De Minister van Economische Zaken is verantwoordelijk voor:

• • het zodanig ordenen van de energiemarkten dat maximaal wordt bijgedragen aan duurzame economische groei en een betrouwbare en efficiënte energievoorziening;

• • het creëren van de randvoorwaarden waardoor leverings- en voorzieningszekerheid van energie gewaarborgd kunnen worden;

• • de internationale dimensie van het energiebeleid. Het Ministerie van Economische Zaken en het Ministerie van Buitenlandse Zaken trekken bij het bevorderen van de buitenlandse energievoorzieningszekerheid samen op. Het Ministerie van Buitenlandse Zaken is betrokken op grond van zijn verantwoordelijkheid voor geopolitieke, veiligheidspolitieke en ontwikkelingspolitieke vraagstukken en is daarnaast verantwoordelijk voor de algehele samenhang in het Nederlandse buitenland beleid;

• • het bevorderen van de ontwikkeling en het gebruik van innovatieve energietechnologieën ten behoeve van de verduurzaming van de Nederlandse energiehuishouding;

• • het stimuleren van schone energieproductie en warmtekrachtkoppeling (WKK);

• • het vergroten van de energie-efficiëntie in de sectoren industrie en energie;

• • het bevorderen van de totstandkoming van een evenwichtige brandstofmix gericht op transitie naar een duurzame energievoorziening en voorzieningszekerheid.

Het behalen van de algemene doelstelling hangt onder andere af van de volgende externe factoren:

• • draagvlak bij burgers, bedrijven en publieke instellingen voor duurzame energie en energiebesparingsmaatregelen;

• • de mate van concurrentie op de energiemarkt en de totstandkoming van de Europese interne markt;

• • de mate waarin op Europees en mondiaal niveau afspraken op het gebied van klimaat, besparing, duurzame energie, voorzieningszekerheid, investeringsklimaat en toegang tot energie kunnen worden gemaakt;

• • de ontwikkeling van technologie en kostenreductie op het gebied van duurzame energie;

• • klimaatafspraken die gemaakt worden in het kader van post-Kyotobeleid;

• • de ontwikkeling van de olie- en gasprijzen op de wereldmarkt.

Doel en beschrijving: De Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet dienen voor het realiseren van een goed functionerende elektriciteits- en gasmarkt. Toezicht op en het monitoren van de energiemarkten gebeurt door de NMa met als doel de ontwikkeling van een concurrerende energiemarkt te bewaken en eventuele tekortkomingen te signaleren.

Voornaamste acties in 2011:

• • Het afronden van de parlementaire behandeling en implementatie van het wetsvoorstel tot wijziging van de Gaswet en de Elektriciteitswet 1998, tot versterking van de werking van de gasmarkt, verbetering van de voorzieningszekerheid en houdende regels met betrekking tot de voorrang voor duurzame elektriciteit, alsmede enkele andere wijzigingen van deze wetten. De verwachting is dat de benodigde wetgeving begin 2011 is gerealiseerd.

• • In het licht van de veranderende markteisen die aan de netten gesteld worden als gevolg van de toename van duurzame energie en internationalisering van de energiemarkt, wordt een visie op het toekomstige reguleringskader voor het netbeheer elektriciteit en gas afgerond. Op basis hiervan worden zo nodig maatregelen uitgewerkt.

• • De parlementaire behandeling van het wetsvoorstel ter implementatie van het derde pakket energierichtlijnen. Met de energierichtlijnen wordt een beter werkende interne markt voor gas en elektriciteit beoogd. Deze interne markt heeft tot doel keuzevrijheid te bieden aan consumenten, zowel particulieren als ondernemingen, nieuwe kansen voor economische groei te creëren en de grensoverschrijdende handel te bevorderen. Belangrijke onderwerpen in dit wetsvoorstel betreffen intensivering van grensoverschrijdende samenwerking tussen Transmission System Operators (TSO’s) en toezichthouders, versterking van de onafhankelijkheid van de toezichthouder, aanvullende regelgeving met betrekking tot gesloten distributienetten en aanscherping van consumentenbeleid.

• • Het afronden van de parlementaire behandeling middels een novelle over slimme meters van het wetsvoorstel Marktmodel; met als doel de kleinverbruikersmarkt voor elektriciteit en gas te verbeteren. Na behandeling van het wetsvoorstel wordt lagere regelgeving opgesteld. In 2011 kan een start worden gemaakt met het monitoren en evalueren van de (vrijwillige) uitrol van de slimme meter.

