Bevorderen van de circulaire economie met als doel het behouden van natuurlijke hulpbronnen, het verbeteren van de leveringszekerheid van grondstoffen, het verminderen van milieudruk en emissies en het versterken van de Nederlandse economie. Daarmee levert de circulaire economie een belangrijke bijdrage aan het klimaatbeleid.

Regisseren

Stimuleren

Monitoring

Het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) voert de regie over het monitoringsprogramma Circulaire Economie, dat in samenwerking met verschillende kennisinstellingen wordt uitgevoerd. Eén keer in de twee jaar levert PBL in dat verband een Integrale Circulaire Economie Rapportage (ICER) op dat in 2021 voor het eerst is verschenen. In 2022 is de (beperktere) voortgangsrapportage opgeleverd. Begin 2023 publiceert het PBL de tweede ICER. In de Monitor Brede Welvaart en SDG's 2022 en de Zesde Nationale SDG rapportage ‘Nederland Ontwikkelt Duurzaam’ is in 2022 gerapporteerd over de stand van duurzame ontwikkeling in Nederland waaronder circulaire economie en kwaliteit van de leefomgeving. Naast deze reeks is in maart 2022 de publicatie ‘Circulaire economie en de Sustainable Development Goals‘16 van het CBS verschenen.

Doelentraject en uitbreiding indicatoren

Het ministerie van IenW werkt in een doelentraject samen met de andere betrokken departementen en transitieteams aan de concretisering van de circulaire economiedoelen voor 2030 en 2050. Dit heeft in 2022 geleid tot adviesroutekaarten van de transitieteams met voorstellen voor mogelijke doelen op productgroepniveau. Deze voorstellen hebben als input gediend voor het Nationaal Programma Circulaire Economie 2023-20230 (NPCE) dat begin 2023 verschijnt. De verdere uitwerking van het traject voor doelen op nationaal niveau maakt onderdeel uit van het NCPE.

Afvalindicator

In de onderstaande figuur is de vergelijking tussen de ontwikkeling van het totaal aan afval en die van het Bruto Binnenlands Product (BBP) weergegeven. Het verschil tussen beide lijnen is een indicator voor de bereikte reductie. In deze figuur is de hoeveelheid afval in 2003 het startpunt. Bij de lijn voor het BBP is uitgegaan van de jaarlijkse procentuele veranderingen van het BBP gekoppeld aan de startsituatie. Als de afvalproductie was toegenomen met de groei in het BBP, dan was de (fictieve)hoeveelheid afval in 2019 bijna 80 miljoen ton. De werkelijke hoeveelheid afval is ongeveer 60 miljoen ton.

Figuur 3 Werkelijk afvalaanbod (in Kton) en afvalaanbod indien het de ontwikkeling van het BBP zou hebben gevolgd

Bron: RWS, 2022

In 2022 is gewerkt aan de opvolger van het Rijksbrede programma Circulaire Economie (CE) en het Uitvoeringsprogramma; het Nationaal Programma Circulaire Economie (NPCE). Belangrijke mijlpalen in 2022 waren de Nationale Conferentie Circulaire Economie die op 7 februari plaatsvond en het uitbrengen van de adviesroutekaarten door de transitieteams op 15 juli 2022. In de adviesroutekaarten zijn voorstellen uitgewerkt voor concrete doelen op productgroepniveau en maatregelen die nodig zijn om deze doelen te kunnen realiseren. Deze voorstellen hebben als belangrijke input gediend voor beleid om tot een concept-NPCE te komen, met daarin ook een voorstel voor aanvullende generieke beleidsmaatregelen. In 2022 zijn meerdere stakeholdersessies georganiseerd om de onderdelen van het concept-NPCE te kunnen bespreken en toetsen. Het concept-NPCE dat begin 2023 uit zal komen, geeft verdere richting aan alle inspanningen die IenW, de andere betrokken departementen, medeoverheden en maatschappelijke partners doen om de transitie naar een circulaire economie te versnellen. Onderdeel hiervan is het ambitieuze klimaatdoel dat IenW in gezamenlijkheid met EZK voor CE uitwerkt.

Nederland wil de aanwezigheid van kleine plastic flesjes en blikjes in zwerfafval voorkomen. Daarom is besloten om in navolging van de kleine plastic flesjes per 31 december 2022 ook statiegeld in te voeren voor blikjes (Kamerstukken II 2020-2021 28 694, nr. 143).

Ter verdere implementatie van de Single Use Plastics Richtlijn (SUP-richtlijn) is in 2022 ervoor gezorgd dat op 1 januari 2023 de Regeling kunststofproducten voor eenmalig gebruik van kracht wordt. Ook wordt hergebruik gestimuleerd doordat ondernemers herbruikbare alternatieven moeten aanbieden. Voor de verdere ondersteuning van gemeenten bij het scheiden van huishoudelijk afval is het Uitvoeringsprogramma VANG 2021-2025 gepubliceerd (Kamerstukken 2021-2022, 32852, nr.184).

