Economische groei bereikt niet altijd de allerarmsten. Om extreme armoede en marginalisering aan te pakken, is een inclusieve aanpak nodig, met specifieke aandacht voor gemarginaliseerde groepen. Nederland vroeg in 2017 via een succesvol side-event bij het VN-high level political forum over de voortgang van de SDGs in New York aandacht voor de meest kwetsbare groepen in de mondiale internationale samenwerking. Via het programma Voice ondersteunde het kabinet lokale maatschappelijke organisaties in tien ontwikkelingslanden die zich richten op gemarginaliseerde groepen. Met innovatieve instrumenten en werkwijzen worden groepen als gehandicapten, inheemse groepen, vrouwelijke slachtoffers van uitbuiting en geweld en LHBTI’s in staat gesteld om meer voor zichzelf op te komen.

De vraag naar humanitaire hulp was onverminderd groot in 2017. Het kabinet droeg in 2017 EUR 406 miljoen bij aan het lenigen van de humanitaire noden wereldwijd. De samenwerking met de Dutch Relief Alliance werd gecontinueerd en conform de intentie uit regeerakkoord zijn afspraken gemaakt voor meerjarige samenwerking. Om humanitaire crises het hoofd te bieden zijn niet alleen middelen nodig, maar ook blijvende aandacht voor innovatie, doelmatigheid en doeltreffendheid. Een belangrijke mijlpaal in het aanjagen van innovatie in het afgelopen jaar was de opening van het OCHA Centre for Humanitarian Data in Den Haag. Nederland zette zich samen met de Wereldbank in voor meer transparantie van resultaten en financiering in het mondiale noodhulpsysteem. Daarmee werd opvolging gegeven aan de afspraken die gemaakt zijn tijdens de World Humanitarian Summit in 2016. Het leverde een dashboard op dat inzicht geeft in de mate waarin donoren gegevens over humanitaire geldstromen publiceren.

Migratie, bescherming en opvang in de regio

Het afgelopen jaar heeft het kabinet incidenteel EUR 50 miljoen beschikbaar gesteld voor Buitenlandse Zaken en Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking (BHOS) samen. EUR 10 miljoen daarvan was bestemd voor veiligheid en stabiliteit op de BZ-begroting. De middelen die ten goede zijn gekomen aan de BHOS-begroting (EUR 40 miljoen) zijn ingezet ter ondersteuning van de vrijwillige terugkeer en de bescherming en opvang van vluchtelingen en migranten in noordelijk Afrika en de Hoorn van Afrika.

De bereidheid van opvanglanden in de regio om de omstandigheden van vluchtelingen te verbeteren is het afgelopen jaar toegenomen. De inzet van de extra middelen heeft daarop ingespeeld. Zo heeft Nederland Ethiopië gesteund in het verbeteren van de rechtspositie van asielzoekers en vluchtelingen. Deze kunnen zich bij lokale gemeenten registreren, zodat ze bijvoorbeeld vergunningen kunnen krijgen voor een eigen bedrijf en toegang krijgen tot onderwijs. Ook kunnen bijvoorbeeld Somalische vluchtelingen in Kenia een beroepsopleiding volgen.

Nederland en de EU hadden ook een vooraanstaande rol in landen als Turkije, Jordanië en Uganda om duurzame oplossingen voor vluchtelingen te realiseren, in lijn met het te sluiten VN-Vluchtelingencompact. De middelen zijn ook buiten de opvanglanden ingezet, wat bijvoorbeeld resulteerde in ondersteuning vanaf eind 2017 van initiatieven in Marokko en Algerije om de maatschappelijke participatie van gemarginaliseerde jongeren te vergroten.

Er is in 2017 steeds meer aandacht geweest voor de omstandigheden van migranten. Migranten zijn vaak slachtoffer van ernstige uitbuiting, afpersing, mishandeling en (seksueel) misbruik. In EU-verband heeft Nederland zich het afgelopen jaar met succes ingezet voor uitbreiding van de programma’s om vrijwillige terugkeer vanuit Libië en andere Noord-Afrikaanse landen te bevorderen en migranten te ondersteunen bij herintegratie in hun land van herkomst. Dit resulteerde in 2017 onder meer in de vrijwillige terugkeer van meer dan 19.000 migranten vanuit Libië.

