De inwoners van Groningen hebben dagelijks te maken met de gevolgen van de gaswinning. Dit brengt gevoelens van angst, frustratie en onzekerheid met zich mee. Voor het kabinet staan de veiligheid, het goed afhandelen van schade en het creëren van perspectief voor de inwoners voorop.

Het kabinet werkt hieraan langs drie sporen:

1. Beëindiging van de gaswinning uit het Groningenveld

In 2018 heeft het kabinet besloten de gaswinning uit het Groningenveld op zo kort mogelijke termijn volledig te beëindigen (Kamerstuk 33 529, nr. 457). In navolging van adviezen van Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) is afgelopen jaar besloten de sluiting van het Groningenveld te versnellen (brief van 28 mei 2019, van SodM aan Minister van EZK). Om deze versnelling mogelijk te maken werd afgelopen jaar een Interim Akkoord gesloten met Shell en Exxon.

2. Goede afhandeling van de negatieve gevolgen van de gaswinning

Vanaf 19 maart 2018 tot eind 2019 zijn in totaal 27.800 schademeldingen afgehandeld. Daarnaast werd onder meer het Groninger Zorgakkoord gesloten, waarbij versterking en toekomstbestendig maken van de zorggebouwen wordt gecombineerd, en het Convenant 1588, waardoor gestart kan worden met de versterking van de gebouwen in batch 1588.

3. Een Nationaal Programma om Groningen perspectief te bieden

In maart 2019 is het Nationaal Programma Groningen officieel van start gegaan. In totaal is op dit moment € 200 mln toegekend aan verschillende programma’s en projecten.

Het Rijk werkt samen met provincie en gemeenten voor een veilig Groningen met perspectief.

In lijn met de aanpassing van de Mijnbouwwet (artikel 52g, derde lid, in werking getreden op 1 januari 2019) heeft de Minister van EZK de verantwoordelijkheid om alle maatregelen te nemen die redelijkerwijs van hem gevergd kunnen worden om te voorkomen dat als gevolg van de gaswinning uit het Groningenveld de veiligheid wordt geschaad. De Minister van EZK wordt daarin geadviseerd door het Adviescollege Veiligheid Groningen, dat in 2019 is ingesteld.

Sinds 1 januari 2019 ligt de regie voor de uitvoering van de versterkingsopgave bij de Nationaal Coördinator Groningen (NCG). Over de publieke aansturing van de versterkingsoperatie hebben de regionale bestuurders, kabinet en maatschappelijke organisaties in maart 2019 afspraken gemaakt. Deze zijn vastgelegd in het Besluit Versterken Gebouwen Groningen. In navolging van dit besluit is op 16 oktober jl. de verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de versterking overgedragen aan de Minister van BZK (Kamerstuk 33 529, nr. 695). In november is het wetsvoorstel versterken in consultatie gebracht.

Op 5 oktober 2018 is het Nationaal Programma Groningen (NPG) gestart, een samenwerkingsverband van Rijk, provincie en gemeenten. Het NPG is gericht op het realiseren van projecten in Groningen, zoals projecten die bijdragen aan de leefbaarheid in diverse gemeenten of aan de verduurzaming van de industrie in de Eemsdelta. Op 11 maart 2019 is de bestuursovereenkomst Een programma dat groeit gesloten. Hierin zijn vervolgafspraken gemaakt over de structuur van het programma en de start van de eerste projecten in 2019. De coördinerende verantwoordelijkheid voor het NPG is in oktober 2019 ook overgedragen van het Ministerie van EZK naar het Ministerie van BZK.

