De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van werkloosheid en stimuleert hen het werk te hervatten.

De overheid biedt werknemers die hun baan verliezen en geheel of gedeeltelijk werkloos worden, bescherming tegen het verlies aan loon als gevolg van werkloosheid. Zij kunnen een beroep doen op een uitkering die voorziet in een tijdelijk loonvervangend inkomen om de periode van werkloosheid te overbruggen. Hiervoor zijn werknemers verplicht verzekerd op grond van de Werkloosheidswet (WW). Door middel van instrumenten als bijvoorbeeld de sollicitatieplicht, het besluit passende arbeid en inkomensverrekening stimuleert de overheid een terugkeer naar werk.

Werklozen die bij instroom in de WW 60 jaar of ouder zijn, komen na afloop van hun WW-recht in aanmerking voor een uitkering op minimumniveau op grond van de Wet Inkomensvoorziening Oudere Werklozen (IOW). Vanaf 2020 stijgt de leeftijdsgrens om voor de IOW in aanmerking te komen naar 60 jaar en 4 maanden.

Als het totale inkomen van de uitkeringsgerechtigde WW of IOW en diens eventuele partner onder het sociaal minimum ligt, kan de uitkeringsgerechtigde een toeslag ontvangen tot het sociaal minimum op grond van de Toeslagenwet (TW), zie beleidsartikel 2.

Werknemers in Caribisch Nederland ontvangen bij beëindiging van de dienstbetrekking anders dan door de schuld van de werknemer op grond van de Cessantiawet een eenmalige uitkering, te betalen door de werkgever. Als de werkgever wegens faillissement of surseance van betaling niet in staat is om de uitkering (tijdig) te betalen, neemt de overheid deze verplichting over.

Actieplan Perspectief voor vijftigplussers

Het actieplan «Perspectief voor vijftigplussers» is erop gericht de arbeidsmarktpositie van vijftigplussers te verbeteren en het risico op (langdurige) werkloosheid te beperken. De activiteiten uit het actieplan zijn in 2017 gestart. Een aantal activiteiten is in 2019 afgerond, zoals de subsidieregeling «Meer werk voor vijftigplussers». Dit gaat om experimenten met innovatieve projecten. De aanvraagmogelijkheid voor subsidies op grond van de Tijdelijke Subsidieregeling Ontwikkeladvies Vijfenveertigplussers liep tot 10 januari 2020. De activiteiten van de Ambachtsacademie, om oudere werkzoekenden te begeleiden naar een baan in het kleinschalig ambacht, lopen ook in 2020 (en volgende jaren) door.

In totaal zijn meer dan 25.000 ontwikkeladviezen verstrekt. Met name nadat de doelgroep is vergroot en alle vijfenveertigplussers mee konden doen, is het gebruik flink toegenomen. De evaluatie van de regeling wordt in het voorjaar van 2020 verwacht.

Fraude met WW-uitkeringen

In 2018 en 2019 is een fors aantal maatregelen aangekondigd en uitgevoerd om fraude met WW-uitkeringen op te sporen en tegen te gaan. Het ging daarbij onder meer om ongeoorloofd verblijf met een uitkering in het buitenland en het ontvangen van een uitkering bij verwijtbare werkloosheid. Zo zijn in 2019 gerichte controles uitgevoerd op fraude met verblijf buiten Nederland bij meerdere uitkeringen op één adres, betere controle op verwijtbare werkloosheid door een pilot bij uitzendbureau’s en aangescherpte controles bij de papieren WW-aanvraag. Ook is het proces van fraudemeldingen verbeterd, het adressenbeleid aangepakt en heeft UWV datagedreven risicomodellen ontwikkeld en ingezet om efficiënt fraude op te sporen.

Zo leidde een verscherpte controle op verwijtbare werkloosheid in de pilot en door middel van risicomodellen tot een hoger aantal afwijzingen van uitkeringen in vergelijking met de reguliere controle zoals deze voorheen gebruikelijk was. Dit toont aan dat deze maatregelen succesvol zijn om meer en gericht fraude op te sporen en aan te pakken.

