Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) werkt aan een slagvaardig en betrouwbaar openbaar bestuur waarop inwoners kunnen vertrouwen en wat oog heeft voor de menselijke maat. Een openbaar bestuur dat samen met de samenleving in staat is de maatschappelijke opgaven op te lossen. Veranderingen in onze maatschappij beïnvloeden hoe ons bestuur en onze democratie werkt. Om waarden als legitieme besluitvorming, slagkrachtig openbaar bestuur en transparantie daarbij te behouden en democratische waarden en vrijheden te borgen en versterken, is continue aandacht nodig voor de werking en inrichting van democratie en bestuur.

De minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) heeft de zorg voor het goed functioneren van het openbaar bestuur van ons land.

Burgers verlangen in toenemende mate maatwerk van de overheid. Dat vraagt om een overheid die in kan spelen op hun individuele behoeften en om kan gaan met uiteenlopende maatschappelijke opgaven op verschillende schaalniveaus. Daarnaast zijn er grote maatschappelijke opgaven die we als overheden alleen samen met de samenleving kunnen oplossen. Om hier goed op in te kunnen spelen organiseren we de overheid zo dicht mogelijk bij de burger en met betrokkenheid van de burger.

Met het oog op de doelen binnen dit beleidsartikel is een gezamenlijke inzet van gemeenten, provincies, waterschappen en het Rijk nodig. Niet alleen om zo effectief en efficiënt mogelijk te werken, maar met voortdurende aandacht voor de legitimatie van het overheidshandelen. De belangrijkste pijler daarin is de democratische legitimatie.

De slagvaardigheid en legitimatie van het openbaar bestuur vraagt om een zo helder mogelijke taakverdeling tussen de overheden, financiering die daarbij aansluit, draagkracht in de uitvoering, onderlinge afstemming en samenwerking, betrokkenheid van burgers, ruimte voor maatwerk en zorg voor en toerusting van de mensen werkzaam in het openbaar bestuur.

De minister van BZK is hoeder van de Grondwet (GW).

De minister van BZK is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – Om de slagvaardigheid van het openbaar bestuur te versterken stimuleert de minister van BZK de samenwerking tussen overheden en het werken als één overheid, onder meer via de Regio Deals, Agenda stad en de City Deals.

• – Ter versterking van het democratisch bestel werkt de minister van BZK aan een sterkere verbinding van inwoner en overheid, aan betere toerusting en ondersteuning van politieke ambtsdragers en aan een weerbaarder bestuur. De minister stimuleert en faciliteert betrokken partijen en draagt zorg voor kennisontwikkeling en –verspreiding. Concrete voorbeelden zijn Zicht op Ondermijning en Netwerk Weerbaar bestuur.

• – minister van BZK stimuleert, vanuit haar verantwoordelijkheid voor de Grondwet, het mensenrechtenbeleid in Nederland.

• – De minister van BZK heeft een stimulerende rol voor een betrouwbare overheid door medeondertekening van de Algemene wet bestuursrecht. Deze wet is kaderstellend voor een behoorlijk bestuur.

• – De minister van BZK draagt (mede in reactie op het rapport Ongekend onrecht) zorg voor een betere dienstverlening aan de burger vanuit alle onderdelen van de overheid (Kamerstukken II 2020/21, 35510, nr. 4).

• – Medeoverheden worden gecompenseerd voor de uitgaven en derving van inkomsten als gevolg van het kwijtschelden van publieke schulden aan gedupeerden van de toeslagenaffaire (Stcrt. 2021, 47680).

Financieren

• – Op basis van de Financiële-verhoudingswet (Fvw) is de minister van BZK - samen met de Staatssecretaris van Financiën (de fondsbeheerders) - verantwoordelijk voor het beheer van het gemeente- en provinciefonds. De middelen voor beide fondsen kennen een eigen begroting (gemeentefonds en provinciefonds) maar het beheer kan niet los gezien worden van de rest van het stelsel. Op basis van de Gemw en PW is de minister van BZK verantwoordelijk voor het stelsel van decentrale belastingen.

• – Tevens financiert de minister van BZK de rechtspositionele regelingen van (voormalige) politieke ambtsdragers.

Regisseren

• – Op basis van artikel 2 van de Fvw wordt van beleidsvoornemens van het Rijk, die leiden tot een wijziging van de uitoefening van taken of activiteiten door provincies of gemeenten, aangegeven wat de financiële gevolgen zijn van deze wijziging voor provincies of gemeenten. Hiernaast dient te worden aangegeven via welke bekostigingswijze de financiële gevolgen voor de provincies of gemeenten kunnen worden opgevangen. Hierover vindt overleg plaats met de minister van BZK en de minister van Financiën.

• – Op basis van de Gemeentewet (Gemw) en Provinciewet (PW) is de minister van BZK daarnaast verantwoordelijk voor de interbestuurlijke verhoudingen en het Rijksbeleid dat de medeoverheden raakt. De minister coördineert hierbij het overleg tussen het Rijk en de medeoverheden. Door de Wet gemeenschappelijke regelingen (Wgr) waarvoor de minister van BZK verantwoordelijk is, kunnen gemeenten, provincies en waterschappen samenwerken in publiekrechtelijke constructies.

• – Betrouwbare en transparante verkiezingen zijn essentieel voor het vertrouwen in de democratie. De minister van BZK is verantwoordelijk voor de Kieswet (KW), die de verkiezingen voor de leden van de Eerste Kamer en Tweede Kamer der Staten-Generaal, het Europees Parlement, Provinciale Staten, algemene besturen van waterschappen, eilandsraden en gemeenteraden regelt.