Beëindiging van de gaswinning uit het Groningenveld

Het kabinet blijft zoeken naar maatregelen om de gaswinning in Groningen zo snel als mogelijk te reduceren. Op 10 september 2019 heeft het kabinet besloten de sluiting van het Groningenveld te versnellen (Kamerstuk 33 529, nr. 678). Door verschillende maatregelen (extra stikstofinkoop, hogere stikstofinzet, belevering exportpunt Oude Statenzijl met pseudo-Groningengas en Norg vullen met pseudo-Groningengas) is het gaswinningniveau in gasjaar 2019-2020 vastgesteld op 11,8 miljard kuub. Bovendien kan door de genoemde maatregelen de gaswinning in Groningen vanaf medio 2022 in een gemiddeld jaar nihil zijn. Het kabinet onderzoekt hoe het Groningenveld zo snel mogelijk definitief kan worden gesloten. Met Shell en ExxonMobil is op 9 september 2019 een Interim-akkoord gesloten voor het gebruik van Norg en herstel van de balans uit het Akkoord op Hoofdlijnen, het betreft een voorlopig bedrag (zie toelichting budgettaire tabel). Het wetsvoorstel Wijziging van de Gaswet betreffende het beperken van de vraag naar laagcalorisch gas van grote afnemers is ingediend bij de Tweede Kamer.

Goede afhandeling van de negatieve gevolgen van de gaswinning

Ook in 2019 is gewerkt aan de afhandeling van schades, het versterken van de huizen in Groningen, en het publiekrechtelijk organiseren hiervan op afstand van de NAM. De aardbevingen van 22 mei bij Westerwijtwerd en 9 juni bij Garrelsweer met een kracht van 3,4 respectievelijk 2,5 op de schaal van Richter onderstrepen het blijvende belang hier van.

De publieke schadeafhandeling door de Tijdelijke Commissie Mijnbouwschade Groningen is versneld, door onder meer de Stuwmeerregeling (Kamerstuk 33 529, nr. 668). Ook is de Tijdelijke Wet Groningen aan de Tweede Kamer aangeboden, waarmee onder andere het Instituut Mijnbouwschade Groningen (IMG) wordt opgericht (Kamerstuk 25 250, nr. 2). Deze wet is begin 2020 met algemene stemmen door beide Kamers aangenomen. Ten behoeve van de voorbereiding van het IMG op haar toekomstige taken heeft de Minister van EZK twee adviezen aan hoogleraren uitgevraagd over immateriële schade en waardedaling (bijlage bij Kamerstuk 33 529, nr. 696).

Het opnemen, beoordelen en versterken van gebouwen is doorgegaan. In mei is overeenstemming met de regio bereikt over het Besluit Versterking Gebouwen Groningen, waarmee een belangrijke stap werd gezet naar uitvoering die volledig in publieke handen is met daarbij een formele rol voor gemeenten. Eerder dat voorjaar werd het Groninger Zorgakkoord gesloten, waarbij versterking en toekomstbestendig maken van de zorggebouwen wordt gecombineerd. Ook werd het Convenant 1588 gesloten tussen Rijk, gemeenten en de betrokken woningcorporaties, waardoor gestart kan worden met de uitvoering van de gebouwen in batch 1588. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van de versterkingsoperatie is in oktober 2019 overgeheveld naar de Minister van BZK. Voor het onderdeel veiligheid blijft de Minister van EZK verantwoordelijk, die daarin wordt geadviseerd door het eind 2019 ingestelde Adviescollege Veiligheid Groningen. In november is het wetsvoorstel versterken in consultatie gebracht.

Tot slot is gewerkt aan het definitief op afstand plaatsen van de NAM. Zo is onder andere een overeenkomst met de NAM gesloten waardoor de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) vanaf mei 2019 de operationele aansturing van het Centrum Veilig Wonen (CVW) kreeg (Kamerstuk 33 529, nr. 609). De NCG is ingericht als uitvoeringsorganisatie voor de versterking en per 1 januari 2020 heeft het CVW daar geen enkele rol meer in. Daarmee is de NAM verder op afstand geplaatst van de versterkingsoperatie.

Een Nationaal Programma om Groningen perspectief te bieden

In 2019 zijn de kaders van het NPG vastgelegd. De governance is vastgesteld, er liggen programmakaders en er is een financiële verdeling op hoofdlijnen. In een structuur met een algemeen bestuur en een dagelijks bestuur besluiten Rijk, provincie, gemeenten en maatschappelijke partijen over de investeringen die uit het NPG gedaan worden. Het gaat om investeringen in economische structuurversterking, energietransitie en het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid in de regio. Hiervoor is in totaal € 1,15 mld beschikbaar. De provincie en gemeenten werken op dit moment een samenhangend programma uit, waarbij zij in nauw overleg staan met allerlei maatschappelijke partijen.

