NabuurschapIn 2023 heeft de EU een versterkt strategisch partnerschap met Tunesië gesloten en toegewerkt naar een partnerschap met Egypte. Tevens heeft de EU ingespeeld op onvoorziene ontwikkelingen waaronder de aardbeving in Marokko, overstromingen in Libië en het conflict tussen Israël en Hamas.

Veiligheid: vrede, veiligheid en defensie

Investeren in een veilige wereldHet voortduren van de oorlog in Oekraïne in 2023 liet zien dat veiligheid en vrijheid niet vanzelfsprekend zijn. De steun die Nederland aan Oekraïne geeft is niet alleen een investering in de vrijheid van de Oekraïners, maar ook in de vrijheid en veiligheid van Europa en van Nederland. Het kabinetsvoornemen om Oekraïne in 2023 te blijven steunen op militair vlak is gestand gedaan. Nederland doneerde dit jaar EUR 75 miljoen aan het Ukraine Comprehensive Assistance Package. Tevens ondersteunde Nederland Oekraïne middels de Europese Vredesfaciliteit. Verder werd Nederland mede-oprichter van het Tallinn Mechanisme, een donorcoordinatiemechanisme voor niet-militaire cybersteun aan Oekraïne. Door het ondertekenen van de G7+-verklaring gecommitteerd aan het opstellen van een bilateraal veiligheidsarrangement met Oekraïne, geeft Nederland een sterk politiek signaal af: Nederland blijft voor de lange termijn achter Oekraïne staan.

Ook in 2023 vormde de NAVO de hoeksteen van onze collectieve verdediging en zijn stappen gezet om de veiligheid in het Euro-Atlantisch gebied verder te versterken. Zo zijn tijdens de NAVO-top in Vilnius afspraken gemaakt over de bestendiging van de afschrikking en verdediging van het bondgenootschap, de structurele ophoging van de defensie-uitgaven naar minimaal 2% van het bbp en de verdieping van de NAVO-Oekraïne relatie, o.a. door de oprichting van een NAVO-Oekraïne Raad. Mede dankzij de Nederlandse inzet herbevestigden bondgenoten in het communiqué van de top zich te zullen blijven inzetten voor Nederlandse prioriteiten op het gebied van EU-NAVO samenwerking, Women, Peace and Security en versterkte samenwerking met NAVO-partnerlanden in o.a. de Indo-Pacific. Daarnaast heeft de Nederlandse toewijding aan EU-NAVO samenwerking geresulteerd in de gezamenlijke EU-NAVO verklaring op 10 januari 2023, de gezamenlijke EU-NAVO taskforce voor de weerbaarheid van kritieke infrastructuur en een non-paper met Duitsland, Italië en Denemarken met concrete voorstellen voor meer EU-NAVO samenwerking bij het aanjagen van de defensieproductiecapaciteit. Tenslotte werd de Nederlandse campagne voor de organisatie van een NAVO-top bekroond met de toekenning van het gastheerschap van de NAVO-top in 2025.17

In 2023 nam de EU verder stappen om verantwoordelijkheid te nemen voor haar eigen veiligheid, onder meer door de implementatie van het EU Strategisch Kompas. Binnen het EU Gemeenschappelijk Veiligheids- en Defensiebeleid heeft Nederland ingezet op initiatieven om dit beleid verder te versterken, zoals te zien in het instrument voor de versterking van de Europese defensie-industrie door middel van gemeenschappelijke aanbestedingen (EDIRPA) en de verordening ter ondersteuning van de productie van munitie (ASAP). Daarnaast heeft het kabinetmaatregelen aangekondigd op het gebied van wapenexportcontrole ter bevordering van Europese defensiesamenwerking en verdere convergentie van het Europese wapenexportbeleid. 

Non-proliferatie, wapenbeheersing en ontwapeningNederland heeft in 2023 door het organiseren van de REAIM-conferentie een bijdrage geleverd aan de internationale discussie over verantwoorde toepassing van kunstmatige intelligentie in het militaire domein, waar in de komende jaren op voortgebouwd zal worden. Nederland leverde daarnaast de voorzitter van de toetsingsconferentie van het Chemische Wapenverdrag en is facilitator in het kader van de mogelijke herziening van het Biologische Wapenverdrag (BTWC). Ook was Nederland voorzitter van het Non-Proliferation and Disarmament Initiative en sloot zich aan bij een internationale kopgroep in het kader van ruimteveiligheid.

