Het verzekeren van betalingsrisico’s die zijn verbonden aan Nederlandse export en buitenlandse investeringen die zonder deze verzekering niet tot stand zouden zijn gekomen, en het creëren en handhaven van een internationaal gelijkwaardig speelveld voor bedrijven op het terrein van de exportkredietverzekeringsfaciliteit (ekv-faciliteit).

De minister van Financiën heeft de rol van regisseur bij de uitvoering van de exportkredietverzekeringsfaciliteit (ekv-faciliteit). De Nederlandse staat treedt op als verzekeraar en Atradius Dutch State Business N.V. (ADSB) voert de ekv-faciliteit uit, in naam van en voor rekening en risico van de Staat. De minister stelt de randvoorwaarden vast waaronder ADSB verzekeringen mag afgeven. De minister van Financiën is budgetverantwoordelijk, maar is samen met de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking beleidsverantwoordelijk voor het verstrekken van de verzekeringen. Beide ministers stimuleren een gelijkwaardig speelveld op het gebied van de exportondersteunende maatregelen.

Op basis van de «Kaderwet financiële verstrekkingen Financiën» biedt de Nederlandse staat, in aanvulling op de private markt, faciliteiten aan waarmee Nederlandse ondernemers en hun financiers betalingsrisico’s kunnen afdekken bij de Staat. Met de verschillende producten binnen de exportkrediet- en investeringsverzekeringen kunnen Nederlandse bedrijven meer exportorders binnenhalen die in het bijzonder op (middel)lange termijn gefinancierd worden.66 De ekv-faciliteit van de Nederlandse staat is aanvullend aan de markt. Dit betekent dat exporteurs aanspraak kunnen maken op de ekv-faciliteit als exportorders niet commercieel verzekerd kunnen worden. Zo kan de export, ook naar politiek en economisch ingewikkelde landen, toch doorgaan. Er is duidelijk vastgelegd welke risico’s (looptijd, omvang en landen) verzekerd kunnen worden op de private markt en dus voor welke risico’s de Nederlandse Staat aanvullende zekerheid kan bieden. Daarnaast stelt de minister van Financiën voor alle verzekeringsproducten een risicokader vast. Hierin staan de randvoorwaarden voor het afgeven van een verzekering, waarmee de Staat vaststelt welke risico’s als verantwoord worden beschouwd.

Net als Nederland hebben veel landen in de wereld een eigen ekv-faciliteit. Nederland zet zich internationaal in om afspraken te maken over exportondersteuning en om Nederlandse exporteurs en hun financiers onder gelijke voorwaarden te kunnen laten concurreren. Deze afspraken zijn vastgelegd in de «Arrangement» en waarborgen een internationaal gelijk speelveld.67Zo worden er afspraken gemaakt over de voorwaarden waaronder exportkredietverzekeringen mogen worden verstrekt, zoals kostendekkendheid, minimumpremies, maximale looptijden, het gebruik van ontwikkelingshulpgelden en verantwoord leenbeleid.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) heeft internationaal, maar ook nationaal de aandacht. De Nederlandse staat vervult bij het uitvoeren van de ekv een voorbeeldfunctie voor niet ekv-gedekte exporttransacties, er is continu aandacht voor een gedegen uitvoering van het beleid voor mvo binnen de ekv-aanvragen. Het Nederlandse beleid voor de toetsing van ekv-aanvragen op de milieu- en sociale-effecten, dat in een aantal opzichten strenger is dan de internationale richtlijnen op dit gebied, is vastgelegd in het zogeheten Beleidsdocument mvo.68In het jaarverslag van ADSB worden de inspanningen en resultaten beschreven.

Herverzekering Leverancierskredieten

De garantie herverzekering leverancierskredieten is een tijdelijke garantie van de Staat als maatregel in de coronacrisis om te voorkomen dat de kortlopende kredietverlening in de private verzekeringssector stilvalt. Deze garantie is in 2020 ter hoogte van € 12 mld. opgericht en staat los van het reguliere verplichtingen plafond. De herverzekering is per 1 juli 2021 in samenspraak met de private kredietverzekeraars beëindigd. Ten grondslag hieraan ligt het lager dan verwacht aantal faillissementen van het bedrijfsleven dat gebruik kon maken van deze regeling.