Indicator: De C3 is het gezamenlijk marktaandeel van de drie grootste leveranciers. De mate van concentratie op de kleinverbruikersmarkt voor elektriciteit en gas vormt een indicatie voor de concurrentie op die markten. Een indicator hiervoor is de Herfindahl-Hirschman index (HHI). Een markt met een HHI onder de 1 800 punten wordt gezien als een competitieve markt en een markt met een index tussen de 1 800 en 8 000 punten wordt gezien als een geconcentreerde markt. Met betrekking tot de C3 en HHI hanteert de Nederlandse mededingingsautoriteit (NMa) ieder jaar twee meetmomenten, te weten juni en december. De C3 en HHI zijn beide gestegen ten opzichte van de cijfers per 1 juli 2009 zoals opgenomen in het jaarverslag. Dit wordt veroorzaakt door de overname van Essent door RWE. Hierdoor zijn de marktaandelen op de kleinverbruikersmarkt van beide holdings samengevoegd

Doel en beschrijving: De Warmtewet draagt bij aan de leveringszekerheid en (prijs)bescherming voor zowel afnemers als leveranciers van warmte. De Warmtewet is een initiatiefwetsvoorstel dat in 2009 is aangenomen. Op basis hiervan zijn nadere regels uitgewerkt in de concept regelgeving, waaronder een tariefstelsel op basis van het wettelijke vastgestelde «niet meer dan anders» principe.

Voornaamste acties in 2011: Naar aanleiding van een consultatie en een effectonderzoek op basis van de conceptregelgeving heeft een overleg met de Tweede Kamer plaatsgevonden waarin is besloten om over te gaan tot wijziging van de Warmtewet op een aantal punten. EZ zal deze wetswijzigingen voorbereiden. Inwerkingtreding van de wet is niet eerder voorzien dan medio 2011.

Doel en beschrijving: Participatie in Europese en Noordwest-Europese fora, waaronder het Pentalaterale Energieforum. Dit forum staat onder leiding van de overheden uit Duitsland, Frankrijk, België, Nederland en Luxemburg en heeft de totstandkoming van de Noordwest-Europese elektriciteits- en gasmarkt als doel.

Voornaamste acties in 2011:

• • In september 2010 zijn de elektriciteitsmarkten tussen Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk en Duitsland gekoppeld. In 2011 staat de koppeling van de pentalaterale regio met de Scandinavische regio centraal. Daarnaast worden er in 2011 voorbereidingen getroffen voor het realiseren van marktkoppeling met het Verenigd Koninkrijk. Dit wordt gerealiseerd met de BritNed-kabel die in 2011 beschikbaar zal zijn voor elektriciteitstransport.

• • Het verbeteren van de Noordwest-Europese leveringszekerheid door versterking van informatie-uitwisseling tussen TSO’s en het oprichten van gezamenlijke veiligheidscentra onder meer om in de toekomst adequater in te kunnen spelen op stroomstoringen.

Voorzieningszekerheid heeft betrekking op:

• • Diverse energiedragers: de primaire dragers olie, gas, kolen, uranium en de secundaire drager elektriciteit;

• • Alle schakels in de energieketen: productie (olie- en gaswinning, elektriciteitsopwekking), import van kolen, uranium, gas en olie, verwerking (raffinage, conversie), transport en distributie (zowel betrouwbaarheid als capaciteit);

• • Alle schakels van de veiligheidsketen: dus zowel proactie en preventie, als die van een daadwerkelijke crisis (preparatie, repressie en nazorg);

• • Diverse termijnen: korte termijn (bijvoorbeeld stroomuitval) en lange termijn (infrastructuur, relaties met producerende landen, energiemix).

Doel en beschrijving: De Mijnbouwwet vormt het kader voor een verantwoorde en doelmatige mijnbouw. De wet is van toepassing op de winning en opsporing van delfstoffen en aardwarmte en het opslaan van stoffen beneden de oppervlakte van de aardbodem.

Voornaamste acties in 2011:

• • De conclusies en aanbevelingen uit de evaluatie van de Mijnbouwwet worden omgezet in voorstellen tot aanpassing van beleid en wet- en regelgeving. Omdat in 2010 voorrang is gegeven aan de implementatie van de CCS-richtlijn, heeft dit proces vertraging opgelopen. Het gaat hier onder andere om stroomlijning van vergunningprocedures, voorschriften voor aardwarmte, criteria voor de toelating van nieuwe mijnbouwmaatschappijen en het beleid voor het verwijderen van offshore platforms.