Missies en operatiesNederland droeg militair en civiel significant bij aan missies en operaties, in lijn met de kabinetsbrief over deze inzet tot medio 2025 (d.d. 17 juni 2022, Kamerstuk 29 521, nr. 446). Deze inzet vertaalde zich onder andere in Nederlandse personele bijdragen aan missies aan de Oostflank van de NAVO en in de Westelijke Balkan, het Midden-Oosten, de Sahel, Noord-Afrika, de Hoorn van Afrika, de Golfregio en de Indo-Pacific. Het kabinet trok daarbij lessen uit de ervaringen en evaluaties in o.m. Afghanistan en Mali, hanteerde realistische doelen en verbeterde monitoring. Met de deelname aan de EU-geleide missie EUFOR Althea levert Nederland een bijdrage aan de politieke en sociale stabiliteit en vreedzame co-existentie in Bosnië en Herzegovina.18 Ook besloot het kabinet om met Force Protection en commandovoering bij te dragen aan de NAVO Missie Irak (NMI) vanaf 2024.

Cyberdiplomatie en economische veiligheid als prioriteitIn 2023 is de Internationale Cyber Strategie 2023 ‒ 2028 gepubliceerd en is de implementatie van start gegaan. Zo heeft Nederland een sleutelrol gespeeld bij de totstandkoming van nieuwe sancties in EU-verband tegen Russische entiteiten die belangrijke diensten en goederen leveren aan Russische inlichtingendiensten. Om beter voorbereid te zijn op cyberaanvallen nam Nederland deel aan oefeningen in nationaal-, EU- en NAVO-verband. Nederland heeft in 2023 het voorzitterschap overgenomen van de VS van de Freedom Online Coalition; een coalitie van 39 landen die zich inzet voor mensenrechten online. Met Canada lanceerde Nederland de Global Declaration on Information Integrity.

Nederland heeft de samenwerking op het gebied van economische veiligheid in 2023 met diverse landen versterkt. Zo werd er een MoU met Zuid-Korea getekend op het gebied van strategische afhankelijkheden, exportcontrole en verschillende onderdelen van economische veiligheid. Met de intensiveringsmiddelen voor versterking van het postennet zijn in 2023 diplomaten gestart op nieuw gecreëerde functies met specifieke focus op economische veiligheid op ambassades in Europa, Noord-Amerika en de Indo-Pacifische regio.

Terrorismebestrijding en Nationale VeiligheidNa 7 oktober was Nederland een van de voortrekkers op het gebied van Europese terrorismesancties ten aanzien van Hamas. Nederland heeft daarnaast samen met EU-partners herhaaldelijk gepleit voor het op de EU terrorismelijst plaatsen van het Islamitische Revolutionaire Gardekorps (IRGC). Vooralsnog bestaan hiervoor echter niet de benodigde juridische basis en consensus binnen de EU. Voorts zag 2023 een significante toename van het aantal verzoeken tot opheffen van de sanctieregeling terrorisme van personen die hun straf uitgezeten hadden na terugkeer uit het zogenaamde ISIS Kalifaat.

In multilateraal verband heeft Nederland zich ingezet om geboekte vooruitgang op gebied van mensenrechten en het betrekken van maatschappelijk middenveld in terrorismebestrijding te bestendigen, o.a. in de herziening van de Global Counterterrorism Strategy. Op gebied van terroristische content online zet Nederland zich middels de interdepartementale Contourenbrief Versterkte Aanpak Online in om met de dialoog met de internetsector aan te gaan. Om Nederland in staat te stellen om tot een overheidsbrede, proportionele respons te komen tegen (samengestelde) hybride dreigingen die uitgaan van statelijke actoren, is in november 2023 het Rijksbreed Responskader (RBRK) vastgesteld. Daarnaast werkte Nederland actief aan de aansluiting van het RBRK met het internationale speelveld. Ook maakt Nederland zich hard voor betere coördinatie en samenwerking binnen de EU en met gelijkgezinde landen bij het tegengaan van Ongewenste Buitenlandse Inmenging en desinformatie.

