De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van ziekte en stimuleert hen het werk te hervatten. De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van zwangerschap.

De overheid vindt dat mensen die ziek worden en waarbij de loonbetalingsverplichting bij ziekte voor de werkgever niet van toepassing is, ook verzekerd moeten zijn van een tijdelijk loonvervangend inkomen. Zij kunnen het verlies aan inkomen daarom voor een periode van twee jaar, gelijk aan de periode van de loonbetalingsverplichting, opvangen met een uitkering op grond van de Ziektewet (ZW). Door middel van verzuimbegeleiding en re-integratie stimuleert de overheid deze (gewezen) werknemers om zo snel mogelijk weer aan het werk te gaan.

Ook tijdens de periode van zwangerschaps- en bevallingsverlof voorziet de overheid in een tijdelijk loonvervangend inkomen. Op grond van de Wet arbeid en zorg (WAZO) komen zwangere werknemers en zelfstandigen in aanmerking voor een uitkering.

Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose door blootstelling aan asbest, kunnen van de overheid een tegemoetkoming of een voorschot op een schadevergoeding ontvangen op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS).

Werknemers in Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering op grond van de Ziekteverzekering (ZV).

Wijziging Wet arbeid en zorg

Met de invoering van de Wet invoering extra geboorteverlof (WIEG) is per 1 januari 2019 het geboorteverlof voor partners van de pas bevallen moeders uitgebreid. Partners hebben eenmaal recht op het aantal werkuren per week aan geboorteverlof. Gedurende deze periode wordt het loon volledig doorbetaald door de werkgever. De werknemer kan deze verlofdagen naar eigen inzicht opnemen, maar moet dit wel doen binnen 4 weken na de geboorte van het kind.

Per 1 juli 2020 wordt het geboorteverlof verder uitgebreid en kunnen partners tot 5 weken aanvullend geboorteverlof opnemen. Zij krijgen dan een uitkering ter hoogte van 70% van hun dagloon.

Met de invoering van de WIEG is ook het adoptie- en pleegzorgverlof uitgebreid met 2 weken tot een totaal van 6 weken. Men ontvangt een uitkering ter hoogte van het dagloon.

Compensatie transitievergoeding na 2 jaar ziekte

In 2019 is het wetsvoorstel aangenomen dat mogelijk maakt dat werkgevers vanaf 1 april 2020 bij UWV een aanvraag kunnen indienen voor compensatie van betaalde transitievergoedingen bij ontslag wegens langdurige arbeidsongeschiktheid. De compensatieregeling geldt voor transitievergoedingen die op of na 1 juli 2015 zijn betaald.

MKB-verzuim-ontzorgpolis

In 2019 hebben verzekeraars gewerkt aan een verzekering voor kleine werkgevers die het financiële risico rondom loondoorbetaling bij ziekte opvangt en hen ontzorgt. De MKB verzuim-ontzorgverzekering wordt vanaf 2020 door verzekeraars aangeboden. Het kabinet heeft de totstandkoming van een werkwijzer casemanagement en een klachtenloket voor werkgevers gefaciliteerd, om dit nieuwe verzekeringsproduct zo goed mogelijk tot zijn recht te laten komen.

Compensatieregeling zwanger en zelfstandig (ZEZ)

In 2019 konden vrouwelijke zelfstandigen die tussen mei 2005 en juni 2008 zijn bevallen en destijds geen uitkering hebben ontvangen, een compensatie van € 5.600 bruto ontvangen van UWV.

Inkomensoverdrachten

Tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS)

Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose als gevolg van blootstelling aan asbest kunnen een tegemoetkoming ontvangen op grond van de TAS. Indien zij de ziekte maligne mesothelioom of asbestose hebben gekregen door te werken met asbest (in dienst van een werkgever) of maligne mesothelioom hebben opgelopen via werkkleding van een huisgenoot, dan is de (voormalige) werkgever hiervoor aansprakelijk en kunnen zij een schadevergoeding bij de werkgever eisen. Dit proces kan soms echter lang duren. Tegelijkertijd is de levensverwachting van mensen met de ziekte maligne mesothelioom vaak erg laag. De TAS heeft tot doel asbestslachtoffers bij leven maatschappelijke erkenning te bieden in de vorm van een tegemoetkoming. Deze wordt vaak uitgekeerd in de vorm van een voorschot. Als de (voormalige) werkgever later alsnog een schadevergoeding betaalt wordt de tegemoetkoming hiermee verrekend. De TAS wordt uitgevoerd door de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitgaven aan de TAS zijn in 2019 € 0,08 miljoen hoger uitgekomen dan in de begroting 2019 werd verwacht. In de begroting was nog gerekend in prijzen 2018. Indien rekening wordt gehouden met de loon- en prijsbijstelling (€ 0,14 miljoen) is de realisatie € 0,06 miljoen lager uitgevallen dan begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het aantal toekenningen is lager uitgevallen dan in de begroting 2019 werd verwacht. Daarnaast is het aantal terugontvangen voorschotten iets lager uitgevallen dan verwacht, het daadwerkelijke terugvorderingspercentage is 42% terwijl in de begroting een percentage van 44% werd verondersteld.

