Het doel van dit artikel is inzicht bieden in het verwerven en instandhouden van het lucht materieel. In het Defensiematerieelverslag wordt aangegeven welke voornaamste activiteiten over het afgelopen jaar hebben plaatsgevonden in relatie tot de doelstellingen van het onderliggende beleid. De verwerving wordt nader uitgesplitst in de voorbereidings-, onderzoeks- en realisatiefase.

De posten met een verschil groter dan € 10 miljoen of noemenswaardige verschillen worden hieronder toegelicht.

Verplichtingen

De realisatie op de verplichtingen is € 1.160,9 miljoen hoger dan begroot. Bij het project Verwerving F-35 is € 1.035,5 miljoen meer verplicht dan begroot. Dit komt met name door verplichtingen die zijn aangegaan voor Lot 15 en 16 waarvan geraamd was om deze nog in 2021 aan te gaan en de verplichting die is aangegaan voor long lead items behorende bij Lot 17, de maatregel uit de Defensienota die voorziet in de uitbreiding met 6 stuks van het aantal F-35 toestellen.

Uitgaven

Verwerving

Verwerving lucht materieel - voorbereidingsfase

De projecten in voorbereiding zijn in het afgelopen jaar nader uitgewerkt en ter besluitvorming aangeboden. Uit die uitwerking volgt ook een geactualiseerd financieel ritme, waarbij de start soms is uitgesteld, maar de opleverdatum nog gelijk is. Na de besluitvorming worden deze middelen doorgeschoven naar de onderzoeks-/realisatiefase of naar een ander jaar. Het budget voor de voorbereidingsfase is dit jaar daarom met €13,1 miljoen afgeboekt. Het gaat hierbij met name om het project SRTUAV – doorontwikkeling (9,7 miljoen).

Verwerving lucht materieel - realisatiefase

De realisatie van het uitgavenbudget verwerving luchtmaterieel in de realisatiefase is € 192,0 miljoen lager dan begroot. Niet alle materieelprojecten zijn volgens begrotingsplanning uitgevoerd. Ondanks de wijziging in begrotingsplanning wordt het budget niet overschreden. In 2022 was er sprake van personeelstekorten mede door de krapte op de arbeidsmarkt, verbroken logistieke ketens en grondstoffen tekorten post-pandemie en een overspannen wapenmarkt na de inval van Rusland in de Oekraïne met de oorlog als gevolg. Daardoor zijn geplande leveringsmomenten of contractvormingen niet altijd behaald. Projecten waarbij als gevolg van andere oorzaken herfaseringen zijn ontstaan, worden specifiek toegelicht in het artikel. Specifiek bij FMS-projecten geldt dat afwijkingen bestaan tussen raming en realisatie maar dat tegelijkertijd niet direct sprake is van enige vertraging bij het betreffende project. Dit komt doordat de Amerikaanse overheid als contractpartij geen risicodrager wenst te zijn en daarom diverse financiële waarborgen inbouwt, met als gevolg dat de raming in een begrotingsjaar vaak hoger is dan de daadwerkelijke uitgaven. Doordat de periodieke actualisatie van de ramingen volgens het Amerikaanse tijdsschema verlopen, en pas volgen in het begrotingsjaar, leidt dit tot onvermijdelijke afwijkingen die betrekking hebben op de volgende projecten: AH-64 Zelfbescherming ASE (€ 7,6 miljoen minder uitgaven), AH-64D block II upgrade (€ 16,0 miljoen minder uitgaven), Apache Remanufacture (€ 26,6 miljoen minder uitgaven), Multi Ship Type (simulatoren, € 18,3 miljoen minder uitgaven).

Onderstaand worden alle projecten in realisatie opgenomen met een financiële omvang van meer dan € 100 miljoen conform het DMF 2022. Gelijktijdig met het jaarverslag wordt de DPO-afwijkingsrapportage aan de Kamer aangeboden. Deze rapportage geeft een overzicht van alle materieel-, vastgoed- en IT-projecten van meer dan € 25 miljoen in onderzoek en realisatie, waarbij een significante afwijking is opgetreden ten opzichte van het vorige DPO.

Bijde luchtmacht is binnen het Verwerving Realisatiebudget sprake van onderrealisatie van €18,9 miljoen. Als gevolg van capaciteitsproblemen binnen de organisatie lopen verwervingsprocessen minder snel dan gewenst waardoor budgetrealisatie achter is gebleven in 2022. Daarnaast hadden leveranciers moeite met het halen van de gewenste levertijd als gevolg van wereldwijde tekorten in grondstoffen en microchips. Hierdoor is de realisatie van Investeringsbandbreedte- , C-systemen- en BKI-budgetten achtergebleven in realisatie (€10,8 miljoen). Naar verwachting komen de in uitvoering genomen projecten in 2023 tot realisatie. Daarnaast verloopt het project Lucht Verkeersleiding Nederland trager dan verwacht (8,1 miljoen).