Wet inkomensvoorziening oudere werklozen

De verlenging van de Wet inkomensvoorziening oudere werklozen (IOW) is op 11 december 2019 aangenomen. Deze verlenging was afgesproken in het regeerakkoord.

Inkomensoverdrachten

Wet inkomensvoorziening oudere werklozen (IOW)

De IOW geeft werklozen die bij aanvang van de WW-uitkering 60 jaar of ouder zijn, na afloop van hun WW-uitkering recht op een vervolguitkering. Ook gedeeltelijk arbeidsgeschikten die bij aanvang van de loongerelateerde WGA-uitkering 60 jaar of ouder zijn, kunnen na afloop van hun loongerelateerde uitkering recht hebben op IOW. Vanaf 2020 geldt een minimumleeftijd van 60 jaar en 4 maanden bij aanvang van de WW- of WGA-uitkering. De IOW is een tijdelijke regeling die wordt uitgevoerd door UWV.

De IOW-uitgaven zijn ruim € 5 miljoen hoger dan geraamd. Dit komt naast de nominale bijstelling van € 2,4 miljoen, voornamelijk door een eenmalige nabetaling aan UWV van € 7,7 miljoen. Het IOW-volume is beperkt lager uitgevallen.

Cessantiawet (Caribisch Nederland)

Werknemers in Caribisch Nederland ontvangen bij beëindiging van de dienstbetrekking anders dan door de schuld van de werknemer op grond van de Cessantiawet een eenmalige uitkering, te betalen door de werkgever. Als de werkgever wegens faillissement of surseance van betaling niet in staat is om de uitkering (tijdig) te betalen, neemt de overheid deze verplichting over.

De uitgaven aan de Cessantiawet zijn lager dan begroot. Bij de uitgaven aan deze regeling kunnen tussen de jaren grote verschillen bestaan, afhankelijk van het aantal bedrijven dat failliet is gegaan en het aantal betrokken werknemers.

Tijdelijke regeling tegemoetkoming Dagloonbesluit werknemersverzekeringen

Sinds de invoering van de Wet werk en zekerheid kan het dagloon voor enkele groepen WW-gerechtigden lager uitkomen. Per 1 december 2016 is het Dagloonbesluit aangepast met voor deze groepen een dagloonverhogend effect. Eenmalige tegemoetkomingen zijn in 2017 en 2018 verstrekt. In een later stadium kan het lagere WW-dagloon ook gevolgen hebben voor de hoogte van een WIA-uitkering. Voor compensatie hiervan zijn middelen uit 2018 doorgeschoven naar 2019. De compensatie heeft in 2019 geresulteerd in naar schatting € 1 miljoen aan extra WIA-lasten. De € 32,5 miljoen op dit artikel is geheel vrijgevallen.

Werkloosheidswet (WW)

De WW verzekert werknemers tegen de financiële gevolgen van werkloosheid. Het verlies aan inkomen kan voor een bepaalde periode gedeeltelijk opgevangen worden met een uitkering. De WW-uitkering duurt minimaal 3 maanden. Vanaf 1 april 2019 is de maximale duur 24 maanden. Hoeveel maanden mensen recht hebben op WW verschilt per persoon, afhankelijk van het aantal jaren dat iemand actief is geweest als werknemer. Per jaar arbeidsverleden bouwt een werknemer de eerste tien jaar één maand recht op een WW-uitkering op. Vanaf het elfde jaar bouwt een werknemer met elk gewerkt jaar een halve maand recht op WW-uitkering op. Arbeidsjaren van vóór 2016 leveren altijd een volledige maand recht op WW-uitkering op. De WW wordt uitgevoerd door UWV.

De WW-uitgaven komen € 313 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 136 miljoen, in tabel 39 onderdeel van de post nominaal) is de realisatie € 177 miljoen hoger dan begroot. Met name het volume valt hoger uit dan geraamd. Dit komt voornamelijk doordat het aandeel WW-uitkeringen waar geen betaling tegenover staat (nuluitkeringen) lager lag dan verwacht. Ook de gemiddelde jaaruitkering in de WW valt hoger uit dan verwacht.