Eind november 2017 vormde de bescherming van migranten een belangrijk onderwerp van gesprek tijdens de EU-Afrikatop in Abidjan. De aanwezige landen besloten tot gezamenlijke actie en oprichting van een AU-EU-VN Taskforce. Hierdoor is in december de situatie in de Libische detentiecentra verbeterd, werd de terugkeer van migranten versneld en zijn 300 vluchtelingen en zeer kwetsbare migranten door UNHCR geëvacueerd naar Niger, van waaruit zij hervestigd worden.

Ten aanzien van de eerstejaarsopvangkosten van asielzoekers heeft het kabinet in het voorjaar van 2017 EUR 75 miljoen vrijgemaakt om hogere kosten van leegstand te dekken.

Grondoorzaken

Zolang grondoorzaken niet worden aangepakt, zijn interventies op het gebied van armoedebestrijding, humanitaire hulp, opvang in de regio of migratie, hoe noodzakelijk ook, niet duurzaam. Begin 2017 startten verschillende NGO-consortia met het Addressing Root Causes (ARC) Programma, dat tot 2021 zal lopen. Verspreid over twaalf landen richten de 21 ARC-programma’s zich op het aanpakken van grondoorzaken van gewapend conflict, instabiliteit en irreguliere migratie in fragiele staten. Het maatschappelijk middenveld speelt hiermee een belangrijke rol bij lokale conflictpreventie, rechtstaatopbouw, het bevorderen van burgerparticipatie en sociaaleconomische wederopbouw. De nadruk ligt hierbij op het verbeteren van toekomstperspectieven voor kwetsbare groepen, waaronder vrouwen en jongeren.

Om grondoorzaken aan te pakken heeft het kabinet ook in 2017 ingezet op de prioriteiten seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) en HIV; vrouwenrechten en gendergelijkheid; klimaatverandering; voedselzekerheid en water, veiligheid en rechtsorde en private-sectorontwikkeling.

Seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en HIV

SRGR en gender zijn beter geïntegreerd in de Nederlandse humanitaire inspanningen. Het VN Central Emergency Relief Fund (CERF) heeft een extra bijdrage van EUR 11,5 miljoen ontvangen, onder voorwaarde dat er meer en betere resultaten voor vrouwen en meisjes in noodhulpprogramma’s worden behaald. Ook is financiering toegezegd van EUR 5 miljoen voor periode 2018–2020 voor de versterking van de functie van de Wereldgezondheidsorganisatie als coördinator van gezondheid in crisissituaties. Het doel daarvan is het beter integreren van SRGR in de humanitaire programma’s in Yemen, Bangladesh en de Democratische Republiek Congo.

De voorbereidingen voor de internationale Aidsconferentie AIDS2018 liepen door in 2017. De lobby-inzet heeft geresulteerd in verhoogde belangstelling voor de conferentie vanuit Oost-Europa en Centraal-Azië. She Decides heeft internationaal nieuwe politieke aandacht en fondsen weten te mobiliseren om vrouwen en meisjes de mogelijkheid te bieden zelf te besluiten of, met wie en hoeveel kinderen te krijgen.

Vrouwenrechten en gendergelijkheid

De Nederlandse inzet voor vrouwenrechten en gendergelijkheid is in 2017 vergroot. De She Decides campagne heeft bijgedragen aan de Nederlandse rol als koploper op het gebied van vrouwenrechten en SRGR. De communicatiecampagnes rondom Internationale Vrouwendag en Orange the World hadden een wereldwijd bereik. In 2017 zijn de genderspecifieke programma’s Funding Leadership and Opportunities for Women (FLOW 2016–2020), Nationaal Actieplan 1325 en Leading from the South goed op gang gekomen. Mede door de Nederlandse genderinzet heeft de VN-klimaatorganisatie (UNFCCC) afgelopen jaar een genderactieplan aangenomen.