• – De minister van BZK is verantwoordelijk voor de aanpak van discriminatie en de daarbij behorende wetgeving, zoals de Algemene wet gelijke behandeling en de Wet gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen. De Mininister van BZK heeft een coördinerende rol in de aanpak van discriminatie.

Uitvoeren

• – Politieke partijen vervullen een cruciale rol in de democratie. De minister van BZK voert de Wet financiering politieke partijen(Wfpp) uit en financiert deze ook.

• – De minister van BZK geeft uitvoering aan het Nederlandse decoratiestelsel en aan de ontslag- en benoemingsprocedures van burgemeesters, commissarissen van de Koning en leden van de Hoge Colleges van Staat.

• – Om het stelsel van het openbaar bestuur te ondersteunen voert de minister onderzoek uit en ontwikkelt zij kennisproducten, zoals de Staat van het Bestuur en de website www.findo.nl.

De minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening (VRO) is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

• – Om de leefsituatie en het perspectief van bewoners in de kwetsbaarste gebieden te verbeteren, stimuleert de minister voor VRO de interdepartementale en interbestuurlijke samenwerking via het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. De minister faciliteert alle betrokken partijen door zorg te dragen voor kennisontwikkeling en –verspreiding.

Regisseren

• – De minister voor VRO coördineert aan rijkszijde de integrale aanpak van de grootstedelijke problematiek vanuit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid.

• – De minister kan op basis van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek op verzoek van de gemeenteraad wooncomplexen of straten aanwijzen waarin aan woningzoekende huurders eisen kunnen worden gesteld of voorrang wordt verleend. Op basis van de Wet aanpak woonoverlast (artikel 151d van de Gemw) is de minister stelselverantwoordelijk om hiermee gemeenten de mogelijkheid te bieden ernstige en herhaaldelijke hinder voor omwonenden tegen te gaan door middel van het opleggen van een gedragsaanwijzing.

• – Daar waar het juridisch instrumentarium ontoereikend is voor het oplossen van de grootstedelijke problematiek en een integrale aanpak in de weg staat, zal door de minister voor VRO meer ruimte worden gecreëerd voor experimenten en maatwerk.

Gebiedsgerichte inzet en investeringen in regio’s aan de grens

Dit kabinet zet in op sterke regio´s aan de grens door interbestuurlijk te werken aan de (gebieds)opgaven in deze regio’s én door het versterken van de grensoverschrijdende samenwerking met grensregio’s in onze buurlanden. Over deze inzet is de kamer in mei 2022 geïnformeerd (Kamerstuk TK 2021/22, 32 851, nr. 75). Dit dient deze coalitieperiode in elk geval te leiden tot investeringen in Regio’s aan de grens via nieuw af te sluiten Regio Deals, de uitvoering van de grensoverschrijdende samenwerkingsagenda’s met onze Duitse partners, het uitvoeren van (een deel van) de aanbevelingen van de Bestuurlijke werkgroep Donner-Berx met de Vlaamse partners en het ondersteunen van de regio’s aan de grens door middel van een kennis- en onderzoeksprogramma en innovatie. Dit doen we samen met gemeenten, provincies en de buurlanden.

In 2022 zijn concrete stappen gezet op het dossier grenseffecten. In 2022 is een traject gestart rondom de (inter)departementale inbedding en bewustwording van de kwaliteitseis grenseffecten in het IAK (Integraal afwegingskader voor beleid en regelgeving) via trainingen en monitoring en evaluatie van het gebruik van de kwaliteitseis grenseffecten. In het kader van het eerste advies van de bestuurlijke werkgroep Donner-Berx is in 2022 een afsluitend seminar georganiseerd over knelpunten in wet- en regelgeving als het gaat over grensoverschrijdende infrastructurele projecten. Op het nadere advies van de Bestuurlijke werkgroep is een kabinetsreactie gestuurd in 2022. De voorbereidingen zijn gestart om de aanbevelingen uit de adviezen ook in uitvoering te brengen in 2023. In maart 2022 is de grenslandconferentie in Aken georganiseerd en zijn stappen gezet om de grenslandagenda tussen Nederland en Noordrijn-Westfalen door te ontwikkelen. In augustus 2022 is de tweede Triloog tussen Nederland en Nedersaksen georganiseerd waarbij de samenwerkingsagenda tussen de twee buurlanden voor het komend jaar verder is vormgegeven. Er is in lijn met de City deal systematiek een Town Deal in het leven geroepen voor kleine en middelgrote gemeenten zodat ook zij kunnen komen tot nieuwe en innovatieve oplossingen voor bestaande opgaven rondom een aantrekkelijk woon- vestigingsklimaat. Er is tevens bestuurlijk commitment geuit voor een meer structurele inbedding van de organisatie van grensstatistieken tussen de centrale statistiekbureaus uit Nederland, Nedersaksen, Noordrijn-Westfalen en Vlaanderen. Dit dient in 2023 te komen tot bestuurlijke afspraken over een inbedding hiervan in het reguliere programma van het CBS en bij de andere centrale statistiekbureaus in de buurlanden.

Herziening financiële verhoudingen

In het regeerakkoord is opgenomen dat, om een stabielere financiering voor de medeoverheden te realiseren en hun autonomie te vergroten, in de komende jaren een nieuwe financierings-systematiek voor de periode na 2025 wordt uitgewerkt, waarbij de mogelijkheid voor een groter eigen belastinggebied wordt betrokken. Op 11 juli 2022 heeft de minister de Tweede Kamer geïnformeerd over de stappen die het kabinet wil zetten om te komen tot een nieuwe financieringssystematiek voor medeoverheden (Kamerstuk II 2021/22, 35925-VII, nr. 170). Deze Kamerbief bevat informatie over de doorwerking van de keuzes uit het Coalitieakkoord op de financiële situatie van medeoverheden en bevat de uitgangspunten van de nieuwe systematiek. De doorwerking is in samenspraak met medeoverheden in kaart gebracht. De uitgangspunten zijn op basis van gesprekken met de medeoverheden geformuleerd. Op 7 oktober heeft de minister de Tweede Kamer nader geïnformeerd over het vervolg van de aanpak (Kamerstuk II 2022/23, 36200 B, nr. 10).