Betrekkingen met landen en regio’s

Investeren in bilaterale relaties en multilateralisme is onontbeerlijk om internationaal op te komen voor de Nederlandse waarden en belangen. De geopolitieke context waarbinnen Nederland tracht deze doelstellingen te realiseren, is in 2023 harder en complexer geworden. De Verenigde Staten zijn en blijven een onmisbare partner voor het behoud van de Nederlandse en Europese vrede, veiligheid en welvaart. Ook Canada is voor Nederland en de EU een betrouwbare en gelijkgezinde partner. De samenwerking is intensief, met name met betrekking tot accountability op terreinen als de oorlog in Oekraïne, MH17 en de aansprakelijkheidsstelling van Syrië.

In een wereld die in toenemende mate gedomineerd wordt door geopolitieke concurrentie is het geopolitieke en economische belang van de Indo-Pacific regio verder toegenomen. Onder meer met de bezoeken van de minister-president aan Maleisië en Vietnam en de minister van Buitenlandse Zaken aan Indonesië en de Filipijnen zet het kabinet in op het versterken van de samenwerking en het verbreden van regionale coalities in de Indo-Pacific regio, waarmee uitvoering wordt gegeven aan de beleidsnotitie «Indo-Pacific: een leidraad voor versterking van de Nederlandse en EU-samenwerking met partners in Azië» 19.

De relatie met China kende een voortzetting van de verschuiving in de balans tussen openheid en beschermen, zoals beschreven in de China notitie van 201920. De nadruk komt steeds meer te liggen op het beschermen van onze waarden, belangen en veiligheid, hetgeen in 2023 nader uiteen is gezet in de Kamerbrief «Ontwikkelingen Chinabeleid: een verschuiving van de balans»21. Bilaterale consultaties, zoals het bezoek van de minister van Buitenlandse Zaken aan China en het inkomende bezoek van de Chinese vice-president, werden gebruikt om de mogelijkheden tot samenwerking op klimaat en in de bilaterale economische betrekkingen te verkennen, maar ook om zorgen over mensenrechten, inmenging, veiligheid en de Russische invasie van Oekraïne onder de aandacht te brengen. Ook droeg Nederland bij aan het op de internationale agenda houden van het rapport van de VN Hoge Commissaris voor Mensenrechten over de situatie in Xinjiang.

De situatie in Afghanistan is verder verslechterd, en vrouwen en meisjes ondervinden in toenemende mate drastische beperkingen van hun vrijheden. Nederland bleef zich inspannen voor het ondersteunen van de Afghaanse bevolking, en het verantwoordelijk houden van het Taliban regime. Eind van het jaar kwam het onderzoek van de door de VNVR aangestelde Speciaal Coordinator Sinirlioglu uit, met als doel een weg vooruit te schetsen voor de internationale omgang met het huidige Taliban regime. Ook publiceerde de Commissie Ruys haar onderzoek naar de evacuatie-operatie uit Afghanistan in oktober 2023, waarvan de conclusies door het kabinet werden omarmd. De overbrengingen van Afghanen die daarvoor in aanmerking komen werden voortgezet (102 personen in 2023).

De bilaterale betrekkingen met Rusland zijn beperkt tot het minimaal noodzakelijke. Nederland zegde Rusland pariteit aan en het aantal Russische diplomaten moest verminderen. Door het gebrek aan personele capaciteit was het kabinet genoodzaakt het Consulaat-Generaal in St. Petersburg voorlopig te sluiten. Daarnaast heeft het kabinet besloten het Russische handelskantoor in Amsterdam te sluiten naar aanleiding van Russische schendingen van het internationaal humanitair recht.22

De zaken tegen de Russische Federatie bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) en de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie (ICAO) zijn belangrijke stappen van het kabinet in het streven naar waarheidsvinding, gerechtigheid en rekenschap voor het neerhalen van vlucht MH17. Op 25 januari 2023 heeft het EHRM zich ontvankelijk verklaard in de statenklacht van Nederland tegen de Russische Federatie. De zaak is vervolgens samengevoegd met de zaak van Oekraïne tegen de Russische Federatie. Nederland heeft op 2 oktober 2023 een Memorial on the Merits ingediend. De ICAO-Raad heeft op 17 maart 2023 besloten dat deze bevoegd is om over de door Nederland en Australië gestarte zaak tegen de Russische Federatie voor diens rol in het neerhalen van vlucht MH17 te oordelen. Op 9 november 2023 heeft de ICAO-Raad besloten tot een preliminair onderzoek tijdens het inhoudelijke deel van de procedure.

