A Algemene doelstelling

Een goed functionerende democratie en een slagvaardig en weerbaar openbaar bestuur waar inwoners op kunnen vertrouwen.

B Rol en verantwoordelijkheid

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) is verantwoordelijk voor het functioneren van het stelsel van het openbaar bestuur. Die verantwoordelijkheid richt zich op de bestuurlijke verhoudingen, het medebeheer van het Gemeentefonds en het Provinciefonds en interbestuurlijk toezicht. De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de bestuurlijke organisatie (de Grondwet, de Gemeente- en Provinciewet, de Financiële verhoudingswet en de Wet gemeenschappelijke regelingen). In het regeerakkoord van het kabinet Rutte-III zijn op dit vlak ambitieuze beleidsvoornemens geformuleerd. Maatschappelijke opgaven spelen steeds vaker op meerdere schaalniveaus tegelijk en oplossingen liggen niet binnen het bereik van één overheidslaag. Een toenemend aantal maatschappelijke opgaven is alleen op te lossen wanneer gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk als één overheid samenwerken richting partners. Samenwerking vindt ook in toenemende mate plaats op regionaal niveau. Vrijwel overal in Nederland zijn regionale coalities van overheden en andere partijen op zoek naar passende governance arrangementen om aan te sluiten op hun regionale opgaven. De Minister van BZK draagt er samen met medeoverheden zorg voor dat het openbaar bestuur in staat is om op deze veranderingen in te spelen. BZK biedt ruimte voor maatwerk in de werkwijze en inrichting van het openbaar bestuur. Dit komt onder andere tot uiting in de ontwikkeling en uitvoering van Agenda Stad. Dit programma richt zich op het (bevorderen van) groei, leefbaarheid en innovatie in Nederlandse steden door middel van City Deals.

Een belangrijke pijler van de legitimiteit van het Nederlandse openbaar bestuur is het democratische en rechtsstatelijke gehalte van de publieke besluitvorming en beleidsvoering. De Minister van BZK waarborgt het functioneren van het constitutionele bestel, waaronder het stelsel van de representatieve democratie. Daarbij gaat het in de eerste plaats om de verkiezingen (de Kieswet) voor vertegenwoordigende lichamen op de verschillende bestuurlijke niveaus.

De Minister van BZK werkt verder aan het versterken van de (lokale) democratie. De Minister van BZK voert daarbij de regie, stimuleert en faciliteert betrokken partijen en draagt zorg voor kennisontwikkeling en -verspreiding langs drie lijnen:

• 1. Versterking van de verbinding tussen inwoners en hun overheid.

• 2. Betere toerusting en ondersteuning van politieke ambtsdragers.

• 3. Een weerbaar bestuur.

C Beleidswijzigingen

Interbestuurlijk programma

Het kabinet Rutte-III heeft in het Regeerakkoord op verschillende thema’s ambities geformuleerd voor samenwerking tussen het kabinet en de medeoverheden. Daarom is onder regie van de Minister van BZK een interbestuurlijk programma (IBP) gestart (Kamerstukken II 2017–2018, 29 362, nr. 266). Met de ondertekening van de programmastart IBP hebben het Rijk en de medeoverheden een brede basis gelegd voor de samenwerking op urgente maatschappelijke opgaven in deze kabinetsperiode. Departementen en medeoverheden werken met het IBP met verschillende snelheden aan uitwerkingsafspraken en mijlpalen. Per maatschappelijke opgave komen er verschillende akkoorden, afspraken en acties. Met het IBP bevordert BZK dat de bestuurlijke afspraken ook daadwerkelijk leiden tot concrete resultaten op lokaal niveau en in de regio. BZK is verantwoordelijk voor het bewaken van de voortgang van de maatschappelijke opgaven (monitoring), het signaleren en agenderen van knelpunten, onbenutte kansen en raakvlakken tussen de opgaven. Dit gebeurt op integrale wijze doordat er periodiek een kabinetsdelegatie met de koepels samenkomt om de voortgang te bespreken. Ook bij onvoorziene omstandigheden gaan het Rijk en medeoverheden met elkaar in gesprek.