Normeringsystematiek

In het kader van een meer stabielere financiering heeft het kabinet het voorstel aan de VNG en het IPO gedaan om het volumedeel van het accres voor 2022–2025 vast te zetten op de stand van de Voorjaarsnota 2022. De VNG heeft met dit voorstel ingestemd. Het IPO heeft laten weten niet met dit voorstel in te stemmen. Het volumedeel van het accres is dan ook voor de periode 2022-2025 alleen voor de gemeenten vastgezet. Door het vastzetten van het volumedeel van het accres voor gemeenten zijn bij zowel het Rijk als de gemeenten veel minder budgettaire schommelingen dan voorheen. Dit betekent dat de accresstanden voor de jaren 2022 t/m 2025 voor gemeenten slechts nog zullen wijzigen als gevolg van loon- en prijsontwikkelingen.

Gemeentefonds

Op 6 april heeft de minister de Tweede Kamer per brief geïnformeerd het nieuwe verdeelmodel van de algemene uitkering van het gemeentefonds per 1 januari 2023 te willen invoeren (Kamerstuk II 2021/22, 35925 B, nr. 21). Daarbij is het ingroeipad beperkt tot drie jaar en is het ingroeipad voor het eerste jaar bepaald op maximaal € 7,50 per inwoner (in plaats van maximaal € 15 per inwoner). Tevens is, op advies van de ROB, een onderzoeksagenda opgesteld. Deze is op 5 juli aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstuk II 2021/22, 35925 B, nr. 24).

Provinciefonds

Ten behoeve van de herijking van het verdeelmodel van de algemene uitkering van het provinciefonds is in 2022 aanvullend onderzoek verricht door Cebeon.

Oorlogsgravenstichting (OGS)

In 2022 heeft bureau Panteia in opdracht van het ministerie van BZK een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar de subsidieregeling Oorlogsgravenstichting. Op de hoofdvraag of de subsidie doeltreffend en doelmatig wordt ingezet ten behoeve van de taken geeft het onderzoeksrapport aan dat de Oorlogsgravenstichting een sobere bedrijfsvoering heeft en een efficiënte werkwijze op het gebied van onderhoud en vervanging van graven. Met behulp van een netwerk van gemeentelijke consuls en een internationaal netwerk wordt deze hoofdtaak doeltreffend uitgevoerd. In 2023 zal besluitvorming worden voorbereid over de onderzoeksbevindingen.

Wet op de Lijkbezorging

Naar verwachting wordt het wetsvoorstel tot modernisering van de Wet op de Lijkbezorging in de eerste helft van 2024 bij de Tweede Kamer ingediend (Kamerstukken II 2021/22 35925 VII, nr. 171). Het wetsvoorstel kan niet worden ingediend voordat er besluitvorming heeft plaatsgevonden over de financiële dekking.

Vernieuwingsagenda verkiezingen

Bij de 1e suppletoire begroting 2022 heeft het kabinet structureel middelen beschikbaar gesteld voor de kwaliteitsversterking van het verkiezingsproces. Deze middelen zullen onder andere worden ingezet voor een structurele bijdrage aan gemeenten in het kader van de nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen, de uitbreiding van taken en bevoegdheden van de Kiesraad en de extra uitvoeringskosten van de gemeente Den Haag voor de landelijke taak voor kiezers buiten Nederland.

Voor het wetsvoorstel Met één stem meer keus hebben we bezien hoe het (wets)traject te vervolgen. Dit heeft geleid tot een Kamerbrief waarin het vervolgproces en een voorgenomen wijziging van het wetsvoorstel zijn beschreven (Kamerstukken II 2021/22, 35925 VII, nr. 172).

Weerbaar bestuur

Voor het versterken van bestuurlijke weerbaarheid tegen ondermijning is met ingang van 2022 structureel € 10 mln. overgeveld van de begroting van het ministerie van Justitie en Veiligheid naar de begroting van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Hieronder valt ook het versterken van de informatiepositie van gemeenten voor de aanpak van ondermijning door het continueren en verbreden van de City Deal Zicht op Ondermijning.

Uitgaven

1.1 Bestuur en regio

Subsidies (regelingen)

Oorlogsgravenstichting (OGS)

Namens de Nederlandse overheid onderhoudt de Oorlogsgravenstichting wereldwijd ongeveer 50.000 graven van Nederlandse oorlogsslachtoffers. Deze graven liggen in meer dan vijftig landen, verspreid over vijf continenten. Het zwaartepunt ligt daarbij in Indonesië. Tevens verzorgt de Stichting ruim 10.000 graven van militairen van de geallieerde strijdkrachten in Nederland. De Oorlogsgravenstichting ontvangt jaarlijks een subsidie voor de uitvoering hiervan op basis van de Subsidieregeling Oorlogsgravenstichting 2019-2022.

Bestuur en regio

Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) heeft in 2022 een subsidie ontvangen voor informatieverstrekking over lokale lasten aan burgers en bedrijven. Daarnaast is een incidentele subsidie toegekend voor aanvullende verdiepingsonderzoeken.