De onrust op het Europese continent bleef niet beperkt tot Oekraïne. Zo ontstond in 2023 een complexe en zorgelijke humanitaire situatie tijdens de blokkade van de Lachin-corridor, de militaire escalatie en de uittocht van meer dan 101.000 Armeense inwoners uit Nagorno-Karabach.23 In december zijn stappen gezet richting een vredesakkoord tussen Armenië en Azerbeidzjan.24 Nederland en de EU hebben de partijen opgeroepen om elkaars territoriale integriteit te erkennen, om te blijven werken aan normalisatie van de betrekkingen en in het vredesproces te investeren.

Vanuit de gelijkgezindheid op het gebied van de bescherming van de multilaterale rechtsorde, mensenrechten en democratie – waaronder Feministisch Buitenlands Beleid – , klimaat, duurzaamheid en digitalisering, is er vanuit Nederland en de EU geïnvesteerd in de verdieping van de relaties met de regio Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, met speciale aandacht voor de SIDS (Small Islands and Developing States). Zo nam de minister-president in juli 2023 deel aan de EU-CELAC (Community of Latin American and Caribbean States) Top in Brussel, is er intensief gewerkt aan de versterking van de relatie met Brazilië en bracht de Chileense minister van Buitenlandse Zaken in december 2023 een bezoek aan Nederland. Ook heeft Nederland ingezet op het addresseren van grensoverschrijdende criminaliteit en ondermijning in de regio.

De situatie in Venezuela, buurland van het Koninkrijk, bleef in 2023 uiterst zorgwekkend met zowel interne als externe consequenties. Het Koninkrijk droeg bij aan het ledigen van de humanitaire crisis en speelde binnen de EU wederom een voortrekkersrol in de steun voor een Venezolaanse oplossing voor de politieke crisis.

De relatie met Suriname is in 2023 verder bestendigd, met veel aandacht voor de opvolging van de excuses van de minister-president in 2022 voor het slavernijverleden. Op 1 juli 2023 bood Zijne Majesteit de Koning excuses aan voor het Nederlandse slavernijverleden en vroeg hij persoonlijk om vergiffenis. De minister van Buitenlandse Zaken woonde de Keti Koti-viering in Surinama bij en bood namens de Nederlandse regering op Surinaamse bodem excuses aan voor het slavernijverleden aan nazaten van tot slaaf gemaakten. De speciaal gezant slavernijverleden ving in maart 2023 haar werkzaamheden aan om samen met Suriname verder invulling te geven aan de opvolging van de excuses.

In de Sahel was er in 2023 sprake van een verdere verslechtering van de politieke, veiligheids- en humanitaire situatie. In juli vond een staatsgreep plaats in Niger en schortte Nederland, net als de EU en andere EU-lidstaten, de directe samenwerking met de centrale overheid op op de gebieden veiligheid, migratie en OS. De post in Niamey werd tijdelijk afgeschaald en een aantal Nederlanders moest worden geëvacueerd. Het kabinet stuurde een brief aan de Tweede Kamer over de Nederlandse inzet in de Sahel25, de Nederlandse en EU-belangen op de terreinen geopolitiek, veiligheid, migratie en duurzame ontwikkeling en de dilemma’s bij de inzet in de regio.

De politieke- en veiligheidssituatie in de Hoorn van Afrika werd in 2023 gedomineerd door de oorlog die sinds half april woedt in Soedan. Er is sprake van ernstige mensenrechtenschendingen en steeds meer regionale betrokkenheid. Eind april heeft Nederland in samenwerking met Europese en internationale partners acht evacuatievluchten uitgevoerd om Nederlanders, ambassadepersoneel en onderdanen van andere landen in veiligheid te brengen. Nederland steunt met de EU de Afrikaanse Unie en de regionale organisatie IGAD in hun bemiddeling om een staakt-het-vuren en humanitaire toegang te bereiken en te komen tot onderhandelingen over een politiek proces. Ook heeft de EU net als de VS en het VK sancties ingesteld.