Gebiedspecifieke aanpak

Het is belangrijk dat de uitwerking van de maatschappelijke opgaven die zijn beschreven in het IBP gebiedsgericht vorm krijgt. De samenhang van opgaven in gebieden en hun specifieke context (gebieden verschillen in toenemende mate van elkaar) vraagt om een aanpak, waarbij sectorale belangen, instrumenten en effecten samenkomen. Het gaat om het bieden van maatwerk en meerjarig partnerschap van het Rijk.

Daarnaast is in deze regeerperiode een Regio Envelop beschikbaar gesteld. Het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) coördineert, in overleg met het Ministerie van BZK en de betrokken vakdepartementen, de zorg voor de begeleiding van de proposities van gebieden, de weging en besluitvorming van voorstellen alsmede de uitwerking daarvan in Regio Deals. Voorts heeft BZK een rol bij de uitvoering en monitoring van de nieuwe Regio Deals, zoals ook voor de gebieden waar in 2018 een deal overeengekomen is (o.a. Zeeland, Rotterdam Zuid en Eindhoven).

Toekomst Toezicht

In het IBP is met het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) afgesproken te werken aan vernieuwing van het interbestuurlijk en financieel toezicht, zodat het toezicht zo effectief mogelijk is en passend is bij een gezamenlijke aanpak van maatschappelijke opgaven. In 2018 is gestart met de uitwerking van deze afspraak en in goede samenspraak werken het Rijk, provincies en gemeenten aan een strategische agenda voor de toekomst van het toezicht. De acties die nodig zijn om tot de modernisering van het toezicht te komen worden in 2019 verder opgepakt.

Wet Raadgevend Referendum

In december 2017 is conform het regeerakkoord het wetsvoorstel tot intrekking van de Wet raadgevend referendum ingediend. In februari 2018 is dit wetsvoorstel aangenomen door de Tweede Kamer, waarna in juli 2018 het wetsvoorstel is aangenomen door de Eerste Kamer (Handelingen I 2017–2018, nr. 38).

Versterking lokale democratie

In het Regeerakkoord van het kabinet Rutte III en het IBP staat dat BZK deze kabinetsperiode met interbestuurlijke en maatschappelijke partners werk maakt van de versterking van de lokale democratie. Dit wordt gedaan met het meerjarig samenwerkingsprogramma Democratie in Actie (DiA), dat is vormgegeven langs de drie lijnen die onder rol en verantwoordelijkheid beschreven staan (Kamerstukken II 2017–2018, 34 775 VII, nr. 69). Er wordt toegewerkt naar een meer responsieve politiek en bestuur en een grotere directe invloed van inwoners op de beleids- en besluitvorming, waarbij zij meer medeverantwoordelijkheid kunnen nemen voor maatschappelijke voorzieningen (lijn 1). Daarnaast wordt voor alle decentrale politieke ambtsdragers een zodanig duurzaam ondersteuningsaanbod ontwikkeld, dat zij zich voldoende toegerust en ondersteund weten om taken en verantwoordelijkheden op adequate wijze in te vullen (lijn 2). Verder wordt de integriteit en veiligheid van politieke ambtsdragers bevorderd en een preventieve bestuurlijke aanpak van ondermijning versterkt en de maatschappelijke weerbaarheid en leefbaarheid in ondermijningsgevoelige gebieden vergroot. Ook worden ondemocratische tendensen tegengegaan en wordt de controlerende rol van gemeenteraadsleden versterkt (lijn 3).

D1 Budgettaire gevolgen van beleid

D2 Budgetflexibiliteit

Van het totale uitgavenbudget op artikel 1 is 82% juridisch verplicht en dit kent de volgende onderverdeling:

Subsidies

De subsidies zijn voor 96% juridisch verplicht. Het betreft onder andere subsidies aan de politieke partijen, de Oorlogsgravenstichting (OGS) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG).

Opdrachten

Het budget voor opdrachten is voor 50% juridisch verplicht. Het betreft hier middelen voor onder andere verkiezingen, kenniscentra en onderzoeken door derden, de ondersteuning van de aanpak van ondermijning en het bevorderen van de leefbaarheid en de Monitor Sociaal Domein.