COP26-verklaring

Nederland heeft in november 2021 de COP26-verklaring69 getekend om overheidssteun aan de internationale fossiele energiesector per eind 2022 te beëindigen. Dit betekent dat het kabinet prioriteit zal geven aan de transitie naar een groene energievoorziening bij de exportkredietverzekeringen. Meer informatie is te vinden in het beleidsverslag onder het thema: 'verduurzaming en vergroening van de economie'.

Coronamaatregelen ekv

In 2020 zijn een aantal crisismaatregelen binnen de ekv genomen om de handelsstromen op gang te houden. Deze maatregelen waren mogelijk omdat de Europese Commissie (EC) de Europese staatssteunregels (waaronder de voor de ekv relevante regels) heeft versoepeld. Op 18 november 2021 heeft de EC bekend gemaakt dat de versoepeling van de staatssteunregels wederom wordt verlengd. In december zijn de crisismaatregelen vervolgens voor de derde keer verlengd. De verlenging van crisismaatregelen hebben geen budgettaire gevolgen, gelet op het kostendekkende principe van de ekv waar ook de crisismaatregelen onderhevig aan zijn.

Modernisering Arrangement

In 2021 heeft het Ministerie van Financiën overleg met stakeholders gevoerd over de prioriteiten voor de modernisering van de Arrangement (OESO). Daarbij kwamen met name de soms knellende maximale afbetalingstermijn en hoge premie bij langere afbetalingstermijnen naar voren. Dit geldt des te meer voor groene projecten. In de EU Raadswerkgroep Exportkredieten zijn vervolgens voorstellen besproken om de Arrangement op deze punten aan te passen. In 2022 zal de EU dit met de OESO participanten bespreken.

OOM

Per 1 januari 2022 is de pilot Omzetpolis Opkomende Markten (OOM) beëindigd. Middels de OOM werd voor exporteurs de mogelijkheid geboden om dekking te verkrijgen voor kortlopende betalingsrisico’s bij de uitvoering van bijvoorbeeld consumentengoederen naar opkomende landen. Op basis van de bevindingen in de pilot is besloten om de OOM niet structureel op te nemen in het ekv-instrumentarium.

Kengetallen

Eind 2021 staat er in totaal voor € 21,9 mld. uit aan verplichtingen. Dit is een combinatie van definitieve verplichtingen (afgegeven verzekeringspolissen) en voorlopige verplichtingen (dekkingstoezeggingen; een wederzijdse juridische verplichting tussen de Staat enerzijds en exporteur of bank anderzijds).

Figuur 7 Totaal uitstaande garantieverplichtingen (bedragen x € 1 mld.) 

Bovenstaande figuur geeft de ontwikkeling van de totale uitstaande verplichtingen weer. In 2021 is de portefeuille qua omvang iets toegenomen.

De coronamaatregel herverzekering leverancierskredieten is niet opgenomen in de bovenstaande grafiek, omdat het geen betrekking heeft op de reguliere garantieverplichtingenstand van de schade-uitkering exportkredietverzekering. Zie hiervoor de bijlage Overzicht coronamaatregelen.

Sinds 2016 is het streven om meer nieuwe klanten en met name nieuwe klanten uit het MKB segment te bereiken. Atradius DSB (ADSB) heeft zich hier in opdracht van de Staat de afgelopen jaren specifiek voor ingezet. In het bovenstaande overzicht is te zien dat er jaarlijks een significant aantal nieuwe klanten bij ADSB zijn bijgekomen. Zo'n 60% van de nieuwe klanten in 2021 behoort tot het midden- en kleinbedrijf.

Toelichting prestatie-indicatoren

Bijdrage bbp

De ekv-faciliteit is belangrijk voor Nederland om de export te kunnen bevorderen. Voor vrijwel alle ekv-gedekte export geldt dat het aannemelijk is dat die niet tot stand was gekomen zonder ekv-dekking. Als Nederland geen ekv-dekking zou aanbieden, zou wat Nederland had kunnen exporteren verschuiven naar buitenlandse concurrenten die wel gebruik kunnen maken van ekv-dekking. Elk jaar stelt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vast wat de positieve bijdrage van de ekv-faciliteit is aan de Nederlandse economie. Zij berekent dit aan de hand van het volume van de ekv-gedekte export wat de bruto bijdrage is aan het bbp en aan de totale werkgelegenheid. In de periode 2015-2020 bedroeg de bijdrage aan het bbp gemiddeld 0,2% en werden in totaal 87.500 arbeidsjaren gecreëerd met de verzekerde export. In 2020 was de bijdrage aan het bbp circa 0,07% en werden er 5.500 arbeidsjaren gecreëerd.