De brede inzet voor het Midden-Oosten Vredesproces blijft ongewijzigd: het kabinet blijft zich inzetten voor het verwezenlijken van de twee-statenoplossing die zal bestaan uit een levensvatbare Palestijnse staat, naast een veilig Israël. Zowel voor als na 7 oktober veroordeelde Nederland de illegale nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever, evenals kolonistengeweld. Nederland heeft in EU-kader opgeroepen tot sancties tegen Hamas en kolonisten die zich schuldig maken aan geweld.

Afgelopen jaar zijn de banden met Marokko versterkt middels diverse wederzijdse bezoeken. Er is voortgang geboekt in de samenwerking op thema's als migratie, justitie en hernieuwbare energie.

De politieke, economische en veiligheidssituatie in Syrië zit in een negatieve spiraal. Nederland bleef het door de VN-geleide proces steunen om te komen tot een duurzame politieke oplossing voor het conflict. Ook heeft Nederland extra fondsen beschikbaar gesteld na de aardbeving van februari. In juni is Nederland samen met Canada een rechtszaak gestart bij het Internationaal Gerechtshof tegen Syrië vanwege marteling en andere wrede, onmenselijke en vernederende behandeling en bestraffing van de eigen bevolking.26

De geïntegreerde benadering van de relatie met Irak is in 2023 voortgezet ten behoeve van de bijdrage aan duurzame en legitieme stabiliteit in Irak en de autonome Koerdische regio. In de dialoog met de autoriteiten heeft Nederland de bilaterale migratiesamenwerking en de zorgwekkende mensenrechtensituatie aan de orde gesteld.

Mede door Nederlandse inspanningen is in 2023 200 miljoen liter olie overgepompt van de Safer tanker naar een nieuw schip voor de kust van Jemen en is een ecologische, economische en humanitaire ramp voorkomen. Nederland heeft met de facilitatie van het Yemen International Forum in juni in Den Haag 250 diverse Jemenitische belanghebbenden bij elkaar gebracht voor een rechtvaardig en inclusief vredesproces in Jemen. Ook onderzocht Nederland mogelijkheden om de aanvallen van Houthi-rebellen op civiele scheepvaart en marineschepen in de Rode Zee te pareren.

De Iraanse steun aan milities in de regio, zoals Hamas, Hezbollah, de Houthi’s en sjiitische groeperingen in Syrië en Irak, zijn reden tot zorg en het kabinet blijft oproepen tot de-escalatie en stopzetting van die steun. Mede naar aanleiding van de grootschalige protesten na de dood van Mahsa Amini in 2022 heeft het kabinet maximale inzet gepleegd op mensenrechten in Iran: op alle niveaus zijn schendingen aangekaart. Het kabinet steunt de diplomatieke inzet van de EU en de VS gericht op het voorkomen van de ontwikkeling van een Iraans kernwapen. Ook veroordeelt het kabinet de Iraanse militaire steun aan Rusland en blijft het Iran oproepen om leveringen van drones en artillerie aan Rusland onmiddellijk te staken, en niet over te gaan tot levering van zwaarder militair materieel. Mede op initiatief van Nederland zijn het afgelopen jaar een groot aantal sanctiepakketten aangenomen, in respons op zowel de ernstige mensenrechtenschendingen in Iran, de aanhoudende schendingen door Iran van het Iraanse nucleaire akkoord (JCPOA) en de Iraanse militaire steun aan Rusland.

Door de anti-islambeweging Pegida vonden koranverscheuringen plaats, onder andere voor het Tweede Kamergebouw. Hierdoor kwam Nederland nadrukkelijker in beeld bij jihadistische organisaties en nam de dreiging jegens Nederlanders en Nederlandse vertegenwoordigingen in het buitenland toe. Het Consulaat-Generaal in Istanbul sloot tijdelijk. Ook de bilaterale betrekkingen met diverse landen in het Midden-Oosten kwamen onder druk te staan. De Organization of Islamic Cooperation (OIC) sprak zich meermaals uit tegen Koranvernielingen in Europese landen, waaronder Nederland.27 Met de aanstelling van een Speciaal Gezant bij de OIC wordt een brede dialoog gestart met de OIC.