• • De implementatie van de Europese CCS-richtlijn zal in 2011 worden gerealiseerd. CCS staat voor Carbon Capture and Storage, hetgeen CO₂-afvang en -opslag betekent. Tevens zullen de randvoorwaarden voor het behoud van potentiële opslaglocaties worden bepaald en worden verwerkt in voorstellen voor aanpassing van de Mijnbouwwetgeving. De verwachting is dat de benodigde wetgeving begin 2011 is gerealiseerd.

• • Naar aanleiding van de ramp met het booreiland «Deepwater Horizon» in de Golf van Mexico (april 2010) zal de Amerikaanse overheid een onderzoek laten doen naar de oorzaken. De resultaten van dit onderzoek zouden consequenties kunnen hebben voor de regelgeving in Nederland en kunnen leiden tot aanpassing van de Mijnbouwwetgeving.

Doel en beschrijving: Inzetten van de Rijkscoördinatieregeling voor energieprojecten van nationaal belang met als doel tijdig voldoende energieinfrastructuur (inclusief interconnectoren) te realiseren in Nederland. Dit betekent dat EZ samen met VROM verantwoordelijk is voor (de regie heeft over) de ruimtelijke inpassing van de projecten en dat EZ verantwoordelijk is voor de coördinatie van alle andere benodigde besluiten. De Rijkscoördinatieregeling is van toepassing op infrastructuur als hoogspanningsverbindingen, elektriciteitscentrales, windparken, opslag van gas en CO₂.

Voornaamste acties in 2011: Op grond van de Rijkscoördinatieregeling voert EZ in 2011 de regie over een groot aantal energie-infrastructuurprojecten van nationaal belang, waaronder:

• • afronding besluitvorming Noordring Randstad 380 kV, Zuid-West 380 kV, Noord-West 380 kV en de interconnector Doetinchem-Wesel;

• • besluitvorming gasleiding Gasunie van Beverwijk naar Wijngaarden;

• • COBRA-kabel (interconnector met Denemarken);

• • aantal windparken;

• • gaswinning onder de Waddenzee.

Doel en beschrijving: Beleid gericht op de veiligheid (Engels: security en safety) van zowel Nederlandse als voor Nederland belangrijke Europese energie-infrastructuur teneinde de voorzieningszekerheid te bevorderen. Daarbij wordt toezicht gehouden door de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa/Energiekamer) op kwaliteit en toegankelijkheid van netwerken met onder andere aandacht voor calamiteitenplannen en door Staatstoezicht op de Mijnen op delfstoffenwinning.

Voornaamste acties in 2011: Op basis van de security-onderzoeken in 2010 en 2011 bij de energiesectoren wordt een security risicovisie ontwikkeld teneinde aanvullende maatregelen te nemen voor het realiseren en borgen van een adequate bescherming van de vitale infrastructuur. Het gaat dan om maatregelen met betrekking tot de fysieke bescherming van locaties en installaties, bescherming van ICT en van personeel.

Bijzondere aandacht krijgt de versnelde vervanging van zogenaamde brosse gasleidingen. Mede naar aanleiding van enkele incidenten en ongevallen in het recente verleden hebben de gasnetbeheerders zich in overleg met Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) beraden op de risico’s van brosse buisleidingen voor de veiligheid van de netwerken. Resultaat hiervan is een planmatige risicogerichte vervanging. Dit is per netbeheerder vastgelegd in een plan voor de komende zes jaar en in een plan dat toeziet op de langere termijn. SodM ziet toe op de strikte naleving van deze plannen.

Doel en beschrijving: Het crisisbeleid dient verstoringen in de olieaanvoer op te vangen. In dit kader worden door het Centraal Orgaan Voorraadvorming Aardolieproducten (COVA) in opdracht van het Ministerie van Economische Zaken strategische olievoorraden aangehouden. Daarnaast bestaat er een pakket vraagbeperkende maatregelen.

Voornaamste acties in 2011: Indiening en de parlementaire behandeling van de herziening van de Wet Voorraadvorming Aardolieproducten (WVA) 2001. De wijzigingen betreffen de implementatie van de Europese Richtlijn 2009/119/EG van de Raad van 14 september 2009 met de verplichting voor de lidstaten om minimumvoorraden ruwe aardolie en/of aardolieproducten in opslag te houden. Daarnaast worden aanpassingen doorgevoerd op basis van de aanbevelingen uit de evaluatie van de WVA 2001.