In tabel 42 staan de kerncijfers voor de WW. Het aantal lopende WW-uitkeringen is iets lager uitgevallen dan geraamd. In eerste instantie lijkt dit tegenstrijdig met het feit dat het WW-volume hoger is uitgevallen dan geraamd. Doordat het aantal nuluitkeringen echter lager lag dan verwacht, is het gemiddeld aantal uitkeringsjaren per WW-uitkering toegenomen. Verder was de dynamiek in de WW groter dan verwacht: het aantal nieuwe instromers en beëindigde uitkeringen vielen beide hoger uit.

Handhaving

De kerncijfers op het gebied van preventie tonen een stabiel beeld vergeleken met voorgaande jaren, met een hoge kennis van de verplichtingen. De kerncijfers op het gebied van opsporing zijn gelijk gebleven aan 2018. Hiermee lijkt een einde gekomen te zijn aan de sterke daling van het aantal geconstateerde overtredingen ten opzichte van voorgaande jaren. Deze daling werd onder meer veroorzaakt doordat er sinds de invoering van de Wet werk en zekerheid al bij de uitkeringsverstrekking rekening wordt gehouden met de inkomsten van een WW-gerechtigde, door de inkomstenopgave te vergelijken met de informatie uit de polisadministratie. Het effect van de inkomstenverrekening op de daling van het aantal overtredingen is tot een einde gekomen.

Daarnaast is het fraudebewustzijn toegenomen, te zien aan het toegenomen aantal interne meldingen. Het aantal externe meldingen voor vermoedens van overtreding voor de WW is gedaald, evenals het aantal overige signalen. De incassoratio’s hebben zich ten opzichte van 2018 gestabiliseerd, met een lichte daling voor het cohort 2019 en 2018.

Subsidies

Voor subsidieregelingen vanuit het actieplan «Perspectief voor vijftigplussers» is in 2019 circa € 18,3 miljoen beschikbaar gesteld: € 16,2 miljoen voor de subsidieregeling voor het ontwikkeladvies en training voor leidinggevenden, € 1,4 miljoen om de Ambachtsacademie te ondersteunen en € 0,7 miljoen voor experimenten Meer werk.

In totaal is er € 11,5 miljoen uitgegeven aan subsidies op dit artikel. De uitgaven in 2019 aan het ontwikkeladvies zijn circa € 5,5 miljoen lager uitgekomen dan begroot. Dit komt doordat een aanzienlijk deel van de uitbetalingen pas in 2020 plaats zal vinden. Ook is een deel naar het opdrachtenbudget gegaan om het ontwikkeladvies te promoten.

Van het budget voor de Ambachtsacademie is € 0,6 miljoen doorgeschoven naar latere jaren.

De € 0,7 miljoen die beschikbaar is voor de experimenten Meer werk is in 2019 niet uitgekeerd, dit zal in 2020 gebeuren.

Opdrachten

In 2019 is € 272.000 besteed aan voorlichtingsactiviteiten om ouderenwerkloosheid te bestrijden en het Ontwikkeladvies 45-plussers te promoten. Bij de Voorjaarsnota is hiervoor opdrachtenbudget beschikbaar gesteld vanuit het bijbehorende subsidiebudget.

Bijdragen aan zbo's/rwt's

Voor 2019 is circa € 10 miljoen aan UWV beschikbaar gesteld voor scholing aan WW gerechtigden naar kansberoepen. Dit budget is volledig aan de scholingsregeling besteed.

Ontvangsten

Begrotingsgefinancierde ontvangsten

In 2019 waren er op dit begrotingsartikel € 10,8 miljoen aan restituties. Het betreft terugbetalingen van UWV, omdat UWV in 2018 een te hoog voorschot had ontvangen van SZW voor met name de tijdelijke regeling tegemoetkoming Dagloonbesluit (€ 8,4 miljoen). Ook voor scholing heeft UWV een terugbetaling gedaan over 2018.

Ontvangsten UFO

De overheid is eigenrisicodrager voor de WW. UWV verhaalt de uitkeringslasten op overheidswerkgevers. Deze lasten staan als ontvangsten op dit artikel en zijn in 2019 € 50 miljoen lager uitgevallen dan geraamd.