Een doeltreffend en doelmatig rechtsbestel.

Ontwikkelingen Rechtspraak

Voor de digitalisering van het bestuursrecht en het civiele recht is het project digitale toegankelijkheid opgezet en door het BIT getoetst. Het rapport is met een kabinetsreactie aangeboden aan de Tweede Kamer22. Het wetsvoorstel waarmee griffierechten voor lagere vorderingen worden aangepast is door de Tweede Kamer aangenomen en in 2020 bij de Eerste Kamer aanhangig gebracht.23 Het wetsvoorstel flexibilisering, dat het voor gerechten makkelijker maakt om onderlinge bijstand te verlenen, is door de beide Kamers aangenomen en zal per 1 januari 2021 in werking treden.24 Op het terrein van maatschappelijk effectieve rechtspraak zijn experimenten met laagdrempelige en oplossingsgerichte rechtspraak voortgezet, gestart en geëvalueerd.

Implementatie invoering intensivering rechtsbijstand bij ZSM

De intensivering houdt in dat in alle zaken die via Zorgvuldig Snel en op Maat aanpak (ZSM) worden gerouteerd, naast de reeds bestaande wettelijk verankerde vormen van rechtsbijstand (Salduz, rechtsbijstand bij politieverhoor en bij inverzekeringstelling), een vorm van consultatiebijstand en rechtsbijstand in geval het OM een strafbeschikking wil opleggen, zal worden verleend. Dit kan ook bij verdachten die in eerste instantie aangeven geen rechtsbijstand te willen. Voor aangehouden verdachten binnen het ZSM-proces is al geregeld dat zij kosteloos rechtsbijstand van een advocaat krijgen bij het opleggen van een strafbeschikking door het OM.

Stelsel voor gesubsidieerde rechtsbijstand

In lijn met de gefaseerde aanpak van de vernieuwing van het stelsel van de gesubsidieerde rechtsbijstand zijn in 2020 concrete stappen gezet om de contouren van het nieuwe stelsel verder vorm te geven. Het uitgangspunt hierbij is de Kamerbrief contouren herziening stelsel gesubsidieerde rechtsbijstand, met als stip op de horizon een vernieuwd stelsel vanaf 2025.25 De midterm review, die eind juni 2020 samen met de derde voortgangsrapportage aan de Tweede Kamer is gezonden, wees uit dat de stelselvernieuwing over de volle breedte op stoom is gekomen en dat - op basis van geactualiseerde en gevalideerde doorrekeningen - met de stelselvernieuwing ingeslagen weg kan worden voortgezet.26 De impact van de coronamaatregelen waren ook voor de stelselvernieuwing voelbaar en zorgden voor nu met name voor vertraging bij het opstarten en de uitvoering van diverse pilots.

Toekomstvisie juridische beroepen

In 2019 zijn met diverse spelers in de markt de ontwikkelingen nader geduid én is samen met hen nagedacht over de vraag wat deze ontwikkelingen betekenen voor regulering van de markt voor juridische dienstverlening. In 2020 is dit traject afgerond. In 2021 worden de EK en TK hierover nader geïnformeerd.

ConclusieHet gevoerde beleid is conform de uitgangspunten en doelen van de begroting 2020 gerealiseerd. Er zijn wel vertragingen opgelopen in de uitvoering van beleid door de impact van het COVID-19 virus. Zo moesten de rechtzaken zich aanpassen aan nieuwe structuren en achterstallig werk gaan inhalen. Voor stelselvernieuwing trad er vertraging op in de uitvoering van pilots enzovoort. Al met al zijn er geen grote afwijkingen ten opzichte van de verwachtingen vanuit de begroting. Het gevoerde beleid is qua productie en output doelmatig en doeltreffend gebleken ondanks de impact van COVID-19 op vertraging, achterstallig werk en vernieuwingstrajecten in 2020.

Verplichtingen

Het verschil tussen realisatie verplichtingen en vastgestelde begroting is € 126 mln. Naast de hogere uitgaven van € 77 mln. is het verschil in de aangegane verplichtingen met name een gevolg van het feit dat in 2020 ook de verplichting voor 2020 is vastgelegd met betrekking tot de bijdrage aan de stichting Het Juridisch Loket.