Doel en beschrijving: Bij voorzieningszekerheid gaat het niet alleen om de beschikbaarheid van voldoende olie en gas, maar steeds meer ook om duurzame energie. Deze beschikbaarheid is niet vanzelfsprekend, temeer omdat ons land geleidelijk afhankelijker wordt van importen. Voorzieningszekerheid vereist internationale samenwerking: binnen de EU, op regionaal niveau, maar ook in een bredere context. De internationale energiemarkt is ingrijpend veranderd door de toenemende afhankelijkheid van een beperkte groep van fossiele energie producerende landen, door de klimaatdiscussie, door de energievraag van opkomende markten en door de economische crisis. Tegelijkertijd dienen nieuwe kansen zich aan, bijvoorbeeld door de opkomst van onconventioneel gas, het toenemende belang van LNG en de groeiende belangstelling voor duurzame energievormen. De behoefte aan een stabiele energiemarkt en het belang van schonere energie zijn wereldwijde vraagstukken geworden. In de allereerste plaats draagt Nederland daaraan bij door een actieve opstelling in de Europese Unie zowel terzake de interne energiemarkt als het externe energiebeleid. Voorts is ons land partij bij talrijke internationale energie organisaties zoals het Energie Handvest, het Internationale Energie Forum (IEF), het Internationale Energie Agentschap (IEA) en het Internationale Hernieuwbare Energie Agentschap (IRENA). Nederland speelt in deze multilaterale organisaties een vooraanstaande rol. Daarnaast voert ons land een actief bilateraal beleid om de specifieke Nederlandse energiebelangen in het buitenland te behartigen, gericht op het vergroten van onze energievoorzieningszekerheid, diversificatie van landen van herkomst van energiedragers, versterking van de internationale positie van Nederlandse bedrijven en op de ontwikkeling van een Nederlandse gasrotonde voor Noordwest-Europa.

Voornaamste acties in 2011:

• • In het IEA geeft Nederland uitvoering aan het actieplan dat tijdens de IEA ministeriële bijeenkomst in 2009 is aangenomen. Dit plan richt zich op klimaat, energiebesparing, duurzame technologie, partnerschappen met niet-leden, voorzieningszekerheid en transparantie.

• • Nederland draagt bij aan een handvest voor het IEF, waarmee het lidmaatschap en de financiën van het IEF versterkt worden. Tevens bereidt Nederland de IEF ministeriële bijeenkomst in Koeweit 2012 voor.

• • Nederland neemt in het kader van het Energie Handvest deel aan de onderhandelingen over het Doorvoer Protocol en aan de discussie over een modernisering van het Energie Handvest.

• • IRENA zal eind 2010, begin 2011 met de ratificatie van het verdrag door het 25e land in werking treden. Nederland zal bijdragen aan het werkprogramma.

• • Bilaterale samenwerking op het gebied van energie met belangrijke energiepartnerlanden onder diverse Memorandums of Understanding (MoU’s), o.a. door het uitwisselen van kennis, het gezamenlijk uitvoeren van projecten en het ondersteunen van belangen van het Nederlandse bedrijfsleven.

Doel en beschrijving: Het verder ontwikkelen en positioneren van Nederland als knooppunt voor de internationale gasstromen in Noordwest-Europa. Doelstelling is om de gasvoorziening veilig te stellen en een bijdrage te leveren aan de continuïteit van de Europese gasvoorziening. Het programma is onder andere gericht op het vergroten van de aantrekkelijkheid van Nederland als plaats om gas, dat is bestemd voor de Noordwest-Europese markt, naar toe te brengen en te verhandelen. Enkele acties die binnen het programma worden ondernomen zijn het bevorderen van investeringen in opslagcapaciteit in Nederland en het stimuleren van het internationaal ondernemen van de gassector en -industrie.

Voornaamste acties in 2011: In 2011 wordt verdere uitvoering gegeven aan het programma Gasrotonde dat gepresenteerd is in de Gasrotondebrief 14.