Agenda Stad

Agenda Stad heeft in 2022 middelen besteed aan de ondersteuning en doorontwikkeling van het instrument City Deals in samenwerking met Platform 31. Daarnaast zijn middelen besteed aan de planning, organisatie en evaluatie van de Dag van de Stad in samenwerking met Platform 31 en de VNG. Ook aan de doorontwikkeling en organisatie van de Community of Practice voor projectleiders en dealmakers van City Deals en de ontwikkeling en organisatie van het Loket Ontwerpkracht is gewerkt. Tevens werd in 2022 het experiment met een Chief Exploration Officer (CXO) om een impuls te geven aan bestuurlijke vernieuwing vanuit de werkwijze van Agenda Stad verder voortgezet.

Kennis

In het meerjarige onderzoek ‘Publieke waardecreatie door Bestuurlijk Regionale Ecosystemen (BRE)’ zijn in 2022 vijf nieuwe verdiepende onderzoeken in verschillende regio’s gestart. De deelname hieraan is onder voorwaarde van cofinanciering door de regio’s. Daarmee wordt de verzameling van empirisch materiaal afgerond (10 casussen), waarna in 2023 de totaalanalyse en conclusies volgen. Na afloop van de studie is er inzicht in de werking en de meerwaarde van bestuurlijk regionale samenwerkingsverbanden voor de Nederlandse samenleving. Tussentijds geeft het onderzoek de deelnemende regio’s inzicht in hun samenwerkingen (vanuit de praktijk) en de wisselwerking tussen hun bestuurlijke, maatschappelijke en economische ecosysteem. Het biedt de regio’s handvatten voor een versterking van het bestuur in de regio.

POK - Multiproblematiek

Naar aanleiding van de Parlementaire Ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag (POK) heeft het vorige kabinet middelen beschikbaar gesteld voor maatregelen die toezien op verbeteringen in de dienstverlening. Met een subsidie heeft het ministerie van BZK mogelijk gemaakt dat de VNG in 2022 versneld kon starten met de uitwerking van de inrichting (functionaliteit, reikwijdte, organisatie en communicatie) van het samenwerkingsplatform sociaal domein. Er zijn onder andere regioadviseurs van start gegaan, en er is gewerkt aan communicatiemiddelen. Het samenwerkingsplatform is een duurzame ondersteuningsstructuur en is erop gericht om de uitvoeringskracht van het openbaar bestuur en de integrale dienstverlening door gemeenten te versterken. Bij de 2e suppletoire begroting zijn middelen gerealloceerd naar de begroting van het Gemeentefonds ten behoeve van de stedelijke vernieuwingsgebieden.

POK - Antidiscriminatie

Onder andere de branchevereniging van gemeentelijke antidiscriminatievoorzieningen (ADV´s) ontving subsidie. Deze subsidie is gebruikt voor het doorontwikkelen van de website discriminatie.nl en de organisatie van (kennis)bijeenkomsten van de ADV’s. In 2022 was op dit budget € 150.000 beschikbaar. Uiteindelijk is hier circa € 168.000 uitgegeven.

POK - Basisinfrastructuur

Naar aanleiding van POK heeft het vorige kabinet middelen beschikbaar gesteld ter versterking van de gemeentelijke dienstverlenging aan primair de meest kwetsbare inwoners. Een onderdeel hiervan is een programmatische ondersteuning om gemeenten te ondersteunen bij de effectieve inzet van deze middelen. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft hiervoor subsidie ontvangen van € 10 mln. waarvan € 4,5 mln. in 2022 en € 5,5 mln. in 2023.

Opdrachten

Bestuur en regio

Kennis

In 2022 is de ‘Staat van het Bestuur’ opgemaakt: een trendrapport met feiten en ontwikkelingen over de inrichting en het functioneren van het decentrale openbaar bestuur in Nederland. Naast de hoofdpublicatie is in opdracht van het ministerie van BZK ook een Dashboard met data op lokaal en regionaal niveau ontwikkeld en een essaybundel samengesteld door verschillende wetenschappers die elk vanuit hun expertise hun visie op het thema ‘Het realiserende bestuur: responsiviteit en daadkracht’ hebben gedeeld. Ook zijn twee onderzoeken uitgezet naar de slagkracht en prestaties van de overheid (één onder ambtenaren en één onder politieke ambtsdragers). Het resultaat van genoemde opdrachten draagt bij de randvoorwaarden voor sterkere decentrale overheden, interbestuurlijke samenwerking en uitvoering van beleid. In 2022 zijn daarnaast de voorbereidingen op de ‘Dag van het Bestuur’ (maart 2023) getroffen, een dag waarop de Staat van het Bestuur en kennis en ervaringen in het openbaar bestuur en de uitvoeringspraktijk tussen de naar verwachting 600 bezoekers gedeeld worden.

Het platform Overheid voor Nu, die met financiële steun van het ministerie van BZK is ingericht, is dè plek voor professionals die interbestuurlijk werken. Daar kom je op ideeën, vind je bevestiging voor je eigen werkwijze en doe je nieuwe kennis op. De site richt zich primair op ambtenaren en bestuurders en in mindere mate op volksvertegenwoordigers.

Communicatiestrategie Agenda Stad en Regio

In 2022 heeft Agenda Stad een nieuwe meerjarige communicatiepartner gevonden. Samen is de basis gelegd voor een nieuwe communicatiestrategie waarbij middelen worden ontwikkeld voor de Town Deal en nieuwe City Deals. De komende jaren zullen nog meer producten voor City Deals (introductievideo's, logo's) en Agenda Stad-breed worden geproduceerd.