Klimaatverandering

Het VN-Groene Klimaatfonds maakte een kwalitatieve en kwantitatieve groei door. Er zijn nu 53 projecten goedgekeurd met een totale omvang van USD 2,6 miljard. Meer dan de helft van die activiteiten worden uitgevoerd in de meest kwetsbare landen, waaronder kleine eilandstaten en minst-ontwikkelde landen. Het mede door Nederland opgezette publiek-private fonds Climate Investor One mobiliseerde in 2017 honderden miljoenen euro’s privaat kapitaal voor klimaatrelevante projecten in ontwikkelingslanden.

Het kabinet stimuleerde de samenwerking tussen Nederlandse kennisinstellingen en het consortium van internationale landbouwkundige instellingen (CGIAR). Deze samenwerking, onder andere op gebieden als voeding, bossen, zaadsystemen en klimaat slimme landbouw, leidde ertoe dat het secretariaat van het CGIAR-klimaatprogramma in april 2017 in Wageningen werd gevestigd.

Voedselzekerheid

Als gevolg van klimaatverandering, conflicten en een groeiende wereldbevolking komt de voedselzekerheid van een toenemend aantal mensen onder druk te staan. In 2017 werd de succesvolle samenwerking met UNICEF op het gebied van voeding verder opgeschaald. In de periode 2013–2017 werkte UNICEF met Nederland samen in Burundi, Ethiopië, Mozambique en Rwanda. Ondervoede mensen werden ondersteund met speciale voeding, voedingssupplementen, ontwormingskuren, voedingsadviezen en de thuisproductie van groenten, vlees en eieren voor eigen consumptie. Vanaf eind 2017 is de samenwerking erop gericht om de inzet uit te breiden naar meerdere landen, door middel van een bijdrage aan UNICEF’s Global Thematic Fund for Nutrition.

Water

Op het gebied van (drink)waterzekerheid en adaptatie heeft Nederland de Water Financing Facility (WFF) opgericht. De WFF ondersteunt ontwikkelingslanden bij het aantrekken van private financiering voor investeringen in waterinfrastructuur. Als onderdeel hiervan hebben bijvoorbeeld de overheid en financiële instellingen in Kenia de handen ineengeslagen om obligaties uit te geven voor financiering van drinkwaterinvesteringen.

Met Nederlandse steun lanceerde de FAO in 2017 de voor iedereen toegankelijke Water Productivity Database . Hiermee komt voor het eerst op grote schaal betrouwbare informatie over efficiëntie van watergebruik in de landbouw beschikbaar. Dit helpt beleidsmakers bij het verdelen van water, investeerders bij het verhogen van hun rendement en boeren bij het optimaliseren van de inzet van hun productiemiddelen.

Veiligheid en Rechtsorde

De Nederlandse inzet op het gebied van veiligheid en rechtsorde richtte zich onder andere op het vergroten van de professionaliteit van veiligheidspersoneel in fragiele staten, zodat burgers beter beschermd worden. In diverse landen, waaronder Afghanistan en Mali, ontvingen overheidsinstellingen, zoals de politie, rechtbanken, gevangenissen en mensenrechtencommissies professionele trainingen of nieuwe ICT-middelen. In Zuid-Soedan bleven de beleidsresultaten op veiligheid en rechtsorde achter bij de verwachtingen vanwege het voortdurende geweld. Het programma voor hervorming van de veiligheidssector in Burundi is in juni 2017 voortijdig beëindigd als gevolg van de politieke omstandigheden in dat land.

Om bij te dragen aan SDG16 (vrede, recht en sterke instituties) trad Nederland toe tot de innovatieve Pathfinders for SDG16+ Alliance. De alliantie brengt een diverse groep staten, internationale organisaties en andere partners bij elkaar die hun inzet op SDG16 snel willen intensiveren en beter willen coördineren op basis van een gezamenlijke strategie. Uitbreiding van de mogelijkheden voor burgers om hun recht te halen is daarbij een prioriteit.