Inkomensoverdracht

Het budget is voor 95% juridisch verplicht. Het betreft onder andere pensioenen en uitkeringen aan voormalige ministers en staatssecretarissen en uitkeringen aan voormalige burgemeesters.

Bijdragen aan ZBO/RWT’s

Het budget is voor 95% juridisch verplicht. Aan ICTU wordt een bijdrage verstrekt voor de ondersteuning van het Interbestuurlijk Programma (IBP), het doorontwikkelen van een Webscrape tool voor de IBP-opgaven, het doorontwikkelen van een webbased tool voor de regioadviseurs en het ontwikkelen van een tool ter meting van de kwaliteit en tevredenheid bij de inzet van de expertpool.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

De bijdrage aan (inter)nationale organisaties is voor 100% juridisch verplicht. Dit betreft financiële ondersteuning aan organisaties die actief Europees burgerschap bevorderen.

E Toelichting op de instrumenten

1.1 Bestuur en Regio

Subsidies

Bestuur en regio

COELO

Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) ontvangt een subsidie voor het doen van onderzoek naar en laagdrempelige informatievoorziening over economische en financiële aspecten van medeoverheden.

OTAV

De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) ontvangt de laatste termijnbetaling van de subsidie voor de activiteiten van het Ondersteuningsteam Asielzoekers Vergunninghouders (OTAV) voor het project «lokale preventieve aanpak gezondheidsbevordering statushouders».

Kenniscentrum Europa Decentraal

Het Kenniscentrum Europa Decentraal ontvangt een subsidie. Dit is een gezamenlijk initiatief van het Ministerie van BZK, het Interprovinciaal Overleg (IPO), de VNG en de Unie van Waterschappen, dat zich richt op toepassing en verspreiding van kennis en expertise over Europees recht bij de medeoverheden.

Bevolkingsdaling

BZK zet in 2019 in op kennisdeling en regionale integrale gebiedsontwikkeling in krimp- en anticipeerregio’s. Voor alle krimp- en anticipeerregio’s kent BZK een ondersteuningsaanbod dat bestaat uit beschikbare kennis en instrumentarium toe te passen in de regionale maatwerkaanpak. Middelen uit het programma bevolkingsdaling worden ingezet voor kennisdeling en ondersteuning van regio deals specifiek gericht op krimpproblematiek. Daarnaast kunnen krimp- en anticipeerregio’s aanspraak maken op middelen voor het ontwikkelen van deals in de regio.

Oorlogsgravenstichting (OGS)

Namens de Nederlandse overheid onderhoudt de Oorlogsgravenstichting wereldwijd ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven liggen in meer dan vijftig landen, verspreid over vijf continenten. Het zwaartepunt ligt daarbij in Indonesië. Tevens verzorgt de Stichting ruim 10.000 graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten in Nederland. De Oorlogsgravenstichting ontvangt een subsidie voor de uitvoering hiervan.

In 2016 is de subsidieregeling Oorlogsgravenstichting 2013 geëvalueerd. De resultaten van de gesprekken met de oorlogsgravenstichting over de uitkomsten van deze evaluatie worden verwerkt in de nieuwe Subsidieregeling die naar verwachting per 1 januari 2019 in werking treedt.

Opdrachten

Bestuur en regio

Sociaal Domein

Tot de maatschappelijke opgaven die het Rijk en de medeoverheden in het IBP hebben opgenomen, behoort ook de opgave in het sociaal domein. Onder de opgave «Merkbaar beter in het sociaal domein» wordt ingezet op twaalf programmatische thema’s zoals: mensen die te maken hebben met eenzaamheid, mensen met afstand tot de arbeidsmarkt perspectief op werk bieden, mensen die zich met het Nederlands niet goed kunnen redden en recidive na detentie voorkomen door meer aansluiting tussen detentie en gemeenten.

De Minister van BZK zet de coördinerende rol voort aan Rijkskant en tussen overheden en draagt bij aan goede randvoorwaarden, zoals op het gebied van opdrachtgeverschap en privacy. In het Programma Sociaal Domein wordt verder samengewerkt om knelpunten in de praktijk in gezamenlijkheid – Rijk, gemeenten, instellingen en inwoners – op te pakken.