Met het beleidsprogramma circulair textiel dat op 14 april 2020 naar de Tweede Kamer is gestuurd is meerjarig beleid aangekondigd om de textielketen circulair te maken (Kamerstukken II 2019/20, 32 852, nr. 116). De algemene maatregel van bestuur waarmee uitgebreide producentenverantwoordelijkheid voor textiel wordt ingevoerd, is in 2022 naar de Raad van State gezonden voor advies. In 2022 heeft in Leiden en Utrecht een campagne plaatsgevonden om het kopen van tweedehands (in plaats van nieuwe) kleding te stimuleren.

In 2022 heeft het kabinet verdere uitvoering gegeven aan de Uitvoeringsagenda Duurzaamheidskader Biogrondstoffen. Zo is gewerkt aan strenge duurzaamheidseisen voor biogrondstoffen, het stimuleren van de inzet van biogrondstoffen voor hoogwaardige toepassingen en de afbouw van laagwaardige toepassingen.

Nederlandse overheden geven jaarlijks voor ruim 85 miljard euro uit aan producten, werken en diensten. Het Nationaal plan Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI) stimuleert dat alle overheden hun inkoopkracht als instrument inzetten voor het versnellen van de transitie naar een klimaatneutrale en circulaire economie. Op 24 november 2022 is het Manifest Maatschappelijk Verantwoord Opdrachtgeven en Inkopen (MVOI) voor de periode 2022-2025 door 64 deelnemers ondertekend. Door het ondertekenen van het manifest spraken deze partijen af dat zij een actieplan schrijven voor MVOI en hun voortgang monitoren en er over rapporteren. Het Ministerie van IenW heeft op 12 september 2022 haar actieplan gepubliceerd waarin de doelen, acties en ambities om met het inkoopproces maatschappelijke impact te maken zijn vastgelegd voor de periode 2022-2025. Daarnaast is het budget voor MIA/Vamil vanaf 2022 met 30 miljoen per jaar verhoogd ten behoeve van de klimaatdoelen (rechtszaak-Urgenda).

Stallen

IenW heeft, in de brief die op 8 november 2022 aan de Tweede Kamer verstuurd, aangegeven te zullen komen met voorstellen tot wijziging van de huidige geurregelgeving. Hierbij is aangegeven dat zal worden gekeken naar onder andere de bestaande overbelaste situaties, de 50%-regeling voor de uitbreiding van bestaande situaties en de hoogte van de normen. (Kamerstukken 29383, nr. 383). Daarnaast is er voor het verminderen van geurhinder ingezet op een andere methode van het meten van geur, waarbij de wijze waarop dit praktisch toepasbaar is wordt meegenomen. In deze brief heeft IenW ook aangegeven hoe opvolging gegeven zal worden aan het vonnis Rechtbank Den Haag van 14 september 2022. Hierbij staat het herstel van de balans tussen de belangen centraal.

Op basis van het advies van de Taskforce Versnelling Innovatieproces Stalsystemen worden stappen gezet om met metingen op bedrijfsniveau te zien wat de effecten zijn van de maatregelen die veehouderijbedrijven zelf nemen om de emissies van ammoniak, geur en fijnstof te reduceren («van middel naar doel»). Op 25 november 2022 is de Tweede Kamer door het kabinet over de stand van zaken geïnformeerd (Kamerstukken 29383, nr. 386). Op 25 november 2022 is de Tweede Kamer eveneens geïnformeerd over de kabinetsreactie op de aanbevelingen uit rapport ‘Verbetering van effectiviteit emissiearme stalsystemen in de praktijk’ (Kamerstukken 29383, nr. 384). De aanbevelingen uit het rapport zijn overgenomen.

Uitgaven

4 Duurzaamheidsinstrumentarium

Het ontwikkelen van een duurzaamheidsinstrumentarium en het verbeteren van het economisch functioneren van de huidige verdienmodellen, zodat alle (maatschappelijke) kosten een rol gaan spelen bij de afwegingen van consumenten.

Opdrachten

In dit kader worden opdrachten verstrekt voor de ontwikkeling en implementatie van duurzaamheidsinstrumentarium, zoals monitoring, onderzoek en kennisontwikkeling en stimuleren van circulair ondernemen.

5 Duurzame productketens

Productketens worden onderzocht met het oog op de gevolgen van de winning, verwerking en het (her)gebruik van grondstoffen. Actie- en resultaatgerichte samenwerking in ketens en in de ‘gouden driehoek' (onderzoekers, ondernemers en overheid) wordt ondersteund om te komen tot een circulaire economie gericht op het maximaliseren van de herbruikbaarheid van producten en grondstoffen en het minimaliseren van waarde vernietiging.

