Inleiding
De onderstaande overheidsbalans geeft inzicht in het totaal van bezittingen, schulden en het vermogen van de centrale overheid, decentrale overheden en de socialeverzekeringsinstellingen als geheel. De activa (bezittingen) bestaan uit financiële activa, zoals uitgezette leningen, en niet-financiële activa, zoals wegen en gebouwen. De passivazijde van de balans bestaat uit de schulden en het vermogen van de overheid.
De overheidsbalans is een momentopname van het netto-vermogen van de overheid op een specifieke datum. Het netto-vermogen is het saldo van de bezittingen en schulden van de overheid. Toekomstige verplichtingen en rechten maken geen onderdeel uit van de balans. Daarmee ontbreken dus toekomstige belastingopbrengsten en AOW-verplichtingen op de overheidsbalans. De houdbaarheidsstudies van het Centraal Planbureau (CPB) houden daarentegen wel rekening met dergelijke toekomstige posten. Bij deze studies maakt het CPB gebruik van posten van de overheidsbalans.
Overheidsbalans 2020-2023
Tabel 9.1 omvat de overheidsbalans van de jaren 2020 tot en met 2023. Het vermogen van de overheid is het saldo van bezittingen en schulden. Bij een positief vermogen zijn de bezittingen groter dan de schulden. In de periode 2020 ‒ 2023 is het vermogenssaldo toegenomen met 169,2 miljard euro. Deze stijging komt met name voort uit een toename van de waarde van de vaste activa (92,1 miljard euro), een stijging van de olie- en gasreserves (36,9 miljard euro) en een daling van de uitstaande schuldbewijzen (-31,3 miljard euro). Na de tabel volgt een korte toelichting op de verschillende posten op de overheidsbalans. In de Miljoenennota van 2020 is een uitgebreide toelichting op de overheidsbalans gepubliceerd.7
Bedragen in miljoenen euro | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | |
|---|---|---|---|---|---|
Activa | 785.941 | 837.182 | 944.808 | 924.792 | |
Niet-financiele activa | 506.638 | 548.597 | 660.298 | 639.630 | |
Vaste activa | 464.678 | 487.761 | 531.315 | 556.734 | |
Voorraden | 2.389 | 2.782 | 5.391 | 5.178 | |
Grond | 38.698 | 40.060 | 41.343 | 39.968 | |
Olie- en gasreserves | 873 | 17.994 | 82.249 | 37.750 | |
Financiële activa | 279.303 | 288.585 | 284.510 | 285.162 | |
Chartaal geld en deposito's | 20.975 | 15.310 | 23.323 | 19.950 | |
Schuldbewijzen | 8.584 | 9.598 | 11.646 | 9.709 | |
Leningen | 57.540 | 59.999 | 65.283 | 63.256 | |
Aandelen en overige deelnemingen | 108.872 | 111.394 | 83.426 | 96.125 | |
Financiële derivaten | 5.072 | 2.249 | ‒ 217 | ‒ 266 | |
Handelskredieten en transitorische posten | 78.260 | 90.035 | 101.049 | 96.388 | |
Passiva | 785.941 | 837.182 | 944.808 | 924.792 | |
Financiële passiva | 561.477 | 573.352 | 523.568 | 531.173 | |
Deposito's | 1.365 | 1.979 | 1.796 | 1.779 | |
Schuldbewijzen | 424.215 | 430.412 | 383.426 | 392.881 | |
Leningen | 78.388 | 76.201 | 72.115 | 74.254 | |
Aandelen en overige deelnemingen | 63 | 64 | 65 | 65 | |
Handelskredieten en transitorische posten | 57.446 | 64.696 | 66.166 | 62.194 | |
Vermogenssaldo | 224.464 | 263.830 | 421.240 | 393.619 | |
Toelichting posten overheidsbalans
Activa (bezittingen)
De activa zijn onder te verdelen in niet-financiële activa en financiële activa. De niet-financiële activa omvatten onder meer gebouwen, grond en minerale reserves. De financiële activa bestaan uit alle financiële bezittingen van de overheid, zoals aandelen in ondernemingen en leningen aan financiële instellingen.
De niet-financiële activa zijn in de periode 2020-2023 gestegen met bijna 133 miljard euro. De hoofdzakelijke reden hiervoor is dat de post vaste activa is toegenomen met 92,1 miljard euro. Onder de post vaste activa vallen onder andere de gebouwen, vervoermiddelen en grond-, weg- en waterbouwkundige werken die in het bezit zijn van de overheid. Verder zijn de olie- en gasreserves met 36,9 miljard euro in waarde toegenomen.
De financiële activa zijn met 5,9 miljard euro toegenomen in de periode 2020-2023. Deze toename is het resultaat van diverse plussen en minnen. De grootste post betreft de toename van de overige vorderingen/schulden met 18,1 miljard euro. Daarnaast is het bedrag aan uitgegeven leningen tussen 2020-2023 gestegen met 5,7 miljard euro. De post aandelen en overige deelnemingen is daarentegen met 12,7 miljard euro afgenomen in dezelfde periode.
Passiva (schulden)
De passiva bevatten de schulden van de overheid die in het verleden zijn opgebouwd. De overheid gaat deze schulden met name aan ter financiering van overheidstekorten. Tussen 2020 en 2023 zijn de verschillende soorten financiële passiva in waarde gedaald met 30,3 miljard euro. Deze daling komt hoofdzakelijk door de afname van schuldbewijzen.