De algemene doelstelling van het Toekomstfonds is het versterken van de innovatieve kracht van Nederland door het beschikbaar stellen van financiering voor innovatief en snelgroeiend MKB en voor fundamenteel en toegepast onderzoek en het behouden van vermogen voor toekomstige generaties. Dit deel van het beleid is onderdeel van het bedrijvenbeleid zoals omschreven in artikel 2 van deze begroting. Het Toekomstfonds is revolverend van aard.

De Minister van EZK is rijksbreed systeemverantwoordelijk voor versterking van het innovatievermogen, in het bijzonder gericht op het bedrijfsleven en verantwoordelijk voor het scheppen van randvoorwaarden voor een excellent ondernemingsklimaat.

De Minister van EZK en de bewindslieden van OCW coördineren en borgen de publieke kennisinfrastructuur voor toegepast en fundamenteel onderzoek.

Vanuit deze verantwoordelijkheden heeft de Minister een financierende en faciliterende rol, samenhangend met de stimulerende, regisserende en faciliterende rollen, zoals vermeld in artikel 2 van deze begroting:

Financieren/faciliteren

• – Het mede-financieren van investeringen in R&D en innovatie (zie tevens artikel 2);

• – Het faciliteren van toegang tot en financieren van (risico)kapitaal voor bedrijven.

Om – aanvullend op de begroting – de Kamer te informeren over voortgang en effecten van beleid treft u op de website www.bedrijvenbeleidinbeeld.nl informatie aan over de indicatoren en kengetallen. Deze website is te zien als een digitale bijlage van de EZK-begroting.

Start-up en mkb-financiering

Het onderdeel startups en mkb-financiering van het Toekomstfonds is erop gericht om de beschikbaarheid van risicokapitaal voor startups en het snelgroeiende en innovatieve bedrijfsleven in Nederland te vergroten. Een goede toegang tot financiering ondersteunt ondernemingen in hun groei- strategie en daarmee het economische groeivermogen.

In mei 2023 is de Kamerbrief ‘Startups en scale-ups als motor voor transities en groei’ (Kamerstuk 32 637, nr. 567) met de Kamer gedeeld. Onderdeel hiervan is de Strategie durfkapitaal gericht op het verbeteren van de beschikbaarheid van durfkapitaal voor startups en scale-ups. Hier zijn in 2023 de eerste stappen in gezet, onder andere door het samen met pensioenfondsen verkennen van de mogelijkheden voor het mobiliseren van kapitaal voor de durfkapitaalsector.

In 2023 is gestart met de evaluatie van de durfkapitaalregelingen (Seed Capital, Vroegefase Financiering, Innovatiekrediet en DVI). Deze evaluatie zal medio 2024 worden afgerond. In de evaluatie zal er aandacht zijn voor de samenhang van de verschillende instrumenten alsmede de revolverendheid. In 2023 is gestart met een Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) naar bedrijfsfinanciering. Doel van dit IBO is om te onderzoeken welke knelpunten er zijn op de bedrijfsfinancieringsmarkt en of het huidige bedrijfsfinancieringsinstrumentarium het meest effectieve en efficiënte middel is om deze knelpunten op te lossen. Dit omvat tevens het durfkapitaalinstrumentarium uit het Toekomstfonds. Uit dit IBO volgen concrete beleidsopties. De resultaten worden verwacht vóór juni 2024.

Investeren in fundamenteel en toegepast onderzoek

De regelingen in het kader van investeren in fundamenteel en toegepast onderzoek zijn gericht op ondersteuning van kennisproductie, -verspreiding en -toepassing. Hiervoor geldt een gezamenlijke beleidsverantwoordelijkheid met het Ministerie van OCW. In 2023 is de evaluatie van dit deel van het Toekomstfonds (hierna: onderzoeksdeel) afgerond. Op basis van de evaluatie kan een eerste inschatting worden gemaakt van de revolverendheid binnen het onderzoeksdeel. Deze wordt in de evaluatie geschat op circa 60%, maar kent nog grote onzekerheden.

De evaluatie en de kabinetsreactie daarop zijn op 17 mei 2023 naar de Tweede Kamer gestuurd. In de kabinetsreactie is aangegeven dat de evaluatie aanleiding geeft de huidige vormgeving en doelen van het onderzoeksdeel te heroverwegen, mede in het licht van de conclusie dat de revolverendheid van het onderzoeksdeel niet zo heeft gefunctioneerd als bij de oprichting daarvan werd voorzien. Dit wordt onderdeel van een bredere visie op de rol van het Toekomstfonds als geheel.

Voor het Toekomstfonds heeft de specifieke tender binnen de Thematisch Technology Transfer (TTT)-regeling op het thema pandemische paraatheid, waarvoor VWS € 9,5 mln beschikbaar heeft gesteld, helaas niet tot inschrijvingen geleid. Op dit moment zijn EZK, VWS en RVO in gesprek met partijen om te onderzoeken of een hernieuwde openstelling in 2024 zinvol is.