Opdrachten

De opdrachten hebben betrekking op uitvoering van wettelijke taken op het gebied van het afvalbeleid (onder andere de uitvoering van het LAP3). Daarnaast heeft dit betrekking op opdrachten voor de uitvoering van onder andere: de rijksbrede coördinatie van het CE-programma, de monitoring van de voortgang en effecten, de uitvoering van een aantal doorsnijdende thema’s uit de actualisatie van het uivoeringsprogramma 2020-2023 (zoals producentenverantwoordelijkheid, Versnellingshuis, communicatie en circulair ontwerpen) en de versnelling en opschaling van de transitieagenda’s waar IenW verantwoordelijk voor is.

Daarnaast betreft dit middelen die beschikbaar zijn gesteld uit het Coalitie Akkoord omtrent stimuleringsprogamma recycling en uitvoeringskosten MIA/VAMIL.

Rijksbrede programma Circulaire Economie

Om uitvoering te geven aan het Rijksbrede programma Circulaire Economie werd in 2022 € 14 miljoen beschikbaar gesteld voor onder andere circulaire inkoop, circulair textiel en plastic, het stimuleren van kennisontwikkeling, het opschalen van (bijna-)marktrijpe technieken en voor uitvoeringskosten van de onderdelen van IenW binnen het programma Circulaire Economie, waaronder het Versnellingshuis, monitoring en communicatie.

Landbouw

Voor landbouw betreft het onder andere onderzoek naar toepassingen van maatregelen die de emissies uit veehouderijen naar de lucht en de leefomgeving verminderen en daarmee bijdragen aan een goed en gezond woon- en leefklimaat rond veehouderijen.

Subsidies

Dit betreft budget voor subsidieverlening in het kader van voorlichting aan burgers over duurzame handelingsperspectieven en ondersteuning van bedrijven bij verduurzaming van productieprocessen. Zoals vermeld in de ISB-Urgenda (17) worden subsidies verstrekt via de Demonstratieregeling Energie- en klimaatinnovaties (DEI+).

Verder betreft dit budget voor de uit het Coalitie Akkoord beschikbaar gestelde middelen voor circulaire ketenprojecten.

Klimaatmaatregelen

Rijksbrede programma Circulaire Economie

Om uitvoering te geven aan het Rijksbrede programma Circulaire Economie wordt in 2022 € 1 miljoen beschikbaar gesteld voor het stimuleren van en ondersteunen bij de opschaling van ketenprojecten.

Bijdrage aan agentschappen

Dit betreft de bijdrage aan RWS voor werkzaamheden om de transitie naar een Circulaire Economie (CE) te bewerkstelligen. Tevens wordt een opdracht aan RWS verstrekt voor de uitvoering van het Landelijk Meldpunt Afvalstoffen (LMA), waar IenW – ook namens gemeenten en provincies – de opdracht voor verleent.

Bijdrage aan medeoverheden

De middelen voor de ontwikkeling van het afvalbeheer Bonaire staan op het budget voor bijdragen aan medeoverheden.

Bijdrage aan ZBO en RWT

Dit betreft de bijdrage aan de stichting Milieukeur (SMK) voor het uitvoeren van de wettelijke taken ten behoeve van het Ecolabel. Daarnaastis een bijdrage verstrekt aan de Nationale en Internationale Wegvervoer Organisatie (NIWO) voor het uitvoeren van de overgedragen taken en werkzaamheden.

6 Natuurlijk kapitaal

Biotische (materiaal)ketens zijn een integraal onderdeel van de transitie naar een circulaire economie. Biotische ketens, zoals hout of biocomposiet, mits producten herbruikbaar blijven, kunnen vaak een alternatief zijn voor materialen van fossiele of minerale oorsprong. Duurzaam geproduceerde biotische grondstoffen maken het mogelijk om goederen of diensten duurzaam te kunnen benutten als circulair alternatief.

Daarnaast betreft dit middelen die beschikbaar zijn gesteld uit het Coalitie Akkoord omtrent verplicht percentage recyclaat in bouwmaterialen.

Opdrachten

Het betreft hier opdrachten voor de ontwikkeling van criteria voor duurzaamheid van onder andere biomassa.

Verder betreft dit de opdrachten aan RWS en RVO voor de uitvoering van het beleid op het gebied van biotische ketens. Bijvoorbeeld voor het ondersteunen van ketensamenwerking rond biotische grondstoffen zoals hout of nutriënten. In het kader van het Klimaatakkoord worden daarnaast middelen ingezet voor CO2-reducerende maatregelen in de Grond- Weg- en Waterbouw (GWW).