Realisatie bedrijfseconomisch resultaat (berb)

Met de berb wordt jaarlijks berekend of de ekv-faciliteit kostendekkend is. Het bedrijfseconomisch resultaat is een cumulatief resultaat over alle polissen die vanaf 1 januari 1999 zijn afgesloten, rekening houdend met de verwachte schades over de lopende verplichtingen. Nederland gebruikt dit model om te toetsen of wordt voldaan aan de internationale afspraken. Het cumulatieve resultaat sinds 1999 is voor 2021 € 667 mln. en was in 2020 € 582 mln. Daarmee is de ekv ruimschoots kostendekkend en wordt de doelstelling bereikt.

Vergroening

Ook in 2021 was de beleidsmatige inzet gericht op het vergroten van het aandeel transacties in de portefeuille die volgens de groenmethodiek van ADSB, het groen label, als ‘groen’ geclassificeerd worden. Het groen label is eerder met de Kamer gedeeld onder de Monitor exportkredietverzekering 2020.70 In 2021 zijn 10 groene transacties afgesloten waarvan 4 donkergroen. Dat is een lichte daling ten opzichte van 2020 waarin 14 groene transacties zijn afgesloten. Daarvan waren 12 donkergroen.

Van het totale bedrag dat in verzekering is genomen in 2021, is 28% te classificeren als groen. Daarvan is 24% geclassificeerd als donkergroen. De aangegane groene transacties in 2020 (49% groen waarvan 41,9% donkergroen) waren dus in volume groter dan in 2021. De reden hiervoor is dat in 2020 een aantal grote groene projectfinancieringszaken zijn aangegaan. Aangezien de ekv een vraaggestuurd instrument is, is het aantal zaken en de grootte daarvan niet te sturen.

Verplichtingen

Betalingsverplichtingen

Uitvoeringskosten Herverzekering leverancierskredieten

In 2021 is er voor € 55,3 mln. uitgegeven aan de uitvoeringskosten van de crisismaatregel Herverzekering leverancierskredieten. Dit is hoger uitgevallen dan de oorspronkelijke begroting in verband met het in 2021 afrekenen van gemaakte kosten in 2020.

Schade-uitkering Herverzekering leverancierskredieten

De herverzekering leverancierskredieten betreft een coronamaatregel waarbij de Staat de portefeuille van particuliere kredietverzekeraars heeft overgenomen. Per 1 juli 2021 is deze regeling beëindigd. De garantie is daarom aangepast. Daarnaast bleek de vermoedelijke schade lager uit te vallen.

Storting begrotingsreserve ekv

In 2021 is € 43,2 mln. onttrokken aan de begrotingsreserve ekv. De begrotingsreserve werkt als buffer om per jaar het verschil tussen enerzijds premieontvangsten en anderzijds definitieve schades en uitvoeringskosten op te vangen. Schades zijn niet EMU-saldorelevant zolang het een openstaand dossier betreft. Pas wanneer een dossier is afgesloten wordt de nettoschade-uitkering relevant voor het EMU-saldo. Ontvangen premies worden gestort in de begrotingsreserve, terwijl uitgaven aan definitieve schades op afgesloten polissen en de uitvoeringskosten van Atradius gedekt worden met een onttrekking uit de begrotingsreserve. Op basis van de realisatiestanden is er per saldo € 43,2 mln. aan de begrotingsreserve onttrokken. Dit is opgebouwd uit een storting van € 81,2 mln. aan premies en een onttrekking van € 124,4 mln., bestaande uit € 19,2 mln. aan uitvoeringskosten en € 105,1 mln. aan definitieve schades. Daarmee bedraagt de nieuwe stand € 465,3 mln., zie ook onderdeel 8.2.5. (Saldibalans IXB, begrotingsreserves).