City Deals

City Deals zijn het belangrijkste product van innovatieprogramma Agenda Stad. Kern van City Deals is dat ze door experimenteren tot innovatie op maatschappelijke vraagstukken in steden en gemeenten kunnen komen. Middels een opdracht werkt een extern creatief strateeg samen met een projectleider/adviseur uit het team van Agenda Stad om City Deals te helpen met innoveren. Dat doen zij onder de naam ‘Loket Ontwerpkracht’. De activiteiten die vanuit het Loket plaatsvinden zijn: ontwerpers in verbinding brengen met vraagstukken in City Deals, instrumenten en interventies op maat ontwikkelen, zoals workshops (ontwerpateliers). En daarnaast communiceren over afgeronde projecten en mogelijkheden voor het inzetten van ontwerpkracht.

POK-Multiproblematiek

Met een opdracht heeft het interdepartementaal Programma Maatwerk Multiprobleemhuishoudens (PMM), waarvan het ministerie van BZK mede opdrachtgever is, concrete instrumenten ontwikkeld voor professionals met inwoners die vastlopen in het systeem. Samen met landelijke uitvoerders, gemeenten en 6 ministeries ontwikkelde PMM onder andere het Maatwerkregister, het Landelijk Maatwerkloket, het Landelijke Escalatie Team, alsook een masterclass over ruimte binnen wet- en regelgeving en sessies met lokale bestuurders over hun rol en bestuurlijke dilemma’s bij maatwerk en complexe casuïstiek. Het programma gaat door als structurele hulpstructuur voor professionals om sneller maatwerk te kunnen leveren bij complexe problematiek met gezamenlijk opdrachtgeverschap van rijk, gemeenten en landelijke uitvoerders en draagt daarmee bij aan het versterken van de uitvoeringskracht van het openbaar bestuur.

POK- Antidiscriminatie

De Nationaal Coördinator tegen Discriminatie en Racisme, die in het najaar van 2021 is benoemd, heeft op 19 september 2022 zijn eerste meerjarenprogramma gepresenteerd, het Nationaal Programma tegen Discriminatie en Racisme. Het programma is tot stand gekomen na consultatie van het maatschappelijk middenveld en burgers en in samenwerking met diverse departementen. Het programma bevat een groot aantal actiepunten om de aanpak van discriminatie te versterken. Het ministerie van BZK coördineert de uitvoering van het programma, de verschillende (hoog)ambtelijke overlegstructuren en de diverse debatten die daarover zijn gevoerd. Bij de Miljoenennota van 2022 is op dit budget € 420.000 beschikbaar gemaakt. Bij de tweede suppletoire begroting is hiervan € 250.000, die niet tot uitputting zou komen, gerealloceerd voor rijksbrede problematiek. Op dit budget is uiteindelijk circa € 30.000 uitgeven. In tegenstelling tot de inschatting, is uiteindelijk een groter deel van de antidiscriminatiemiddelen uitgegeven via het instrument subsidies. Derhalve is op het instrument opdrachten sprake van een onderuitputting.

Bijdrage aan medeoverheden

Groeiopgave Almere

Almere heeft in 2022 een aanvullende bijdrage ontvangen vanwege de uitzonderlijke groeikosten van de gemeente. De middelen zijn verstrekt via een specifieke uitkering vanaf de begroting van het ministerie van BZK. De bijdrage houdt verband met de groeiafspraken die met Almere zijn gemaakt in het kader van het programma Rijk- en regioprogramma Amsterdam Almere Markermeer (RRAAM) en in de uitvoeringsovereenkomst Almere 2.0.

Evides

Als onderdeel van het pakket Wind in de Zeilen (Kamerstuk II 2019/20, 33358, nr. 28) ondersteunt de rijksoverheid de provincie Zeeland (en hiermee indirect alle Zeeuwse aandeelhouders en dus Zeeuwse overheden) bij de ontvlechting van het drinkwaterbedrijf Evides. Dit geschiedt door een incidentele bijdrage van € 10 mln van het Rijk (verdeeld over verschillende jaren) aan de provincie Zeeland om de aankoop van Evides mogelijk te maken (Kamerstuk II 2020/21, 33358, nr. 34).

Regiodeals

Het Nationaal Programma Rotterdam Zuid (NPRZ) is een samenwerkingsverband van de gemeente Rotterdam en maatschappelijke partners met het gezamenlijke doel de om de kansen van de bewoners van Rotterdam Zuid te verbeteren naar het G4 niveau. Onderdeel van de pijler School van NPRZ is extra leertijd, onder de noemer de Dagprogrammering. Om gelijke kansen te realiseren en de talenten van de kinderen beter te benutten werken scholen en vele partners sinds schooljaar 2019-2020 hierin samen. Om de Dagprogrammering binnen het NPRZ te continueren, en onderwijsachterstanden tegen te gaan in specifiek deze regio, zijn voor het schooljaar 2022/2023 extra middelen ingezet om de ingezette positieve ontwikkelingen een verdere impuls te geven. Deze middelen zijn bij 2e suppletoire begroting geboekt van de OCW-begroting naar de BZK-begroting en zijn als een incidentele specifieke uitkering overgemaakt naar de gemeente Rotterdam.

Bevolkingsdaling

De SPUK (specifieke uitkering) Bevolkingsdaling is gebaseerd op de voormalige decentralisatie- uitkering (DU) bevolkingsdaling, ingesteld voor negen krimpgemeenten. In 2021 is deze DU met een jaar verlengd in afwachting van de evaluatie van de DU bevolkingsdaling en de evaluatie van het Actieplan Bevolkingsdaling. Dit vanwege het uitstel van het nieuwe verdeelmodel voor het Gemeentefonds, per 1 januari 2022 of later. De invoering van het nieuwe verdeelmodel is uitgesteld naar 2023. Daarom is deze aparte uitkering in 2022 nog eenmaal verstrekt. Dit keer in de vorm van een specifieke uitkering. Het doel van de uitkering is om gemeenten in staat te stellen een bijdrage te leveren aan de transformatieopgave als gevolg van demografische veranderingen. De uitkering beoogt de regionale en integrale aanpak van de krimpproblematiek te bevorderen. Deze middelen bij de tweede suppletoire begroting toegevoegd van het Gemeentefonds naar de BZK-begroting.