Doel en beschrijving: De stimuleringsregeling duurzame energie (SDE) wordt ingezet om het aandeel duurzame energie in Nederland te vergroten. De SDE subsidieert daartoe het verschil tussen de kostprijs van duurzame energie en fossiele energie; de zogenaamde onrendabele top. De belangrijkste technieken die worden ondersteund zijn: biomassa, wind, zon en elektriciteitsopwekking door afvalverbrandingsinstallaties.

Voornaamste acties in 2011: De SDE wordt in 2011 opengesteld om 459–630 MW te subsidiëren. Met de ruim 1 700 gigawattuur die dat oplevert kunnen 500 000–550 000 huishoudens van groene stroom worden voorzien.

Indicator: De SDE draagt bij aan de doelstelling om op langere termijn (2020) het aandeel duurzame energie te vergroten:

• • De indicator «duurzame elektriciteitsproductie» geeft aan welk aandeel van het nationale elektriciteitsverbruik wordt opgewekt met behulp van hernieuwbare technieken.

• • De indicator «duurzame energieproductie» geeft aan voor welk aandeel van het nationale energieverbruik hernieuwbare technieken zijn omgezet in secundaire oftewel bruikbare energiedragers.

Doel en beschrijving: Wind op land moet, als relatief goedkope duurzame energieoptie, een van de grootste bijdragen (6000 MW in 2020) leveren aan het aandeel duurzame energie.

Voornaamste acties in 2011:

• • Het uitvoeren van Rijkscoördinatieregelingen en opstellen van rijksinpassingsplannen voor wind op landprojecten groter dan 100 MW.

• • Het opstellen/handhaven van een algemene maatregel van bestuur op grond van de crisis- en herstelwet waarin elke provincie een minimum prestatienorm krijgt voor wind op land.

• • Het uitvoeren van het innovatieprogramma wind op land gericht op innovatieve combinaties van windprojecten met infrastructuur en andere functies en het zoeken van innovatieve oplossingen voor herstructureringsproblemen bij wind op land.

Doel en omschrijving: In Europa is het ETS voor broeikasgasemissierechten opgesteld om de CO₂-uitstoot van de sectoren industrie en energie terug te dringen. Hiermee wordt een deel van de Europese, en daarmee Nederlandse, Kyotoverplichting gehaald, die respectievelijk in 2020 en in 2012 gehaald dienen te worden. Een deel van de nationale reductie kan worden ingevuld met het aankopen van emissiereducties in andere landen; JI en gegroende Assigned Amount Units (AAUs). JI en gegroende AAU’s zijn mechanismen, vastgelegd in het Kyoto Protocol, waarmee geïndustrialiseerde landen kunnen voldoen aan hun doelstellingen ter vermindering van de uitstoot van broeikasgassen.

Voornaamste acties in 2011: In de internationale VN-klimaatonderhandelingen wordt gestreefd naar een wereldwijd akkoord over emissiereductie. Indien dit akkoord tot stand komt, kan het gevolgen hebben voor de Europese reductiedoelstelling. Ook voor onze nationale reductiedoelstelling (30% CO₂ reductie in 2020 ten opzichte van 1990) is dit van belang.

Prestatie-indicator:

• 1. Maximale hoeveelheid broeikasgasemissies in de totale industrie en energiesector in Mton. Een deel van de sector neemt deel in het emissiehandelssysteem (ETS). Het emissieplafond is het maximum aan broeikasgassen in absolute hoeveelheden dat deelnemende inrichtingen gedurende de periode 2008–2012 mogen uitstoten of moeten compenseren in het emissiehandelssysteem. Met de grote energiegebruikers die niet aan het ETS deelnemen worden convenanten afgesloten. Omdat de reikwijdte van de sector industrie/energie is vergroot, is ook de basiswaarde voor 1990 hoger geworden dan in eerdere jaarverslagen stond gegeven. De reikwijdte is vergroot doordat de definities zijn verruimd en er dus meer installaties onder het ETS vallen dan eerst. Het brondocument is gewijzigd ten opzichte van begroting 2009. Het nieuwe document is het plan als bedoeld in artikel 16.23 van de Wet milieubeheer.

• 2. De doelstelling voor de vermeden CO₂-uitstoot is 20 Mton, te realiseren over de periode 2008–2012. Het eerste oogstjaar was dus 2008. Over dat jaar zijn 5,2 Mton gerealiseerd en geleverd in 2009. Zij zijn op de Nederlandse rekening voor JI, die beheerd wordt door de Nederlandse Emissieautoriteit, bijgeschreven. In 2010 wordt naar verwachting 4 Mton geleverd, die gerealiseerd zijn in 2009. De ambitie voor 2011 ligt eveneens op levering van 4 Mton (te realiseren in 2010).