Nederland heeft tegelijkertijd ingezet op versterkt engagement met de landen van de Golf, met name met het Koninkrijk Saudi Arabië, VAE en Qatar middels diverse bezoeken op hoog niveau. De belangrijkste thema’s zijn energie (waterstof) en regionale veiligheid, met specifieke aandacht voor de situatie in Israël en Gaza.

Mondiaal Multilateralisme

Het jaar 2023 was het eerste uitvoeringsjaar van het beleidskader mondiaal multilateralisme. Dit kader structureert de multilaterale inzet in drie hoofddoelen: beschermen van de fundamentele beginselen van het multilaterale stelsel, versterken van de positie van het Koninkrijk, en hervormen van het stelsel om de effectiviteit en inclusiviteit te vergoten. In de Beleidsnota Mensenrechten – Democratie – Internationale Rechtsorde28 is hier in 2023 een verdere uitwerking aangegeven, in samenhang met de bilaterale inzet op deze thema’s.

Ter bescherming van de fundamentele principes voerde Nederland, samen met een aantal andere landen, de pen voor het Verdrag Ljubljana-Den Haag inzake internationale samenwerking bij de opsporing en vervolging van internationale misdrijven29. Daarnaast zijn de samenwerkingsverbanden met relevante spelers buiten Europa versterkt – zo is tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties samenwerking gezocht met landen en partners uit het ‘Mondiale Zuiden’, bijvoorbeeld ten aanzien van Feministisch Buitenlands Beleid, Klimaat en SIDS.

De Rijksbrede strategische inzet kandidaten voor de periode 2023-2025 is vastgesteld en er zijn in 2023 campagnes gevoerd voor Nederlandse kandidaturen, o.a. voor een Nederlandse zetel in de Mensenrechtenraad en in de International Maritime Organization. Daarnaast is nauwere coördinatie op het kandidaturendossier binnen de EU gestart via de EU-Raadswerkgroep voor VN-aangelegenheden (CONUN) en bilateraal met gelijkgezinde partners.

Het kabinet consulteert met het maatschappelijk middenveld over mensenrechten thema’s. Een voorbeeld hiervan is het Breed Mensenrechten Overleg (BMO), waarin de minister van Buitenlandse Zaken met het maatschappelijk middenveld over de legitimiteit en effectiviteit van het mensenrechtenbeleid in de veranderende geopolitieke context heeft gesproken. Ook zijn er onder Nederlands co-voorzitterschap in de Media Freedom Coalition afspraken gemaakt met NGO’s die de coalitie adviseren op mediavrijheid. In diverse landen versterkte Nederland de ambassadenetwerken die met lokale NGO’s de staat van mediavrijheid monitoren en gezamenlijke acties ondernemen.  In 2023 ging het Safety for Voices programma van start, waarmee maatschappelijke organisaties worden ondersteund in het verhogen van veiligheid van mensenrechtenverdedigers en journalisten wereldwijd.

Nederlanders wereldwijd, consulaire zaken en visumbeleid

Ook in 2023 stond consulaire crisisdienstverlening en de toegenomen vraag naar visa en reisdocumenten centraal. In april vond de evacuatie van circa 100 Nederlanders uit Soedan plaats, de maanden erna werd o.a. vanuit buurlanden extra ondersteuning gegeven door het ministerie. Na de staatsgreep in Niger op 26 juli zorgde het ministerie ervoor dat 20 Nederlanders het land veilig konden verlaten. Nederland spant zich sinds oktober jl. in om Nederlanders en personen met recht op verblijf te repatriëren uit Israël en de Palestijnse gebieden: eerst uit Israël en nog steeds vanuit Gaza. Daarnaast is in de nasleep van de aardbevingen in Turkije, Syrië en Marokko consulaire bijstand verleend aan getroffenen. Naar aanleiding van de aardbevingen in Turkije en Syrië van begin februari heeft het ministerie van Buitenlandse Zaken een tijdelijke regeling ingesteld voor het – binnen de geldende kaders van de EU-visumwetgeving – met voorrang behandelen van visumaanvragen. De crisisunit wordt als gevolg van crisisevaluaties en geleerde lessen uitgebreid zodat de crisisparaatheid van posten en het departement verder wordt versterkt door o.a. het verbeteren van het crisisregistratiesysteem en het werven, trainen en inzetten van het Snel Consulair Ondersteuningsteam (SCOT).

