De risico’s voor de overheidsfinanciën zijn sterk toegenomen
De overheidsfinanciën staan bloot aan uiteenlopende risico’s. De rente die Nederland betaalt over de overheidsschuld kan bijvoorbeeld stijgen. Ook loopt Nederland risico op de verstrekte leningen aan Griekenland, Ierland, en Portugal. En bij een epidemie, zoals de Mexicaanse griep, is het mogelijk dat de overheid kosten moet maken voor vaccinaties. De afgelopen jaren zijn de risico’s voor de overheidsfinanciën sterk toegenomen, met name vanwege de garanties aan de financiële sector en aan de Europese noodfondsen. Daarnaast zijn de overheidsfinanciën verslechterd. Daarom is het belangrijk om zowel de overheidsfinanciën te verbeteren als de risico’s goed te beheersen.
Belangrijk om risico’s te beheersen en overheidsfinanciën te verbeteren
Informatie over de uitgaven en ontvangsten van de overheid, over het tekort en over de overheidsschuld – zoals verstrekt in voorgaande paragrafen – is onmisbaar voor de beoordeling van de overheidsfinanciën. Om een goed beeld te kunnen schetsen van de gezondheid van de overheidsfinanciën is ook aanvullende informatie nodig over de risico’s voor de overheidsfinanciën. De Algemene Rekenkamer heeft hier onlangs ook op gewezen.60 Deze paragraaf bevat, in overeenstemming met het advies van de Algemene Rekenkamer, een integrale risicoanalyse.
Box 2.4 Rapport van de Algemene Rekenkamer
In juni 2012 heeft de Algemene Rekenkamer een rapport gepubliceerd over de risico’s voor de overheidsfinanciën. In dit rapport kijkt de Rekenkamer niet alleen naar de expliciete risicoregelingen waarvoor Nederland garant staat, maar ook naar andere soorten risico’s voor de overheidsfinanciën, zoals toekomstige zorgkosten, klimaatrisico’s, en een lagere economische groei.
Op basis van dit rapport adviseert de Algemene Rekenkamer om:
-
• periodiek en integraal de risico’s voor de overheidsfinanciën in beeld te brengen, inclusief de mogelijkheden om de risico’s te beheersen;
-
• stresstesten uit te voeren op de overheidsfinanciën;
-
• systematisch nieuwe risico’s en uitbreiding van bestaande risico’s op nut en noodzaak te toetsen;
-
• periodiek eerder aangegane risico’s te heroverwegen;
-
• de Tweede Kamer te informeren over de effectiviteit van verstrekte garanties;
-
• strategieën te ontwikkelen om overheidsgaranties af te bouwen.
Het kabinet deelt de visie van de Algemene Rekenkamer dat een goede beheersing van de verschillende risico’s van groot belang is. Het gevoerde kabinetsbeleid is dan ook volledig in lijn met dit advies.
Zo heeft het kabinet in het Financieel Jaarverslag Rijk (FJR) uitgebreid de gezondheid van de overheidsfinanciën beschreven, onder andere door te kijken naar de schulden en bezittingen van de overheid, de risico’s voor de overheidsfinanciën, en toekomstige verplichtingen zoals zorg- en AOW-uitgaven. Via het FJR en nu ook de Miljoenennota worden periodiek en integraal de risico’s in beeld gebracht. Tegelijkertijd wordt het beleid toegelicht waarmee de overheid de risico’s wil beheersen. Daarnaast is in 2011 een stresstest voor de overheidsfinanciën uitgevoerd (de in paragraaf 2.7.3 beschreven Schokproef Overheidsfinanciën). Een dergelijke schokproef wordt niet ieder jaar gehouden. De omvang van het project speelt daarbij een rol, maar het belangrijkste is dat er bij de schokproef diverse scenario’s worden bestudeerd waardoor de analyse langere tijd actueel blijft.
Via het toetsingskader worden alle nieuwe risico’s en uitbreidingen van bestaande risico’s op nut en noodzaak getoetst. Bovendien toetst de Commissie Risicoregelingen de bestaande risicoregelingen met behulp van dit toetsingskader. De Tweede Kamer zal hierover geïnformeerd worden.
Tot slot is het «nee, tenzij»-beleid een belangrijk instrument om de toename van het aantal overheidsgaranties te beperken. Ondanks dat zoveel mogelijk geprobeerd wordt om deze stijging in te perken, zoals bij de nationale hypotheekgarantie (zie paragraaf 2.7.2), verwacht het kabinet met het oog op de huidige crisis niet dat het op korte termijn mogelijk zal zijn om de hoeveelheid overheidsgaranties af te bouwen. Dit wordt mede ingegeven door het feit dat veel van de nieuwe garanties voortkomen uit internationale verplichtingen en daardoor niet afgebouwd kunnen worden.