De Koninklijke Luchtmacht is een modern en technologisch krijgsmachtdeel dat wereldwijd actief is en paraat staat om op ieder moment, waar ook ter wereld Air- en Spacepower te leveren. De luchtmacht ondersteunt alle drie de hoofdtaken van Defensie: verdedigen van eigen en bondgenootschappelijk grondgebied, beschermen van internationale rechtsorde en ondersteunen van civiele autoriteiten bij rechtshandhaving, rampenbestrijding en humanitaire hulp. In Nederland zorgt ze voor veiligheid van en vanuit de lucht door onder andere bewaking en verdediging van het luchtruim. Hiervoor beschikt het krijgsmachtdeel over hooggekwalificeerd personeel, vliegtuigen, helikopters en andere systemen.

De Minister is verantwoordelijk voor de vaststelling van de omvang en de samenstelling van de luchtstrijdkrachten en van de mate van gereedheid van de luchtstrijdkrachten. Het Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK) is verantwoordelijk voor het operationeel gereedstellen en in stand houden van de lucht- en grondgebonden capaciteiten van CLSK om te allen tijde inzetbaar te zijn voor alle drie de hierboven genoemde hoofdtaken.

De luchtmacht is het hele jaar op verschillende fronten ingezet. Het begon met de eerste inzet van F-35s in Polen in het kader van het Air Shielding Directive van AIRCOM. Daarnaast is het National Datalink Management Cell (NDMC) voor het eerst stand-alone ingezet. Zij hebben een bescheiden detachement geleverd dat toegevoegd is aan de reeds aanwezige delegatie in Litouwen in het kader van enhanced Forward Presence (eFP). Ook de geëmbarkeerde NH90’s zijn met onze partner CZSK doorlopend op zee geweest. Daarnaast is de MQ-9 gedurende 2023 ingezet op Hato (Curaçao) om de Operational Training & Evaluation (OT&E) af te ronden door een concept of employment voor Intelligence, Surveillance and Reconnaisance (ISR)-operaties te doorlopen. De rode draad van het afgelopen jaar is de inzet van de C-130 en bijbehorende aeromedische crews. Zij hebben met een korte notice-to-move inzet geleverd voor opvolgend de humanitaire hulp in Turkije, de Non-combattant Evacuation Operation (NEO) in Sudan en tot slot stonden zij stand-by in Cyprus voor een eventuele NEO in Israël en Libië. De luchtmacht heeft, samen met de CLAS, host nation support geleverd ten behoeve van Atlantic Resolve. Op het gebied van Space heeft Nederland samen met Noorwegen 2 satellieten gelanceerd binnen het Milspace 2 programma. Ook is de Norsat TD gelanceerd met aan boord een door TNO ontwikkelde lasercom terminal.

Om te trainen en te oefenen heeft de luchtmacht afgelopen jaar deelgenomen aan verschillende (inter)nationale oefeningen. Tijdens de oefening Cold Response zijn bemanningen van zowel NH90 als Cougar getraind in het maritieme domein. Daarnaast zijn de reguliere schietseries met Apaches en Chinooks in Duitsland en joint oefening Falcon Spring doorlopen. Voor de NDMC en de luchtgevechtsleiders was Joint Project Optic Windmill (JPOW) weer waardevolle training. Tevens hebben de F-16’s voor het laatst deelgenomen aan Steadfast Noon en Frisian Flag. Tot slot heeft divers personeel deelgenomen aan de Command Post Exercise en Computer Assisted Exercise (CPX/CAX) Steadfast Jupiter 2023 bij AIRCOM.

Parallel aan inzet en gereedstellen heeft de luchtmacht verdere stappen gezet op het gebied van transitie naar een duurzame organisatie met moderne wapensystemen. De eerste Apache type E is aangekomen op Vliegbasis Woensdrecht, de laatste (nieuwe) Chinook type F is geleverd aan DHC en de Multi Ship Multi Type (MSMT) simulatoren zijn gearriveerd op DHC. Daarnaast is het MQ9 type certificaat rond en is de F-35 on track om de Quick Reaction Alert (QRA) taken van de F-16 in 2024 over te nemen. Tenslotte zijn de eerste processtappen gezet richting doorontwikkeling naar een Operationeel Hoofdkwartier (OHK) en in de transitie van het National Air and Space Operations Center (NASOC). 

De posten met een verschil groter dan € 5 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder nader toegelicht.

Verplichtingen

De gerealiseerde verplichtingen overstijgen de initiële verplichtingen uit de verplichtingenbegroting met € 96,4 miljoen. Dit wordt onder andere veroorzaakt door het aangaan van nieuwe contracten voor vliegeropleidingen en vliegtuiggerelateerde technische opleidingen (€ 40 miljoen) binnen de uitgavencategorie Overige personele exploitatie. Deze contracten kennen een meerjarig karakter onder het construct van Foreign Military Sales en zijn aan prijsontwikkeling onderhevig, wat tot uitdrukking komt in de hoge verplichtingenstand. De behoefte aan Externe inhuur is in 2023 gestegen als gevolg van de personele ondervulling bij het CLSK (€ 16 miljoen), hierdoor zijn er meer inhuur contracten afgesloten. Er is sprake van een overrealisatie op de Gereedstelling. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door het aangaan van een aanvullend contract, vanwege operationele noodzaak, voor de Targeting Support Cell (TSC, € 7 miljoen). De TSC ontwikkelt targeting producten en beheert hoog gerubriceerde targeting data. Binnen de Overige materiele exploitatie is voor de Data Science Cell een big data contract afgesloten (€5 miljoen) en er is een verplichting aangegaan voor een MRTT Simulator (€12 miljoen), welke beide hebben geleid tot overrealisatie.

Uitgaven

De onderrealisatie op Eigen personeel is voornamelijk het gevolg van ondervulling bij het CLSK. Door deze ondervulling zijn meer functies gevuld door inhuur van personeel. Inhuur is een duurdere oplossing dan eigen personeel, waardoor op Externe inhuur € 12,5 miljoen meer is gerealiseerd dan begroot. Door meer buitenlandse oefeningen, o.a. met de F-35 aan de oostflank van Europa, de MQ-9 in het Caribisch gebied en de intensivering van opleidingen en trainingen na de Coronajaren, is het budget binnen de Overige personele exploitatie overschreden. Ook heeft een gewijzigde procedure bij het reisbureau van Defensie (VCK Travel), voor doorbelasting van reis- en verblijfskosten bij oefeningen, bijgedragen aan een hogere realisatie. In zijn totaliteit is dit budget met € 9,7 miljoen overschreden.

De voornaamste reden dat is overgerealiseerd op de Overige materiele exploitatie komt door een versnelde bijdrage aan de NATO Support and Procurement Agency (NSPA), ten behoeve van een MRTT Simulator (€12 miljoen).

Ontvangsten

In 2023 zijn de ontvangsten € 3 miljoen hoger uitgevallen dan geraamd. Dit komt enerzijds door uitgestelde betalingen voor het medegebruik van Eindhoven Airport die in 2023 zijn ontvangen en anderzijds door ontvangsten op een eerder afgesloten FMS-case. Daarnaast is er subsidie ontvangen voor European Civil Protection and Humanitarian Air Operations.