Waterschappen

Aan enkele waterschappen is een incidentele bijdrage verstrekt in verband met de inkomstenderving van de waterschappen als gevolg van de COVID-19 pandemie. Deze middelen zijn bij de tweede suppletoire begroting overgeheveld van de Aanvullende Post naar de BZK-begroting.

Bijdrage aan agentschappen

RWS

Aan Rijkswaterstaat is een bijdrage verstrekt voor het beheren van het kenniscentrum aangaande explosieven uit de Tweede Wereldoorlog. Met het Kenniscentrum Conventionele Explosieven (KCE) ondersteunt Rijkswaterstaat, in opdracht van het ministerie van BZK, gemeenten om ervoor te zorgen dat deze conventionele explosieven geen risico vormen voor de openbare orde en veiligheid.

1.2 Democratie

Subsidies (regelingen)

Politieke partijen

Politieke partijen krijgen subsidie op grond van de Wet financiering politieke partijen (Wfpp). Een politieke partij komt voor subsidie in aanmerking als zij voldoet aan de in de Wfpp genoemde voorwaarden voor subsidie. In 2022 ontvingen achttien politieke partijen subsidie. Als gevolg van de motie-Jetten c.s. (Kamerstukken II 2019/20, 35300, nr. 19; Kamerstukken II 2019/20, 35300 IIA, nr. 8) is het beschikbare budget voor de subsidie voor de politieke partijen met ingang van 2020 verhoogd. Tot en met 2024 betreft de verhoging van dit budget jaarlijks € 8,65 mln. en met ingang van 2025 structureel € 5 mln.

Daarnaast is bij de eerste suppletoire begroting 2022 van het ministerie van BZK (Kamerstukken II 2021/22, 36120 VII, nr. 1) een bedrag van circa € 0,6 mln. overgeboekt vanuit het ministerie van Buitenlandse Zaken conform de Wfpp. Deze middelen gebruiken politieke partijen voor de steun die zusterpartijen in het buitenland geven aan de opbouw van een solide functionerend democratisch meerpartijensysteem.

Comité 4/5 mei

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft de jaarlijkse subsidie ingezet om bewustwording, kennis, dialoog en debat over vrijheid te bevorderen in het kader van democratie en rechtstaat op de Bevrijdingsfestivals die plaatsvonden op verschillende plekken in het land.

ProDemos

ProDemos heeft met de jaarlijkse subsidie activiteiten georganiseerd voor kennisoverdracht over de democratisch rechtsstaat en het bevorderen van actief democratisch burgerschap. Onderdeel hiervan is bezoek van (voorgezet onderwijs-)scholieren aan het parlement.

Verbinding inwoner en overheid

Er zijn subsidies toegekend om de toegankelijkheid van verkiezingen te vergroten. Zo is doorgewerkt aan het vergemakkelijken van het stemproces voor mensen met een beperking, waaronder visueel beperkten en (jong) volwassenen met een verstandelijke beperking. Ook heeft Open State Foundation de website Waarismijnstemlokaal.nl verder verbeterd.

De VNG richtte in aanloop naar de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen in maart 2023 een beveiligde omgeving in voor de digitale overdracht van verkiezingsuitslagen, op dezelfde wijze als bij de verkiezing van de Tweede Kamer in 2021.

Ter bevordering van mediawijsheid en weerbaarheid van de samenleving tegen desinformatie bouwde Netwerk Mediawijsheid voort aan de website Isdatechtzo.nl.

De VNG ondersteunde gemeenten bij o.a. het uitdaagrecht en bij het vervangen van inspraakverordeningen door participatieverordeningen, voortvloeiend uit het wetsvoorstel Versterking Participatie op decentraal niveau. De Landelijke Vereniging Kleine Kernen (LVKK) ontving subsidie ter ondersteuning van bewonerparticipatie op lokaal niveau in buurten, wijken en dorpen.

Er zijn verschillende subsidies verstrekt voor onderzoeksprojecten en –programma’s op het terrein van democratie en bestuur. Aan het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land en Volkenkunde (KITLV) is subsidie verstrekt om terrein te verkennen voor een meerjarig nationaal onderzoek naar het slavernijverleden. In lijn met de afspraken gemaakt in de Bestjoersôfspraken Fryske Taal en Kultuer (BFTK) 2019-2023 ontving de Rijksuniversiteit Groningen een jaarlijkse subsidie voor de leerstoel Friese taal- en letterkunde.

Het Nederlands Gebarencentrum ontving een subsidie ten behoeve van het adviescollege Nederlandse Gebarentaal, dat op 1 januari 2022 volgens de Wet Erkenning Nederlandse Gebarentaal is ingesteld.

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Diverse organisaties, zoals de beroeps- en belangenverenigingen voor burgemeesters, raadsleden, griffiers, wethouders, Statenleden, gemeentesecretarissen en rekenkamers ontvingen subsidie voor intervisie en adequate (digitale) opleidingsprogramma’s voor hun beroepsgroepen.

Stichting Centrum voor Arbeidsverhoudingen Overheidspersoneel (CAOP) ondersteunde het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers (SIPA) en het Adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers, dat in 2022 volgens de Wet adviescollege rechtspositie politieke ambtsdragers is ingesteld.