In 2019 zal een rapportage naar de Tweede Kamer gestuurd worden dat verdiepend inzicht geeft in de werking van het gedecentraliseerde sociaal domein. In het interbestuurlijke programma sociaal domein wordt met Rijkspartners, gemeenten en kennisinstellingen verder gewerkt aan andere manieren van meten, spiegelen en leren. Met deze informatie zal het beeld van de transformatie in het sociaal domein verder worden aangevuld, met als doel het lokale transformatieproces te ondersteunen.

Er blijft aandacht voor de verantwoording over de besteding van middelen in het sociaal domein. Enerzijds is er een (steeds kleiner wordende) groep van gemeenten die nog geen goedkeurende controleverklaring hebben gekregen van hun accountant. Anderzijds zijn er gemeenten die zoeken naar mogelijkheden om de verantwoording dienstbaar te maken aan de transformatie gedachte in het sociaal domein. Voor beide groepen van gemeenten zijn er initiatieven ontwikkeld.

Bevolkingsdaling

2019 is het laatste lopende jaar voor het huidige programma Bevolkingsdaling. Het programma wordt daarom eind 2019 geëvalueerd, uitmondend in een plan van aanpak voor voortgang van de Rijksinzet gericht op krimpproblematiek.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

Diverse bijdragen

Aan ICTU wordt een bijdrage verstrekt voor de ondersteuning van het IBP, het doorontwikkelen van een Webscrape tool voor de IBP-opgaven, doorontwikkelen van een webbased tool voor de regioadviseurs en het ontwikkelen van een tool ter meting van de kwaliteit en tevredenheid bij de inzet van de expertpool. Daarnaast ontvangt ICTU een bijdrage voor de continuering en afronding van activiteiten in het sociaal domein.

1.2 Democratie

Subsidies

Verbinding inwoner en overheid

In het kader van het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie ontvangt de VNG een subsidie. Democratie in Actie heeft tot doel gemeenten én gemeentelijke spelers gericht te stimuleren en te ondersteunen ten aanzien van responsief bestuur en democratische initiatieven, onder meer met ruimte voor bewonersinitiatief, Right to Challenge en Right to Bid.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Op decentraal niveau zijn er in Nederland ongeveer 12.000 politieke ambtsdragers actief in gemeenten, provincies en waterschappen. Om te zorgen dat er voldoende goed toegeruste politieke ambtsdragers beschikbaar zijn en beschikbaar blijven, verstrekt de Minister van BZK subsidies aan de beroepsgroepen van politieke ambtsdragers en griffiers, o.a. de beroepsverenigingen van politieke ambtsdragers (Nederlands Genootschap van Burgemeesters, Wethoudersvereniging, Statenlid.nu, Nederlandse vereniging van raadsleden), de Vereniging van Griffiers en koepels van medeoverheden. Samen met de beroepsgroepen, de koepels van medeoverheden en (bestuurdersverenigingen van) politieke partijen wordt via deze subsidies zorggedragen voor passende eigentijdse inwerk- en opleidingsprogramma’s voor de verschillende beroepsgroepen. Daarnaast wordt via de subsidies in 2019 ook bijzondere inzet gepleegd om de aantrekkelijkheid van het politieke ambt te vergroten, een brede, diverse instroom in het ambt te bevorderen en te zorgen dat mensen na het ambt weer goed landen op de arbeidsmarkt.

In aanloop naar de Provinciale Staten en Waterschapsverkiezingen in maart 2019 wordt incidenteel subsidie verstrekt ten behoeve van inwerk- en opleidingsprogramma’s voor Statenleden en leden van het Algemeen Bestuur.

Daarnaast wordt in 2019 subsidie verstrekt ten behoeve van (bestuurdersverenigingen van) politieke partijen om leren en reflecteren in het ambt en onderlinge kennisdeling te stimuleren. Ook wordt er een subsidie verstrekt ter ondersteuning en toerusting van (een kenniscentrum voor) lokale politieke partijen.

Naast individuele ondersteuning wordt vanuit het samenwerkingsprogramma Democratie in Actie, waarvoor de VNG subsidie ontvangt, een collectief aanbod aan gemeenteraden en provinciale staten gedaan om leren en reflecteren in het hoogste bestuursorgaan te bevorderen.