32.1 Apparaatsuitgaven Hoge Raad

Hoge Raad (HR)

De Hoge Raad der Nederlanden is het hoogste rechtscollege in het Koninkrijk op het gebied van het civiele-, straf- en fiscale recht. De Hoge Raad bevordert de rechtseenheid en de rechtsontwikkeling. Ook kan hij rechtsbescherming bieden in de individuele zaken die aan hem worden voorgelegd. Hij doet dit door te beslissen op cassatieberoepen, die worden ingesteld om de raad te laten beoordelen of het gerechtshof – en in voorkomende gevallen de rechtbank – in zijn uitspraak het recht juist heeft toegepast en of de gegeven motivering deugdelijk is. Aan deze taken wordt tevens invulling gegeven door te beslissen op prejudiciële vragen in het civiele en fiscale recht en op vorderingen van de procureur-generaal bij de Hoge Raad tot cassatie in het belang der wet. De Hoge Raad en de procureur-generaal hebben daarnaast nog enkele bij wet opgedragen bijzondere taken. Er is circa € 4 mln. meer uitgegeven dan voorzien in de begroting van de Hoge Raad. Dat is onder meer het gevolg van toegekende middelen voor digitalisering strafrechtketen en loonbijstelling voor de periode 2020-2025. Ook valt de Hoge Raad sinds 2020 onder een nieuwe financieringssystematiek waarbij een kleine interne kasschuif heeft plaatsgevonden.

32.2 Adequate toegang tot het rechtsbestel

Bijdragen ZBO’s en RWT’s

Raad voor Rechtsbijstand (RvR)

Het betreft hier de financiering voor apparaatsuitgaven van de RvR. De RvR is belast met de uitvoering van de Wet op de rechtsbijstand, die er voor zorgt dat on- en mindervermogenden verzekerd zijn van toegang tot het rechtsbestel. Met ingang van begroting 2020 zijn de apparaatsuitgaven van de Raad voor Rechtsbijstand en het Juridisch Loket gesplitst weergegeven in de tabel 8 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 32.

Bureau Financieel Toezicht (BFT)

Het BFT houdt integraal toezicht op notarissen en gerechtsdeurwaarders. Ook is het Bureau belast met het toezicht op de naleving van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (WWFT). De kosten van het toezicht op gerechtsdeurwaarders en notarissen worden conform de wet doorbelast aan deze beroepsgroepen.

Subsidies

Stichting Geschillencommissies voor Consumentenzaken (SGC)

De SGC behandelt klachten van consumenten tegen ondernemers door middel van bindende adviezen. Onder de SGC vallen meer dan 70 geschillencommissies die klachten in een groot aantal sectoren behandelen.

Stichting Het Juridisch Loket (hJL)

Het betreft hier de financiering voor apparaatsuitgaven van het Juridisch loket. Het Juridisch Loket is een advies- en doorverwijsinstelling voor eerstelijns rechtshulp, die ervoor zorgt dat on- en mindervermogenden verzekerd zijn van toegang tot het rechtsbestel. Met ingang van begroting 2020 zijn de apparaatsuitgaven van de Raad voor Rechtsbijstand en het Juridisch Loket gesplitst weergegeven in de tabel 8 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 32.

Opdrachten

Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP)

Het bureau WSNP coördineert de uitvoering van de Wet schuldsanering natuurlijke personen en reguleert de kwaliteit van de bewindvoering, onder andere door het register WSNP en een helpdesk. Via het bureau WSNP wordt een bijdrage verstrekt aan de bewindvoerder die een schuldsaneringsprocedure naar behoren afwikkelt. Gespecialiseerde insolventierechters houden toezicht op de goede afwikkeling van de nieuwe schuldsaneringen. De gemiddelde subsidie voor een schuldsaneringstraject bedraagt afgerond € 900 over een periode van gemiddeld 3 jaar. Het totaal aantal schuldsaneringstrajecten was lager dan in de begroting voorzien, met als gevolg circa € 6,6 mln. lagere uitgaven WSNP. Met de brief d.d. 16 november 2020 is de Tweede Kamer geïnformeerd over maatregelen die zorgen dat mensen met schulden beter en sneller hulp krijgen.27

Toevoegingen Raad voor Rechtsbijstand

De Raad voor Rechtsbijstand verstrekt subsidie door middel van een toevoeging aan een advocaat of mediator voor de verlening van rechtsbijstand aan rechtzoekenden met een laag inkomen en vermogen. De door de cliënt te betalen eigen bijdrage wordt verrekend met de kosten van de rechtsbijstand. De financiering van de Raad voor Rechtsbijstand vindt plaats aan de hand van het aantal afgegeven toevoegingen over de periode 1 september tot en met 31 augustus. Naast de financiering van de Raad voor Rechtsbijstand worden ook de uitgaven aan gerechtsdeurwaarders voor toevoegingszaken ten laste van dit budget gebracht.