In het kader van het actieplan politieke ambtsdragers met een beperking (Kamerstukken II 2019/20, 24170, nr. 240) startte de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden (NVvR) pilots voor (financiële) ondersteuning van decentrale volksvertegenwoordigers en kandidaat statenleden met beperkingen. De pilots lopen tot aan de Staten- en waterschapsverkiezingen in 2023.

Het Kennispunt Lokale Politieke Partijen ondersteunde lokale politieke partijen die geen financiële ondersteuning ontvangen op grond van de Wfpp door het organiseren van trainingsactiviteiten, veelal gericht op het professionaliseren van de politieke partij en ter voorbereiding op de Staten- en waterschapsverkiezingen in 2023.

Weerbaar bestuur

In het kader van weerbaar bestuur heeft het ministerie van BZK samen met het Nederlands Genootschap van Burgemeesters (NGB), de Vereniging van Gemeentesecretarissen (VGS) en de Vereniging van Griffiers (VvG) verder vorm gegeven aan de versterking van de lokale driehoek van burgemeester, gemeentesecretaris en griffier. Deze lokale driehoeken zijn belangrijk voor democratische versterking en vernieuwing en dragen daarmee bij aan bestuurlijke weerbaarheid. In regionale bijeenkomsten met 3 á 6 driehoeken zijn ervaringen uitgewisseld.

Er is een onderzoek naar het omgaan met online bedreigingen en agressie, als verdieping op de toolkit eerste hulp bij online haat door Stichting de Goede Zaak, in gang gezet. De bevindingen bieden aanknopingspunten om in 2023 verder te werken naar een veilige (digitale) werkomgeving voor politieke ambtsdragers.

De ondersteuning van gemeenten werd voortgezet om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet aanpak woonoverlast van de Wet aanpak woonoverlast (het opleggen van gedragsaanwijzingen door de burgemeester) en de gebiedsgerichte aanpak van ondermijnende criminaliteit, zowel in kader van weerbaar bestuur, als in kader van de uitvoering van de actieagenda Vakantieparken 2021-2022 (Kamerstukken II, 2020/21, 32 847, nr. 712).

Vanuit het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid zijn subsidies verstrekt aan netwerk- en kennisorganisaties (zoals Platform31, het Verwey-Jonker Instituut, Landelijk Samenwerkingsverband Actieve bewoners), die daarmee bijdroegen aan de ontwikkeling van handelingsperspectieven voor de verbetering van de leefbaarheid en veiligheid in wijken en buurten en een integrale gebiedsgerichte aanpak.

Opdrachten

Verbinding inwoner en overheid

De Kiesraad ontving incidenteel € 1,4 mln. voor de transitie van de Kiesraad en werkzaamheden in het kader van de controle op- en het uniformeren van de publicatie processen-verbaal en voorbereidingen ten behoeve van de implementatie wet nieuwe procedure vaststelling verkiezingsuitslagen. Hiervoor zijn bij de 1e suppletoire begroting middelen overgeheveld.

In het kader van verkiezingen zijn middelen overgeheveld naar gemeenten via het Gemeentefonds. De gemeenten die deelnamen aan het experiment met centraal tellen bij de gemeenteraadsverkiezingen 2022 of de herindelingsverkiezingen 2021 ontvingen hiervoor een bijdrage bij de 1e suppletoire begroting. Bij de 2e suppletoire begroting zijn incidentele middelen overgeheveld voor een verhoging van de Algemene Uitkering (AU) om te faciliteren dat gemeenten in het kader van het Actieplan Toegankelijk Stemmen en de opvolging daarvan richting de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen 2023, de toegankelijkheid van verkiezingen bevorderen. De gemeente Den Haag ontving de periodieke bijdrage voor het beheer van de permanente registratie en organisatie van de verkiezingen voor kiezers in het buitenland (bij de 1e suppletoire begroting) en een bijdrage voor de opstartkosten en de organisatie van de eerste verkiezing van de leden van het kiescollege voor niet-ingezetenen (bij de 2e suppletoire begroting).

In het kader van de Tijdelijke experimentenwet nieuwe stembiljetten is gewerkt aan de voorbereiding van een test bij de provinciale statenverkiezing in 2023. O.a. door de verdere ontwikkeling van middelen die voor de uitvoering nodig zijn, zoals het Overzicht van kandidaten. Ook is gewerkt aan de ontwikkeling van materialen en middelen die nodig zijn voor het houden van een eerste experiment, bijvoorbeeld oefenmateriaal en een stemmal voor blinde en slechtziende kiezers. 

Er zijn onderzoeken uitgevoerd voor de evaluatie van de gemeenteraadsverkiezingen in maart 2022 (Kamerstukken II 2022/2023, 35165, nr. 50). Ook is gewerkt aan de ontwikkeling van een controleprotocol voor de accountantscontrole die door de Wet financiering politieke partijen (Wfpp) wordt voorgeschreven.

Het ministerie van BZK verstrekte bij de 2e suppletoire begroting bijdragen aan het ministerie van OCW voor een verkenning over de digitale samenleving «NWA-call online samenleving 2022-2024» en ter voorbereiding van het herdenkingsjaar slavernijverleden. Van het ministerie van OCW ontving het ministerie van BZK bij 2e suppletoire begroting een bijdrage voor onderzoek naar het slavernijverleden in het kader van de motie Ceder c.s (Kamerstuk 30950, nr. 272).

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Ter ondersteuning van de primaire processen met betrekking tot de rechtspositie van politieke ambtsdragers zijn kosten gemaakt voor juridisch advies, softwaresystemen, assessments, sollicitatie, reïntegratie en medische begeleiding. De doelgroep bestaat voornamelijk uit (kandidaat) burgemeesters en commissarissen van de Koning.