In 2023 bleef de focus ook op het voorkomen van de noodzaak om consulaire bijstand te verlenen door middel van doorlopende informatievoorziening aan Nederlandse reizigers via de BZ Informatieservice en de Reisadviezen (circa 700 reisadviesupdates). Via deze kanalen worden reizigers gewezen op actuele risico’s in het buitenland. In EU-verband werd de afstemming en monitoring van reisadviezen verder geïntensiveerd. Voorts is in 2023 een nieuw casemanagementsysteem (Hermes) gestart waarin posten en het departement alle consulaire hulpvragen van Nederlanders in noodsituaties in het buitenland registreren. Het nieuwe systeem zal meer inzicht geven in evt. veranderende hulpvragen, trends, ed. In 2023 waren er meer dan 6000 consulaire hulpvragen. Het contactcenter ‘Nederland Wereldwijd’ (NWW) werd ruim 825.000 keer gecontacteerd en de website van NWW werd ruim 23 miljoen keer bezocht. Voor diverse producten en diensten van de Nederlandse overheid werd samen met partners (uitvoeringsorganisaties zoals Logius, SVB, DUO, en per 2023 ook de Douane) de informatievoorziening via NWW verbeterd en uitgebreid. Ook vonden ruim 24.000 videobelgesprekken voor een DigiD-activeringscode plaats, met burgers uit 162 verschillende landen.   

Volgens planning is medio 2023 de evaluatie van de gesubsidieerde begeleiding van Nederlandse gedetineerden in het buitenland gestart. Ambassades in geselecteerde landen, (ex-)gedetineerden, benchmarklanden en betrokken organisaties worden in 2024 bevraagd als onderdeel van deze evaluatie. De evaluatie moet onder meer leiden tot een nieuw meerjarig subsidiebeleidskader dat in werking treedt per 1 januari 2026.

Met het oog op de ‘paspoortpiek’ (een snelle toename van aanvragen vanwege de invoering van de geldigheidstermijn van tien jaar in 2014), heeft het ministerie maatregelen genomen om in het toenemende aantal paspoortaanvragen te voorzien. Zo zijn het afgelopen jaar op verschillende plekken wereldwijd (o.a. in Spanje, Australië, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika, Canada en de Verenigde Staten) 13 paspoortbalies bij externe dienstverleners (EDV) geopend, opdat Nederlanders in het buitenland dichter bij huis een aanvraag voor een paspoort of een identiteitskaart kunnen indienen.

Bij de verkiezingen in 2023 werd intensief samengewerkt met het ministerie van BZK en de gemeente Den Haag, zowel voor de Provinciale Staten als voor de Tweede Kamer-verkiezingen en de voorbereidingen van de verkiezingen voor het Europees Parlement in 2024.

In 2023 is de besliscapaciteit voor visa verder verbeterd, en het aanvragen van een visum weer grotendeels mogelijk binnen de Europees gestelde termijnen. Eind 2023 kenden slechts een zevental landen een wachttijd boven de 15 dagen waarvan 4 boven de 21 dagen. In deze landen kennen ook andere Schengenlanden langere wachttijden, waardoor er een onderlinge afhankelijkheid bestaat in het oplossen van de wachttijden. De aanbevelingen uit de door de Europese Commissie in 2022 gehouden Schengenevaluatie, waarbij het Nederlandse visumproces is doorgelicht, zijn ter hand genomen. Uw Kamer is over de Raadsaanbevelingen en wijze van opvolging per brief van 13 februari geïnformeerd. De Europese Commissie constateerde eind juni 2023 dat Nederland bij de opvolging van de aanbevelingen goede voortgang heeft gemaakt.