In totaal is op dit moment € 200 mln toegekend aan verschillende programma’s en projecten waarvan € 50 mln in 2018 en € 150 mln in 2019. Denk aan de programma’s voor erfgoed, zorg, emotionele en sociale ondersteuning en inwonersinitiatieven. Aan 100 projecten is budget toegekend, waaronder verschillende dorpscentrumplannen, vergroening van de chemie en waterstof. Ook is in 2019 het programma ‘Toukomst’ gestart. Hierbinnen kunnen de inwoners van de provincie Groningen zelf aangeven welke grote projecten zij gerealiseerd zouden willen zien. Het budget hiervoor bedraagt € 100 mln.

De coördinerende verantwoordelijkheid voor het NPG is op 16 oktober 2019 overgedragen van het Ministerie van EZK naar het Ministerie van BZK. EZK blijft vanzelfsprekend wel samenwerken met het NPG op onderwerpen die het beleid van EZK aangaan.

Algemeen

De instrumenten verduurzamingsopgave uit aardgasbaten, instrumentarium woningmarkt, onderzoek en werkbudget beschikken over een 100% eindejaarsmarge. Dit houdt in dat budget dat in een bepaald jaar niet wordt benut, kan worden meegenomen naar volgende jaren en derhalve beschikbaar blijft om in te zetten voor Groningen. Op deze wijze heeft het kabinet rekening gehouden met de complexe en deels onvoorspelbare opgave waar wij in Groningen voor staan en wordt de nodige flexibiliteit geboden zodat het budget meerjarig optimaal kan worden aangewend (Kamerstuk 33 529, nr. 256).

Het instrument verduurzamingsopgave overig kent geen 100% eindejaarsmarge. Het budget blijft binnen de BZK-begroting voor toekomstige jaren beschikbaar voor de uitvoering van de subsidieregeling energiebesparing bij versterking.

Verplichting en uitgaven

Subsidies

Verduurzamingsopgave uit aardgasbaten

De verduurzamingsopgave uit aardgasbaten financiert de waardevermeerderingsregeling waarbij bij een schade van € 1.000 of meer een subsidie beschikbaar is tot maximaal € 4.000 voor het verduurzamen van de woning. Het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN) voert deze regeling uit. Deze regeling is gekoppeld aan de schadeafhandelingen.Vanaf 2017 tot en met eind 2019 is er voor de waardevermeerderingsregeling in totaal € 25,8 mln aan subsidie uitgekeerd aan 6.904 aanvragers. Er zijn nog voldoende middelen beschikbaar bij SNN voor de uitvoering van deze regeling. Overigens kunnen gedupeerden maar één keer een subsidie ontvangen uit de waardevermeerderingsregeling, ook al hebben zij meerdere toegekende schades.

Verduurzamingsopgave (plafond relevante uitgaven)

Omdat de versterking in 2019 niet goed op gang is gekomen, zijn er nauwelijks subsidies uitgekeerd voor duurzaamheid in combinatie met versterking. Deze middelen blijven meerjarig beschikbaar voor duurzaamheid in combinatie met versterking.

Bijdrage aan Nationaal Programma Groningen

Het Nationaal Programma Groningen (NPG) is een gezamenlijk plan van Rijk en regio met daarbij passende meerjarige financiering van € 1,15 mld. Het NPG wordt gefinancierd door Rijk en NAM. In het Akkoord op Hoofdlijnen met Shell en Exxon is afgesproken dat de NAM in totaal € 500 mln bijdraagt aan het NPG. In 2019 heeft de NAM een bijdrage van € 150 mln gestort. Dit bedrag was doorgeschoven van 2018 naar 2019. Vanuit het NPG is dit jaar voor circa € 150 mln aan projecten toegekend. Hiervan is € 42 mln verantwoord onder het kopje versterken met als toelichting de batch 1588 en € 108 mln is voor goedgekeurde projecten overgemaakt aan provincie en gemeenten via een drietal specifieke uitkeringen.