De vier regelingen die vanuit het deel fundamenteel en toegepast onderzoek zijn gefinancierd zitten in de beheerfase. Twee van deze regelingen zijn reeds vervallen (voor onderzoeksfaciliteiten aangeduid als begrotingspost ‘Fundamenteel en toegepast Onderzoek’ en Smart Industry). Op twee projecten na zijn van alle projecten die binnen deze regelingen een toekenning hebben gekregen terugbetalingsschema’s vastgesteld omdat de projecten zijn afgerond. Voor de Haalbaarheidsstudies STW die via NWO lopen zijn nog middelen beschikbaar voor nieuwe toekenningen. De verschillende initiatieven op basis van de Thematische Technology Transfer-regeling en Onco Research als pilot daarvan zitten in de uitvoeringsfase. Een regeling voor de middelen gereserveerd onder de post RegMed XB is in 2023 uitgewerkt en wordt naar verwachting in 2024 gepubliceerd.

Verplichtingen

De verplichtingenrealisatie is € 45,7 mln hoger dan de raming. Dit wordt met name veroorzaakt door verhoging van het budget voor de ROM's en een toekenning aan European Tech Champions Initiative (ETCI). Het verplichtingenbudget van artikel 3 is in de 1e en 2e suppletoire begroting verhoogd met respectievelijk € 123 mln en € 120 mln. Dit heeft ook geleid tot een hogere realisatie t.o.v. de ontwerpbegroting 2023.

Uitgaven

Leningen

Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen

Het budget voor de kapitaalverstrekking aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM's) is met de 1e suppletoire begroting in 2023 opgehoogd door het opboeken van de Eindejaarsmarge uit 2022. Hierdoor zijn de ramingen hoger geweest in 2023 dan de geplande en gerealiseerde stortingen voor 2023. De midelen die vanuit 2023 worden meegenomen via de specifieke Eindejaarsmarge die geldt voor middelen op het Toekomstfonds naar 2024 zijn bestuurlijk gebonden en zullen daarom in latere jaren nog tot kapitaalverstrekkingen aan andere ROM's leiden. Er wordt gekeken of deze Eindejaarsmarge begin 2024 in een beter ritme geraamd kan worden.

Deep Tech Fund

Het Deep Tech Fund is als onderdeel van het steun- en herstelpakket van augustus 2020 na enkele jaren vertraging dit jaar begonnen met de eerste capital calls via Invest NL. Zoals ook benoemd bij de 2e suppletoire begroting is het gehele budget niet benut in 2023. De verwachting is dat in 2024 dit budget wordt uitbetaald.

Regmed

De subsidiemodule regeneratieve geneeskunde heeft vertraging opgelopen in de openstelling. Redenen hiervoor waren de complexiteit van de regeling en personele wisselingen.

European Tech Champions Initiative (ETCI)

Het European Tech Champions Initiative (ETCI) is een nieuw Europees fonds dat belegd is bij European Investment Fund (EIF). Nederland neemt sinds 2023 deel aan ETCI voor in totaal € 100 mln. Dit is beschikbaar gesteld bij de 2e suppletoire begroting 2023. Uitbetalingen aan ETCI vinden plaats op basis van capitall call, in 2023 heeft de eerste capital call plaatsgevonden. De verwachting is dat de komende jaren verschillende capital calls gedaan worden en dat de rest van de € 100 mln wordt uitbetaald.

Innovatiekrediet

De technische innovatiekredietprojecten hebben lage kasuitgaven gehad in 2023. Dit komt door vertragingen in de projectuitvoering. Ook is er minder verleend en kwamen de verleningen wat later op gang dan aan het begin van het jaar de verwachting was.

Vroegefasefinanciering / informal investors

De regeling Vroegefasefinanciering biedt financiering in de vorm van een geldlening voor innovatieve bedrijven in de vroege ontwikkelingsfase. De omvang en het moment van uitbetaling is afhankelijk van aanvragen van de provincies (uitvoerder regionale luik), innovatieve bedrijven en starters. Het aantal aanvragen van bedrijven viel lager uit dan verwacht in 2023. De provincies mogen eenmaal per drie jaar een aanvraag doen, de verwachting is dat in 2024 een hoog aantal aanvragen gedaan wordt.

Q4C

In 2023 is € 15 mln van het Q4C budget alternatief ingezet door dit beschikbaar te stellen voor Techleap.nl. De beoogde pilot die origineel voorzien was met de middelen voor Q4C is tot heden nog niet gerealiseerd, mede doordat de middelen voor andere, soortgelijke doelstellingen zijn ingezet zoals Techleap.nl.

Ontvangsten

Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen

Via de ROM's zijn er meer ontvangsten binnen gekomen dan geraamd, specifiek heeft dit betrekking op de ontvangsten op de Corona Overbruggingsleningen. Hiervoor zijn in 2023 meer leningen afgelost dan gepland.

Fund to Fund

Onder het Fund to Fund wordt het Dutch Venture Initiative en Dutch Venture Initiative II uitgevoerd door de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij (ROM) Oost NL. Omdat de ontvangsten op de fondsen door Oost NL opnieuw worden ingezet zijn er minder middelen ontvangen van de ROM Oost NL dit jaar.

Innovatiekrediet

De hogere ontvangsten worden hoofdzakelijk veroorzaakt doordat een Innovatiekrediet project in één keer de lening heeft afgelost. Dit bedroeg € 35 mln. Normaal gesproken lossen projecten hun lening verspreid over meerdere jaren af.