Doel en beschrijving: Met 40% van de totale energie is warmtevoorziening de grootste verbruiker van energie in Nederland. Meer efficiëntie in het gebruik van warmte en de verduurzaming van de resterende vraag naar warmte kan een belangrijke bijdrage leveren aan een duurzame energiehuishouding. Het komt bovendien (te) veel voor dat niet alle warmte (waaronder hier ook verstaan wordt: koude) opgewekt bij industriële processen nuttig wordt ingezet. Deze zogenoemde restwarmte gaat daardoor verloren.

Het Programma Industriële warmtebenutting voorziet in een subsidie voor het doen van een haalbaarheidsonderzoek warmtereductie in het kader van het convenant Meerjarenafspraken energie-efficiëntie (MJA convenant). Ook voorziet het programma in een subsidiering van de extra investeringskosten die noodzakelijk zijn voor het realiseren van projecten die een industriële onderneming in staat stellen energie te besparen door restwarmte van derden in te zetten in haar productieprocessen, of het in een warmtenet invloeden van hernieuwbare warmte (investeringsprojecten industriële warmtebenutting). De subsidieregeling Duurzame Warmte voor bestaande woningen is erop gericht de warmtevoorziening in de bestaande bouw te verduurzamen. Er is subsidie voor woningeigenaren voor de aanschaf van zonneboilers, warmtepompen en micro warmtekracht ketels.

Twee nieuwe instrumenten zijn het Nationale Expertisecentrum Warmte (NEW) bij Agentschap NL en de zogenoemde warmtekaarten waarmee duidelijk wordt waar er sprake is van warmtevraag en warmteaanbod. NEW geeft voorlichting over het verduurzamen van de warmte- en koudevoorziening.

Doel en beschrijving: CO₂ afvang en opslag in de bodem (CCS) vormt de derde pijler van het beleid gericht op een duurzame energiehuishouding 40. De kosten van CCS zijn echter nog te hoog om CCS commercieel rendabel toe te passen. Technologieontwikkeling en schaalvergroting moeten de kosten omlaag brengen.

Voornaamste acties in 2011:

• • Uitvoering van de kleinschalige demonstratieprojecten m.b.t. CO₂-afvang in Buggenum (NUON) en IJmuiden (Corus/SEQ).

• • Uitvoering van het eerste Nederlandse grootschalige CCS-demonstratieproject op zee, het ROAD-project (zie kader).

Indicator: De hoeveelheid afgevangen en opgeslagen Mton CO₂ zijn indicatoren voor het CCS-beleid. Echter, in 2011 zijn hiervoor nog geen streefwaarden beschikbaar, omdat de grootschalige projecten pas vanaf 2015 operationeel zijn.

Doel en beschrijving: De komende jaren zal er in de duurzame energiehuishouding veel gaan veranderen. Om te zorgen dat dit technisch mogelijk is en tegen aanvaardbare kosten, stimuleert EZ energie-innovatie. Het energie-innovatiebeleid is er op gericht dat energiebesparing en opwekken van duurzame energie goedkoper worden en er meer technieken en producten hiervoor op de markt komen. Dit wordt zo uitgevoerd dat hiermee ook het innovatieve bedrijfsleven wordt bevorderd.

Energie-innovatiebeleid bestaat uit drie onderdelen:

• 1. Een goede kennisontwikkeling op een aantal speerpunten die per 2010 zijn geactualiseerd. Hiervoor kunnen bedrijven en kennisinstellingen via EOS subsidie krijgen voor projecten. Voor 2011 staat weer een aantal tenders gepland. Dit gebeurt in samenhang met de kennisontwikkeling bij ECN en het programma ADEM voor materialenontwikkeling. Dit geeft Nederland een goede kennisbasis.

• 2. Vanuit de Maatschappelijke Innovatieagenda Energie zijn innovatieprogramma’s gestart op een aantal belangrijke thema’s zoals windturbines op zee, biomassa, warmte, zon-pv, smart grids en industriele energie-efficiënte. Bij deze innovatieprogramma’s ligt de nadruk op marktintroductie van nieuwe technologie en het wegnemen van niet-technische belemmeringen.

• 3. De toepassing van nieuwe technologie wordt fiscaal gestimuleerd via de Energie Investeringsaftrek (EIA).