Het ministerie werkte in 2023 aan de strategische inzet van EU-visuminstrumenten ten behoeve van het buitenlandbeleid. Zo is in 2023 visumliberalisatie voor Kosovo overeengekomen (per 1 januari 2024), en is middels artikel 25bis van de Visumcode ingezet op versterking van de terugkeersamenwerking met derde landen. Via het opschortingsmechanisme voor visumliberalisatie (het ‘noodremmechanisme’) is erop toegezien dat de Westelijke Balkanlanden en Oostelijke Partnerschapslanden zich houden aan de voorwaarden voor visumliberalisatie, en is de monitoring op regio-overstijgende thema’s zoals visumvrije landen met zogenaamde «gouden paspoortregelingen» geïntensiveerd. Nederland heeft ingezet op de herziening van het opschortingsmechanisme tegen misbruik van visumvrij reizen, hiertoe is op 18 oktober een voorstel tot wijziging van de betreffende verordening door de Europese Commissie gepubliceerd. De Nederlandse inzet ten aanzien van de onderhandelingen, die in 2024 zullen worden afgerond, is met de Kamer gedeeld.

Cultuur

De extra middelen uit het steunpakket aan Oekraïne hebben bijgedragen aan stabilisatie, en behoud van cultureel erfgoed, behoud van talent van Oekraïense kunstenaars en de creatieve industrie, en het versterken van partnerschappen en kennisoverdracht. Concreet heeft dit geleid tot o.m. de evacuatie en veilige opslag van museumcollecties van 140 musea in de Charkov en Odessa regio’s, en het opzetten van het Ukrainian Heritage Emergency Response initiatief als regionaal knooppunt.

In 2023 heeft het ministerie gezamenlijk met het ministerie van OCW een actieve rol gespeeld bij aanvragen inzake teruggave cultuurgoederen uit koloniale collecties en bij de juridische overdrachten aan Indonesië en Sri Lanka. Hieruit blijkt dat culturele samenwerking een belangrijk instrument is voor het versterken van bilaterale relaties en voor het implementeren van global-outreach-strategieën. Zowel Indonesië als Sri Lanka willen de samenwerking voortzetten op het gebied van academisch (herkomst)onderzoek en zijn geïnteresseerd in kennisuitwisseling voor wat betreft onder andere museale praktijk en management.

Voorts heeft Nederland in september 2023 positief geantwoord op het verzoek van UNESCO om in 2024 een conferentie te organiseren in Den Haag om het 70-jarig bestaan van het Haags Verdrag te markeren. Het ministerie is samen met OCW en DEF gestart met de organisatie. Voor de internationale conferentie worden experts en ministers uitgenodigd uit landen die het verdrag reeds hebben geratificeerd. Ook worden nadrukkelijk deelnemers uitgenodigd uit landen die nog niet hebben ondertekend. Een van de doelstellingen van deze conferentie is om het aantal lidstaten dat het Haags verdrag en het Tweede Protocol onderschrijft, uit te breiden.

Postennet

Het internationale karakter van Nederland vereist een breed vertegenwoordigde en wereldwijde paraatheid van diplomaten die onze belangen vertegenwoordigen. Het ministerie van Buitenlandse Zaken bemenst, samen met andere uitzendende overheidsinstanties, het netwerk van diplomatieke vertegenwoordigingen. Bij de start van het kabinet Rutte 4 is ingezet op uitbreiding van het postennet op de belangrijke thema’s uit het coalitieakkoord. Zo werkt het ministerie aan veiligheid en stabiliteit, migratie, bevordering van werkgelegenheid in Nederland, het verlenen van consulaire diensten aan Nederlanders in het buitenland en het dichterbij brengen van een duurzame en rechtvaardige wereld.

Door de complexer wordende internationale verhoudingen werken zij met steeds meer partners aan onderwerpen die direct raken aan Nederlandse beleidsterreinen. En door de internationale crises in het Midden-Oosten, de Sahel en Oost-Europa werd er meer dan gemiddeld een beroep gedaan op de capaciteit van de ambassades in de getroffen landen. In Soedan is na een evacuatie van alle Nederlanders, de ambassade tijdelijk gesloten. Daarnaast is, vanwege structurele terugloop van werkzaamheden het consulaat-generaal in Chongqing gesloten. De vrijgevallen capaciteit wordt elders ter versterking van het netwerk binnen China ingezet.

Nederland als gastland

Om Nederland een aantrekkelijk gastland te laten zijn voor diplomatieke missies en internationale organisaties werkte het ministerie nauw samen met andere ministeries, gemeenten, uitvoeringsinstanties en veiligheidsorganisaties. Dit is essentieel voor het onderhouden van bilaterale betrekkingen en het bestendigen van de internationale reputatie van Nederland.