Garantieverplichtingen

Exportkredietverzekeringen

Voor 2021 is er een benutting van € 7,3 mld. onder het plafond van € 10 mld. aan nieuw aangegane verplichtingen voor de exportkredietgarantie en de regeling investeringsverzekering. Artikel 5 van begroting IX heeft een garantieplafond waarin is aangegeven voor welk bedrag de minister jaarlijks nieuwe garantieverplichtingen kan aangaan. Dit plafond is vastgesteld op € 10 mld. voor de gehele ekv-faciliteit. Per 2019 zijn alleen de nieuw aangegane verplichtingen in de realisatie opgenomen zonder rekening te houden met vervallen verplichtingen. In de toelichting op de saldibalans zijn deze verplichtingen wel opgenomen.

Herverzekering leverancierskredieten

De garantie «herverzekering leverancierskredieten» is per 1 juli 2021 beëindigd. De regeling betrof een tijdelijke garantie van de Staat als maatregel in de coronacrisis om te voorkomen dat de kortlopende kredietverlening in de private verzekeringssector stilviel. Deze garantie is in 2020 ter hoogte van € 12,0 mld. opgericht en staat los van het reguliere plafond van € 10 mld. voor exportkredietverzekeringen . Door beëindiging van de regeling in 2021 is garantie met € 11,9 mld. verlaagd.

Uitgaven

Opdrachten

Uitvoeringskosten herverzekering leverancierskredieten

De uitvoeringskosten herverzekering leverancierskredieten zijn € 10 mln. hoger uitgevallen dan begroot. De raming hield alleen rekening met facturen uit 2021. In 2021 zijn ook de laatste facturen gerelateerd aan 2020 betaald welke over de jaargrens zijn heengeschoven. De uitvoeringskosten komen daardoor hoger uit.

Garanties

Schade-uitkering ekv

De schade-uitkeringen zijn in 2021 € 67 mln. hoger uitgevallen dan oorspronkelijk begroot.

Schade-uitkering herverzekering leverancierskredieten

De schade-uitkering herverzekering leverancierskredieten is met € 954,7 mln. verlaagd. De tijdelijke regeling is per 1 juli 2021 beëindigd en de vermoedelijke schade-uitkeringen bleken lager dan begroot. De herverzekering leverancierskredieten betrof een coronamaatregel waarbij de Staat voorkomt dat de kortlopende kredietverlening in de private verzekeringssector stilvalt.71

Storting/onttrekking begrotingsreserve

De begrotingsreserve wordt gevoed door premieontvangsten. Er zijn ca. € 10 mln. premies meer ontvangen dan begroot. Door deze toename stijgt ook de verwachte storting aan de begrotingsreserve.

Ontvangsten

Garanties

Premies EKV

In 2021 zijn de premieontvangsten van de exportkredietverzekeringen € 10,9 mln. hoger uitgevallen dan begroot. De ekv is een vraaggestuurd instrument, waardoor de realisaties kunnen afwijken van de ramingen.

Premies herverzekering leverancierskredieten

De gerealiseerde premie-inkomsten voor de herverzekering leverancierskredieten bedragen € 131,1 mln. Dit is € 41 mln. hoger dan begroot.

Schaderestituties EKV

De verwachte schaderestituties zijn € 120 mln. lager dan begroot . In de begroting was voor 2021 de laatste recuperatietranche op Argentinië € 135 mln. opgenomen. Argentinië bevindt momenteel in betalingsproblemen en is in onderhandeling over haar schulden. Dit jaar wordt daarom enkel 15 mln verwacht van de totale geraamde recuperatie voor 2021 van € 135 mln. op de Argentijnse Staat. De rest van de recuperaties zullen niet meer in 2021 binnenkomen.

Schaderestituties herverzekering leverancierskredieten

De schaderestituties herverzekering leverancierskredieten zijn € 195 mln. lager dan begroot. De schades zijn beperkt gebleven als gevolg van minder faillissementen dan verwacht. Daarnaast is de regeling per 1 juli 2021 beëindigd.

Storting/-onttrekking begrotingsreserve

Definitieve schades, de kostenvergoeding Atradius en de overige kosten leiden tot een onttrekking uit de begrotingsreserve. In 2021 zijn € 21 mln. meer definitieve schades dan begroot. Doordat de raming voor de definitieve schades toenemen, neemt ook de raming voor de onttrekking uit de begrotingsreserve met € 21 mln. toe.