Instandhouding

De instandhouding van het materieel omvat de ramingen voor de uitgaven die het operationeel houden van de (wapen-)systemen met zich meebrengt. Voor dit artikel worden deze uitgaven vooral door het Logistiek Centrum in Woensdrecht gedaan.

Op het budget voor de instandhouding van materieel is € 9,4 miljoen meer gerealiseerd dan oorspronkelijk begroot. Met name de F-35 heeft meer gerealiseerd dan het budget in de ontwerpbegroting. Omdat aan het begin van het jaar niet precies duidelijk is wat er voor de instandhouding van de F-35 moet worden betaald aan het Joint Program Office, werd voor de 2e suppletoire wet, vanuit de deltaexploitatie uit het Defensie Lifecycle Plan, benodigd budget gemuteerd naar F-35 Instandhouding (€43 miljoen). Ook is er vanuit het Defensie Lifecycle Plan budget toegevoegd aan de instandhouding van de MQ-9 (€ 7,3 miljoen). Voor de Patriot is budget overgekomen (€ 7,3 miljoen) vanuit andere defensieonderdelen ten behoeve van o.a. de instandhouding van de raketten. Ook de prijsbijstelling droeg positief bij (€ 13,4 miljoen).

Het budget dat gedurende het afgelopen jaar is toegevoegd, is niet volledig gerealiseerd. Ook binnen de instandhouding bestaan capaciteitsproblemen en lopen verwervingsprocessen minder snel dan gewenst waardoor budgetrealisatie achterbleef in 2022. Daarnaast hadden leveranciers moeite met het halen van de gewenste levertijd als gevolg van wereldwijde tekorten in grondstoffen en microchips. Daarom is een deel van het instandhoudingsbudget van 2022 naar toekomstige jaren geboekt (€ 64,5 miljoen). Zodoende blijven de budgetten vanuit het Life Cycle Costing model beschikbaar voor de wapensystemen. Vanuit Motie Hermans was eerder € 20 miljoen teveel toegekend aan CLSK. Dat is herverdeeld over de andere defensieonderdelen. Het resterende budget ten behoeve van de instandhouding van de KDC-10 is uit de begroting van CLSK geboekt. Dit budget is beschikbaar gesteld aan het Defensie Lifecycle Plan voor de MRTT contributie (€ 15,5 miljoen).

Daarnaast zijn de instandhoudingsuitgaven van de grootste luchtwapensystemen weergegeven in onderstaande tabel. De instandhoudingsuitgaven per wapensysteem bevatten de uitgaven van alle defensieonderdelen voor deze wapensystemen. Deze informatie wordt extracomptabel bijgehouden en is niet direct uit de administratie af te leiden. Een optelling van de bedragen in deze tabel sluit daarom niet aan bij de cijfers uit de tabel budgettaire gevolgen van beleid, omdat sprake is van een andere doorsnede van de instandhoudingsuitgaven. In de budgettaire tabel aan het begin van het artikel zijn de uitgaven door de defensieonderdelen aan lucht instandhouding opgenomen, inclusief uitgaven aan wapensystemen van andere defensieonderdelen en de uitgaven aan kleinere systemen. Deze informatie komt direct uit de administratie.

Over-/onderprogrammering

Defensie raamt in het begrotingsjaar meer investeringen dan het budget dat daarvoor beschikbaar is. Dit is de overprogrammering. Onzekerheden - denk bijvoorbeeld aan vertragingen en/of onvoorziene omstandigheden - kunnen de geraamde investeringen vertragen. Door meer investeringen te programmeren wordt zoveel als mogelijk getracht te voorkomen dat vertragingen bij individuele projecten leiden tot onderrealisatie van het beschikbare budget. Overprogrammering is zodoende een instrument voor tijdige en doelmatige implementatie van afzonderlijke projecten en budgetten. Omdat niet meer uitgegevan kan worden dan het beschikbare budget, vindt op overprogrammering geen realisatie plaats. De geraamde overprogrammering schuift door naar latere begrotingsjaren.

Ontvangsten

De realisatie op de ontvangsten is €11,7 miljoen hoger dan begroot. Deze ontvangsten zijn het gevolg van meerdere onderwerpen. Het betreft verrekende voorschotten en creditnota's bij de Patriot (€ 4,5 miljoen), recoupment van de F-35 (€ 3,8 miljoen), ontvangen subsidies voor LVNL ICAS voor de jaren 2020 en 2021 (€ 2,3 miljoen) en diverse kleinere incidentele ontvangsten.