In tabel 10 is een uitsplitsing in uitgaven en in aantallen weergegeven van de productiegegevens van de raad over de verschillende onderdelen binnen de rechtsbijstand (bronnen: Raad voor Rechtsbijstand, Prognosemodel Justitiële Ketens 2021).

Toelichting

Het totaal aantal afgegeven toevoegingen ambsthalve strafzaken was in 2020 lager dan in 2019 en was hoger dan in de begroting was geraamd. Het totaal aantal afgegeven toevoegingen reguliere strafzaken was in 2020 lager dan in 2019 en waren lager dan in de begroting was geraamd.

Bij het aantal afgegeven toevoegingen in civiele zaken was sprake van een daling. Dit aantal was ook lager dan in de begroting geraamd. Dit hangt samen met een lagere instroom van civiele zaken bij de rechtsbanken en gerechtshoven.

Het aantal afgegeven toevoegingen in bestuursrechtelijke zaken lag lager dan in 2019, maar was wel hoger dan de raming in de begroting.

Het aantal piketten was lager dan in 2019. Bij de raming in de begroting van het aantal piketten was uitgegaan van een toename in volume door de voorgenomen intensivering van rechtsbijstand in de ZSM-werkwijze (bovenop het reeds geldende wettelijke recht op bijstand van een raadsman voorafgaand aan en tijdens het politieverhoor). De intensivering van rechtsbijstand in de ZSM-werkwijze is voorzien in 2021.

Bij de lichte adviestoevoegingen was sprake van een stijging ten opzichte van 2019, tevens was het aantal lichte adviestoevoegingen hoger dan in de begroting 2020 was geraamd.

Het aantal afgegeven toevoegingen in asielzaken is in 2020 gedaald ten opzichte van 2019; dit hangt samen met een lagere instroom asielzaken.

In totaal was het beroep op de rechtsbijstand (de totaal uitgaven in bovenstaande tabel) circa € 17,2 mln. hoger dan in de begroting was voorzien.

32.3 Optimale randvoorwaarden voor een doelmatig en doeltreffend rechtsbestel

Bijdrage aan Raad voor de rechtspraak (Rvdr)

De Minister voor Rechtsbescherming bekostigt de rechtspraak via de Raad voor de rechtspraak. De Raad voor de rechtspraak is het landelijk orgaan van de Rechtspraak, die verder bestaat uit de rechtbanken, de gerechtshoven, de Centrale Raad van Beroep en het College van Beroep voor het Bedrijfsleven. De Raad bevordert de kwaliteit en eenheid van de rechtspraak, verzorgt de financiën, houdt toezicht en ondersteunt de bedrijfsvoering bij de gerechten. De Raad spreekt zelf geen recht. In dit artikelonderdeel wordt de totstandkoming van de bijdrage van de Minister voor Rechtsbescherming aan de Raad voor de rechtspraak toegelicht.

Er is € 53,4 mln. meer uitgegeven aan de rechtspraak dan in de begroting 2020 was geraamd. Dit wordt onder andere verklaard door compensatie voor loonontwikkeling (loonbijstelling) en aanvullingen van de bijdrage op het terrein van vreemdelingenzaken, versterking strafrechtketen en versterking van de aanpak van ondermijning.

Ook heeft in 2020 een vermogensstorting plaatsgevonden ter dekking van de extra kosten bij de rechtspraak vanwege COVID-19.

Toelichting

De instroom van het aantal zaken is in 2020 achtergebleven. In 2020 stroomden er ruim 1,39 mln. zaken in bij de gerechten. Het aantal afgehandelde zaken was ongeveer 1,37 mln. Zowel de instroom als het aantal afgehandelde zaken waren lager dan aanvankelijk bij de begroting was geraamd.