Weerbaar bestuur

In het Netwerk Weerbaar Bestuur wordt door het Ministerie van BZK samengewerkt met andere departementen, beroepsverenigingen van politieke ambtsdragers, bestuurdersverenigingen van landelijke politieke partijen, koepels van medeoverheden en diverse andere relevante partners. De gezamenlijke aanpak richt zich op het bevorderen van de integriteit en veiligheid van politieke ambtsdragers, het tegengaan van ondermijning van het openbaar bestuur en ondemocratische beïnvloeding van de democratie. Daarbij wordt ingezet op bewustwording, vroeg signalering, versterking van de informatiepositie en op het vergroten van het handelingsperspectief van het lokaal bestuur. BZK verstrekt daartoe subsidies aan de netwerkpartners voor (gezamenlijke) activiteiten, waaronder de invoering van een basistoets integriteit en een basisscan persoonlijke veiligheid (o.a. in de woning), trainingen en leermodules met handelingsperspectieven en een goede 1^ste en 2^de– lijnsondersteuning voor politieke ambtsdragers bij incidenten.

De Nederlandse Vereniging voor Rekenkamers en Rekenkamercommissies (NVRR) ontvangt subsidie voor de versterking van de lokale rekenkamers en de ondersteuning van het kwaliteitsbeleid. Het doel van de subsidie is een situatie te bereiken en in stand te houden waarin de gemeentelijke rekenkamer de gemeenteraad in hun gemeente op een adequate wijze ondersteunt.

Politieke partijen

Politieke partijen ontvangen subsidie op grond van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Een politieke partij komt voor subsidie in aanmerking als zij voldoet aan de in deze wet genoemde voorwaarden. De Wfpp is in 2017 geëvalueerd door een onafhankelijke commissie en de Minister van BZK heeft het rapport begin 2018 ontvangen (Kamerstukken II 2017–2018, 32 752, nr. 50). De kabinetsreactie wordt naar verwachting in het najaar van 2018 aangeboden aan de Tweede Kamer.

De reeks loopt nu van 2015 tot en met 2018. Bij de subsidiebedragen uit 2017 en 2018 gaat het om voorlopige bedragen. De Minister van BZK beslist voor 1 november 2018 over de aanvragen tot vaststelling over 2017, die de politieke partijen uiterlijk 1 juli 2018 moesten aanleveren.

ProDemos

ProDemos, Huis voor de Democratie en Rechtstaat ontvangt subsidie voor het vergroten van de betrokkenheid en kennis van de democratische rechtstaat. Bij de activiteiten rondom het bevorderen van democratisch burgerschap behoort onder andere het bezoek van scholieren aan het parlement.

Comité 4/5 mei

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei besteedt de subsidie in het kader van bevordering van kennis en bewustzijn over burgerschap, democratie en rechtsstaat op de bevrijdingsfestivals tijdens de jaarlijkse Nationale Viering van de Vrijheid op 5 mei.

Opdrachten

Verbinding inwoner en overheid

Verkiezingen

De Minister van BZK is verantwoordelijk voor de uitvoering van de landelijke informerende verkiezingscampagne en het faciliteren van de gemeenten bij de uitvoering van de verkiezingen die in Nederland worden gehouden (inclusief de verkiezingen in Caribisch Nederland). In maart 2019 worden de Provinciale Statenverkiezingen en de Waterschapsverkiezingen gehouden en in mei 2019 de verkiezingen voor het Europese Parlement.

Samenwerkingsprogramma Democratie in Actie

De gemeente is voor burgers de meest nabije overheid. Daar liggen grote kansen op verbinding. Veel activiteiten vanuit Democratie in Actie in 2019 zijn gericht op het ondersteunen van gemeenten. Bijvoorbeeld in de vorm van kennisuitwisseling en kennisvermeerdering. Het Ministerie van BZK financiert hiertoe de ontwikkeling van verschillende instrumenten, publicaties, (regio)bijeenkomsten, congressen en onderzoeken (door derden).