Op 12 juli 2019 is de regeling van de Minister van Economische Zaken en Klimaat houdende een specifieke uitkering (Stcrt. 2019, 40228) voor de gemeenten Appingedam, Delfzijl, Groningen, Hogeland, Loppersum, Midden-Groningen en de provincie Groningen in verband met de uitvoering van het Nationaal Programma Groningen gepubliceerd in de Staatscourant.

Op 3 september 2019 is de regeling van de Minister van Economische Zaken en Klimaat, houdende een wijziging van de specifieke uitkering (Stcrt. 2019, 49943) voor de gemeenten Appingedam, Delfzijl, Groningen, Hogeland, Loppersum, Midden-Groningen en de provincie Groningen in verband met de uitvoering van het Nationaal Programma Groningen gepubliceerd in de Staatscourant.

Op 6 december 2019 is de regeling van de Minister van Economische Zaken en Klimaat, houdende een specifieke uitkering (Stcrt. 2019, 66468) voor de gemeenten Appingedam, Hogeland, Midden-Groningen en de provincie Groningen in verband met de uitvoering van het Nationaal Programma Groningen gepubliceerd in de Staatscourant.

Instrumentarium Woningmarkt

In 2019 is het woonbedrijf opgericht om woningen in het gebied te kopen. De NAM heeft voor de opkoop maximaal € 30 mln beschikbaar gesteld. Dit budget loopt rechtsreeks via het woonbedrijf. Voor de operationele kosten van het woonbedrijf is vanuit de rijksbegroting circa € 10 mln cumulatief beschikbaar. In 2019 is een bedrag van € 2,9 mln overgemaakt aan het woonbedrijf voor de operationele kosten. Daarnaast is op 5 juni 2019 in het Bestuurlijk overleg afgesproken dat de opkoopregeling wordt doorgezet tot 2024 en dat hiervoor € 20 mln vanuit de rijksbegroting extra wordt vrijgemaakt voor opkoop van woningen. Van de Aanvullende Post is in 2019 hiervoor de eerste € 10 mln overgemaakt aan het woonbedrijf.

Inkomensoverdrachten

Schadevergoedingen

De stijging van de uitgaven aan schadevergoedingen komt voornamelijk door de stuwmeerregeling en de versnellingen van de Tijdelijke Commissie Mijnbouwschade Groningen (TCMG) waardoor uiteindelijk meer schades zijn afgehandeld dan oorspronkelijk gepland. Tussen 19 maart 2018 en 31 december 2019 zijn nu 22.371 schades toegekend voor een totaalbedrag van € 148,7 mln waarvan € 136,6 mln in 2019. De schadevergoedingen worden gedeclareerd aan de NAM.

Opdrachten

Onderzoek en compensatie gemeenten en provincies

De jaarlijkse compensatie aan gemeenten is betaald uit het werkbudget van de NCG waardoor op dit budget € 4,3 mln minder is uitgegeven dan gepland.

Werkbudget

In de ontwerpbegroting was de stand van het werkbudget € 5,9 mln, na toevoeging uit de 100% eindejaarsmarge was de Voorjaarsnota stand € 9,3 mln. Uit de Aanvullende Post is aan het werkbudget € 6 mln toegevoegd voor compensatie provincie en gemeenten, € 4 mln voor organisatiekosten NCG, € 0,8 mln voor het gasloos maken van extra woningen en € 4 mln voor het werk en onderzoeksbudget van de directie Groningen bovengrond van EZK. Daarmee kwam de stand van het werkbudget op circa € 24,5 mln. De € 6 mln compensatie is overgemaakt naar de gemeenten en provincie waardoor de gemeenten en provincie in 2019 € 10 mln aan compensatie voor hun werkzaamheden hebben ontvangen. Bij Najaarsnota zijn de € 4 mln organisatiekosten overgeheveld naar het apparaatsartikel 40.