Met de Raad voor de rechtspraak is afgesproken dat voor 2020 als gevolg van COVID-19 de zogenoemde hardheidsclausule van toepassing wordt verklaard. Dit houdt in dat er geen afrekening zal plaatsvinden van het gerealiseerde minderwerk als gevolg van COVID-19.

In het jaarverslag van de Rechtspraak, uitgebracht door de Raad voor de rechtspraak, dat tevens aan de Kamer wordt aangeboden, wordt meer gedetailleerd ingegaan op de diverse ontwikkelingen binnen de rechtspraak in 2020.

Bijdragen ZBO’s en RWT’s

Autoriteit persoonsgegevens (AP)

De AP houdt toezicht op de naleving van de wettelijke regels voor bescherming van persoonsgegevens, onderzoekt de inhoud van klachten in de mate waarin dat gepast is, adviseert over nieuwe wet- en regelgeving die gaat over de verwerking van persoonsgegevens, verschaft helderheid over de uitleg van wettelijke normen, geeft voorlichting, verstrekt informatie en werkt samen met toezichthoudende autoriteiten uit andere lidstaten.

De AP is de Nederlandse gegevensbeschermingsautoriteit en houdt als onafhankelijke toezichthouder het toezicht op de verwerking van persoonsgegevens. In 2020 bedroeg het budget van de AP in eerste instantie € 18,5 mln. en na loonbijstelling € 19,1 mln. Dit budget is eind 2020 verhoogd met incidentele bijdragen van € 3,5 mln. en € 1,2 mln. (totaal € 4,7 mln.), voor het oplossen van incidentele problematiek en een investering in haar bedrijfsvoering.

College voor de Rechten van de Mens

Het College voor de Rechten van de Mens (hierna: het College) is het nationale mensenrechteninstituut van Nederland. Als onafhankelijk toezichthouder belicht, beschermt en bevordert het College de mensenrechten in Europees en Caribisch Nederland. Daartoe voert het College de taken uit die door de Wet College voor de Rechten van de Mens zijn opgedragen. In 2020 is het budget van het College verhoogd naar € 7,9 mln. als gevolg van IKB-problematiek, loon- en prijsbijstelling en een verhoging van het budget voor het VN-verdrag handicap. Het budget van het College is als gevolg van een afspraak met betrekking tot de bovenwettelijke uitkeringen bij werkloosheid voor (oud) collegeleden met € 0,3 mln. overschreden.

Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen (NRGD)

Het NRGD waarborgt en bevordert de kwaliteit van de inbreng van deskundigen in de rechtsgang. Indien een deskundige, zoals een psycholoog, toxicoloog of orthopedagoog, zich wil laten registreren, dient de aanmelding getoetst te worden door het NRGD. Het NRGD heeft een wettelijke basis (Wet deskundigen in strafzaken) en is onafhankelijk.

Subsidies

Subsidie Rechtspleging

De subsidie Rechtspleging betreft voornamelijk een subsidie aan de Nederlandse Vereniging voor de Rechtspraak (NVvR) en daarnaast een subsidie aan het Internationaal Juridisch Instituut (IJI).

Subsidie Wetgeving (DWJZ)

De subsidie wetgeving betreft een bijdrage aan de Stichting Recht en Overheid en aan het Nederlands Juristencomité. Deze subsidie is bedoeld voor de bescherming van de mensenrechten.

Ontvangsten

Griffie

Het Ministerie van JenV ontvangt griffierechten van burgers, overheden, bedrijven en ander rechtspersonen die civiele of bestuursrechtelijke procedures starten. In 2020 heeft JenV circa € 8 mln. minder ontvangen dan geraamd. Dit komt omdat de instroom aan zaken waarbij sprake is van een te betalen griffierecht lager was dan geraamd bij het opstellen van de begroting 2020.

Ontvangsten overig

De ontvangstenmeevaller van circa € 1,5 mln. bestaat uit diverse posten. Bij de vaststelling in het kader van de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) over jaar 2019 is € 1,3 mln. meer ontvangen dan begroot. Hetgeen resulteert in deze eenmalige hogere ontvangsten. Het verschil wordt veroorzaakt door grotere positieve en negatieve mutaties die voor een groot deel tegen elkaar wegvallen.