Vanuit Democratie in Actie wordt daarnaast ingezet op proeftuinen en pilots met manieren om inwoners meer invloed te geven op besluitvorming. Zo wordt met digitale participatiemiddelen ervaring opgedaan en bezien hoe de digitale democratie van de toekomst gestalte kan krijgen en welke randvoorwaarden hiervoor vanuit BZK dienen te worden gecreëerd. Hiervoor worden diverse opdrachten verstrekt, waaronder van het ICTU.

Verminderen regeldruk

Het kabinet wil de door burgers ervaren regeldruk merkbaar verminderen. Samen met vertegenwoordigers van doelgroepen en betrokken organisaties worden knelpunten in kaart gebracht en wordt geprioriteerd naar welke knelpunten als eerste opgelost dienen te worden. Door middel van een landelijk panelonderzoek wordt op verschillende momenten van de kabinetsperiode de tevredenheid van burgers over de overheidsdienstverlening gemeten. Mogelijke verbeteringen worden doorgevoerd en geëvalueerd.

Overig

Het adviesorgaan voor de Friese taal DINGtiid ontvangt een jaarlijkse bijdrage.

Toerusting en ondersteuning Politieke Ambtsdragers

Om te zorgen dat er voldoende goed toegeruste politieke ambtsdragers beschikbaar zijn en beschikbaar blijven, verstrekt de Minister van BZK – naast de beroeps- en belangenverenigingen van politieke ambtsdragers, de griffiers en de koepels van medeoverheden – samen met bestuurdersverenigingen van politieke partijen en andere relevante organisaties opdrachten om te komen tot een duurzaam ondersteuningsaanbod voor politieke ambtsdragers. Hiervoor worden inwerkprogramma’s en opleidingen en leermodules mogelijk gemaakt. Daarnaast wordt de rolneming van raden, staten en algemene besturen versterkt.

Weerbaar Bestuur

Via het Netwerk Weerbaar Bestuur worden opdrachten verstrekt ter versterking van de integriteit en veiligheid van het openbaar bestuur. Ter ondersteuning van de lokale aanpak van ondermijning en leefbaarheid (maatschappelijke weerbaarheid) verstrekt BZK opdrachten voor de ondersteuning van kennisbijeenkomsten en leerkringen, voor de uitvoering van de Leefbaarometer, de CityDeal Zicht op ondermijning en de pilot Burgers Alert Real Time (BART!). Ook verstrekt BZK opdrachten ter verbetering van het handelingsperspectief van het lokaal bestuur voor het tegengaan van ondemocratische beïnvloeding van de lokale besluitvorming. Om de kennisontwikkeling en -verspreiding op dit terrein te vergroten, worden de resultaten van een in 2018 opgezette kenniswerkplaats en bij een aantal gemeenten uitgevoerde pilots in 2019 verder verspreid.

Ter bevordering van de leefbaarheid, handhaving en toezicht, het tegengaan van ondemocratische beïnvloeding van de lokale besluitvorming en het wegnemen van voedingsbodems in ondermijningsgevoelige gebieden ondersteunt BZK een aantal gemeenten waarin nieuwe aanpakken worden toegepast. In 2019 verstrekt BZK ook opdrachten ter ondersteuning van de kennisdeling tussen gemeenten bij de inzet van het versterkte handhavingsinstrumentarium op grond van de Woningwet (aanpak malafide pandeigenaren), bij de inzet van de Wet aanpak woonoverlast (gedragsaanwijzing burgemeester) en bij de implementatie van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (Wbmgp).

Inkomensoverdracht

Toerusting en ondersteuning Politieke Ambtsdragers

Uit deze middelen worden de rechtspositionele regelingen van (voormalige) politieke ambtsdragers gefinancierd. Het betreft pensioenen en uitkeringen aan voormalige ministers en staatssecretarissen en uitkeringen aan voormalige burgemeesters.

Bijdragen aan (inter)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Dit betreft een jaarlijkse bijdrage ten behoeve van het Europe for Citizens Point (ECP) voor de uitvoering van het programma «Europa voor de burger» dat actief Europees burgerschap bevordert, om zo het proces van Europese integratie te stimuleren en de kloof tussen de burger en de Europese Unie te verkleinen.

Ontvangsten

De ontvangsten betreffen de bijdragen van de waterschappen ten behoeve van de Waarderingskamer.