Versterken

Voor de batch 1588 hebben de Ministers van EZK en BZK, namens het kabinet met de regiobestuurders en woningcorporaties, afspraken gemaakt om de versterking van de 1588 adressen in deze batch door te laten gaan op basis van de versterkingsadviezen. Dit project bestaat uit een gezamenlijke financiering door de NAM, regio (het NPG), woningcorporaties en Rijk met een totaalbedrag van € 420 mln. In 2019 is er respectievelijk € 42 mln vanuit het Nationaal Programma Groningen en € 42 mln vanuit de Aanvullende Post, in totaal dus € 84 mln, overgemaakt aan vier gemeenten via een specifieke uitkering. Op 19 juni 2019 is de regeling van de Minister van Economische Zaken en Klimaat, houdende een specifieke uitkering (Stcrt. 2019, 34667) voor de gemeenten Appingedam, Delfzijl, Midden-Groningen en Groningen in verband met de versterking van de gebouwen in batch 1588, gepubliceerd in de Staatscourant. Het restant van de middelen wordt naar gelang van de voortgang van de werkzaamheden in de komende jaren aan de vier gemeenten overgemaakt. Dit loopt vanuit de begroting van BZK.

Interim Akkoord met Shell en Exxon

In mei 2019 adviseerde SodM om de gaswinning uit het Groningenveld voor het gasjaar 2019/2020 te verminderen tot minder dan 12 bcm. Om dit mogelijk te maken heeft de Minister van EZK een Interim Akkoord gesloten met Shell en Exxon. De Kamer is op 10 september geïnformeerd over het sluiten van het Interim Akkoord. Onderdeel van dit akkoord was de betaling van een voorlopig bedrag aan NAM van netto € 90 mln. Belastingen en winstafdrachten aan de Staat waren van toepassing op deze betaling, waardoor het brutototaal € 363 mln bedroeg (Kamerbrief over een aantal onderwerpen van de begrotingsbehandeling, 14 november 2019). Over de totstandkoming van het Interim Akkoord met Shell en Exxon heeft een vertrouwelijke technische briefing plaatsgevonden (op 20 februari 2020).

Bijdrage aan agentschappen

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

De hogere bijdrage aan RVO.nl is veroorzaakt door hogere uitvoeringskosten van de schadeafhandeling, als gevolg van het grote aantal schadeafhandelingen in 2019. Deze uitvoeringskosten worden gedeclareerd bij de NAM. Aan de andere kant is het teveel aan RVO betaalde voorschot voor de afhandeling van het schadeproces Groningen in 2018 in mindering gebracht op de opdracht van 2019.

Ontvangsten

Uitvoeringskosten Schade

De bijdrage van de NAM voor uitvoeringskosten van de schadeafhandeling is in 2019 met € 66 mln toegenomen. RVO.nl voert voor de TCMG de schadeafhandeling uit. EZK is opdrachtgever voor RVO.nl en declareert de hogere uitvoeringskosten van € 53 mln bij de NAM. Daarnaast heeft de NAM in 2019 nog € 13 mln betaald voor de uitvoeringskosten over het 4e kwartaal 2018.

Aardgasbaten

In de raming van de gasbaten zijn de volgende wijzigingen doorgevoerd: bijstelling op basis van de meest recente prijsverwachting en de versnelling van de afbouw van de gaswinning in Groningen conform Kamerbrief van 8 februari 2019 (Kamerstuk 33 529, nr. 580). In totaal was de bijstelling hiervoor ‒ € 570 mln en zijn de aardgasbaten tegen het einde van het jaar circa € 200 mln extra lager uitgevallen. Verder werd het eigen vermogen van EBN met € 450 mln versterkt in 2019. Dit gebeurde via een lagere dividend-afdracht aan EZK. Deze versterking geeft EBN een robuustere buffer voor de afnemende inkomsten door de afbouw van de Groningen gaswinning en hoge verplichtingen voor aardbevingsschade- en opruimkosten. Daarnaast zijn de aardgasbaten opgehoogd met € 150 mln als gevolg van de bruto-vergoeding van € 363 mln aan de NAM naar aanleiding van het Interim Akkoord met Shell en Exxon ter snellere beëindiging van de Groninger gaswinning.