Ziekteverzekering (ZV) (Caribisch Nederland)

Werknemers in Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering (ziekengeld) op grond van de Ziekteverzekering. De uitkering is gerelateerd aan het loon van de werknemer.

Zowel de uitgaven aan de Ziekteverzekering in Caribisch Nederland als de volume ontwikkeling zijn vrijwel conform begroting.

Ziektewet (ZW)

De ZW geeft zieke werknemers het recht op een uitkering als zij geen werkgever meer hebben die in geval van ziekte loon moet doorbetalen. De ZW bevat minimumnormen voor re-integratie. De ZW geldt ook voor een beperkte groep werknemers die wel in dienst zijn van een werkgever, namelijk werknemers die tijdelijk ongeschikt zijn voor het verrichten van hun werk (wegens arbeidsongeschiktheid als gevolg van zwangerschap en orgaandonatie) en werknemers met een zogenaamde no-riskpolis. De werkgever mag de ZW-uitkering dan verrekenen met het loon dat hij moet doorbetalen. De ZW wordt uitgevoerd door UWV of door werkgevers zelf wanneer zij ervoor gekozen hebben om eigenrisicodrager te zijn voor de ZW-uitkeringslasten.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten ZW komen € 183 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 59 miljoen, in tabel 45 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 124 miljoen hoger dan begroot.

Het aantal ZW-uitkeringen is in 2019 hoger uitgevallen dan waar ten tijde van de begroting rekening mee werd gehouden (circa € 164 miljoen hoger). In het bijzonder is het aantal flexkrachten dat een beroep doet op de ZW hoger uitgevallen en ook het aantal ZW-uitkeringen bij zwangerschappen is hoger dan verwacht. Een deel van de stijging bij flexkrachten wordt verklaard doordat er minder bedrijven eigenrisicodrager zijn geworden dan werd verondersteld. Hierdoor melden relatief meer personen zich bij het UWV. De gemiddelde jaaruitkering in de ZW valt juist minder hoog uit dan waarvan werd uitgegaan (circa € 40 miljoen lager). Dit doet een deel van de hogere ZW-uitkeringslasten teniet. Per saldo vallen de uitkeringslasten € 124 miljoen hoger uit dan werd verwacht.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het gemiddeld aantal ZW-uitkeringen is ongeveer 10.000 hoger uitgekomen dan verwacht. Dit verschil wordt vooral verklaard door een hoger aantal ZW-uitkeringen van uitzendkrachten, eindedienstverbanders en ziekte bij zwangerschap.

Handhaving

De kerncijfers op het gebied van fraude en handhaving tonen in het algemeen een stabiel beeld ten opzichte van voorgaande jaren. Uit de kerncijfers op het gebied van opsporing blijkt ook dat het aantal geconstateerde overtredingen in 2019 gelijk is gebleven aan 2018. Het totale benadelingsbedrag is in 2019 licht toegenomen.

Naar aanleiding van fraude met de WW is besloten om alle sociale zekerheidswetten door te lichten op misbruikrisico’s (Tweede Kamer, 2018-2019, 17 050, nr. 559). In 2020 worden de ZW en WIA doorgelicht voor misbruikrisico's.

Wet Arbeid en Zorg (WAZO)

De WAZO bundelt een aantal wettelijke verlofvormen, zoals het zwangerschaps- en bevallingsverlof, kraamverlof, adoptie- en pleegzorgverlof, ouderschapsverlof en kort- en langdurend zorgverlof. Soms bestaat er recht op (gedeeltelijke) loondoorbetaling of op een uitkering (zwangerschaps- en bevallingsuitkering en adoptie- en pleegzorguitkering). Deze uitkeringen op grond van de WAZO worden uitgevoerd door UWV.

De uitkeringslasten WAZO komen € 84 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (onderdeel van de post nominaal van € 46 miljoen) is de realisatie € 38 miljoen hoger dan begroot.

Ondanks dat het totaal aantal WAZO-uitkeringen minder hoog is uitgevallen dan werd verwacht, nemen de totale uitkeringslasten op de WAZO toe. Deze hogere realisatie hangt samen met een hoger dan geraamd aantal uitkeringen van de eenmalige ZEZ-compensatieregeling. De uitgaven aan de ZEZ-compensatie vallen € 41 miljoen hoger uit dan verwacht.

Het aantal toekenningen op grond van zwangerschaps- en bevallingsverlof is vanwege een lager uitgevallen geboortecijfer circa 2.000 uitkeringen achtergebleven bij de raming.

Subsidies

Met het amendement van Weyenberg (Tweede Kamer, 2017-2018, 34775, nr. 18) is € 500.000 in totaal beschikbaar gesteld voor een subsidieregeling om maatschappelijke initiatieven te ondersteunen die erop zijn gericht (ex-)kankerpatiënten zonder werk meer kans te geven op het vinden van een nieuwe baan. In 2019 zijn vijf opdrachten gegund en is € 257.000 aan voorschotten betaald. De opdrachten worden in 2020 afgerond.