Weerbaar bestuur

Om de komende jaren de slagkracht van met name kleinere gemeenten tegen ondermijnende invloeden te vergroten, is in het kader van weerbaar bestuur bij de 2e suppletoire begroting een incidentele financiële bijdrage van € 0,4 mln verstrekt aan iedere provincie. Dit biedt de mogelijkheid om regionaal meer samen op te trekken, scherper te prioriteren en integraal te werken aan de interne weerbaarheid van provincies, gemeenten en andere publieke partijen, zoals RIEC(s). Ook kan hiermee de rol van de commissarissen van de Koning bij de aanpak tegen oneigenlijke beïnvloeding en ondermijning van het bestuur worden versterkt.

In het kader van het omgaan met maatschappelijk ongenoegen en onrust is het secretariaat geworven voor de Adviescommissie versterken weerbaarheid democratische rechtsorde. Er is kennisuitwisseling gefaciliteerd voor en door gemeenten, zoals de Dag van de Maatschappelijke stabiliteit op 10 november 2022 en de website maatschappelijkestabiliteit.nl.

Om gemeenten weerbaarder te maken tegen ondermijning en oneigenlijke druk een onderzoek gestart om inzicht te verschaffen welke processen in overheidsorganisaties kwetsbaar zijn en hoe deze kwetsbaarheden kunnen worden verminderd. Het onderzoek wordt begin 2023 opgeleverd.

In 2022 is het rapport ‘Leefbaarheid in Nederland 2020’ gepubliceerd, gebaseerd op de uitkomsten van de nieuwe Leefbaarometer 3.0 (Kamerstukken II 2021/22, 32 847, nr. 880). Samen met deze publicatie is ook het rapport ‘Leefbaarometer 3.0; instrumentontwikkeling’ verschenen, dat ingaat op de herijking van het model. Ook is de website Leefbaarometer.nl geheel herzien.

De ondersteuning van gemeenten is voortgezet om kennis en ervaringen uit te wisselen over de toepassing van de Wet bijzondere maatregelen grootstedelijke problematiek (selectieve woningtoewijzing). Provincies zijn via kennisbijeenkomsten ondersteund bij de integrale aanpak van vakantieparken (uitvoering actieagenda Vakantieparken 2021-2022; Kamerstukken II 2020/21, 32 847, nr. 712).

In opdracht van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid is het dashboard Zicht op Wijken doorontwikkeld waarmee een kwantitatief beeld van de leefbaarheid en veiligheid in gemeenten en hun wijken kan worden geschetst. Daarnaast zijn verschillende advies- en onderzoeksopdrachten verstrekt voor de verdere uitwerking en implementatie van een integrale gebiedsgerichte aanpak waarin gemeenten - samen met de rijksoverheid en lokale partners - de inwoners van kwetsbare gebieden perspectief op een betere toekomst kunnen bieden.

Inkomensoverdrachten

Toerusting en ondersteuning politieke ambtsdragers

Het ministerie van BZK is verantwoordelijk voor de uitvoering van de Algemene pensioenwet politieke ambtsdragers (Appa). Dit betreft ten eerste de betaling van de uitkeringen en de kosten van de begeleiding en ondersteuning bij het vinden van een nieuwe baan van gewezen ministers en staatssecretarissen, van waarnemend burgemeesters en van (waarnemend) burgemeesters die betrokken zijn bij gemeentelijke herindeling. Ten tweede betreft het de betaling van de pensioenen van ministers en staatssecretarissen. De realisatie is lager uitgevallen ten opzichte van de ontwerpbegroting doordat in 2022 met name minder uitkeringen aan voormalig burgemeesters zijn verstrekt.

Vergoeding rouwvervoer

In 2022 zijn betalingen gedaan ter compensatie van de extra kosten voor nabestaanden voor het rouwvervoer wegens COVID-19.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Diverse bijdragen

Voor de verdere uitvoering van de City Deal Zicht op ondermijning (ZoO), die bestuurders ondersteunt bij de preventieve aanpak van ondermijnende effecten van criminaliteit en de weerbaarheid van het lokaal bestuur, zijn in 2022 bijdragen verstrekt aan ICTU en CBS. Met behulp van statistische analyses, onder meer risicoanalyses rondom vakantieparken, werd de informatiepositie van bestuurders vergroot. Hiervoor zijn bij de 2e suppletoire begroting middelen overgeheveld vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid.

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

Bijdragen internationaal

Het Open Government Partnership (OGP), dat zich richt op het versterken van de transparantie en de openheid van de overheid, ontving de jaarlijkse contributie.

Bijdrage aan agentschappen

Dienst Publiek en Communicatie

DPC ontving bijdragen voor de voorlichtingscampagne van de gemeenteraadsverkiezingen 2022 en de provinciale staten- en waterschapsverkiezingen 2023.

Ontvangsten

Dit betreft voornamelijk de bijdrage van de waterschappen voor een bedrag van € 11,8 mln. Gemeenten bepalen de waarde van onroerende zaken (WOZ). De WOZ-waardes worden echter ook door het Rijk en de waterschappen gebruikt en daarom dragen zij jaarlijks ook bij aan de uitvoeringskosten voor een bedrag van € 21,8 mln. Omdat de bijdrage van de waterschappen naar verhouding te hoog is, krijgen zij vanuit het Coalitieakkoord van 2022-2025 jaarlijks € 10 mln. korting. In 2025 vindt een evaluatie plaats van de WOZ, die als basis kan dienen voor de bijdragen in 2026 en verder.

Daarnaast ontvangt het ministerie van BZK met ingang van 2020 jaarlijks een bedrag van € 2,8 mln. van de waterschappen in het kader van de organisatie van de Waterschapsverkiezingen. De kosten die de gemeenten voor de organisatie van de Waterschapsverkiezingen maken worden vergoed door de waterschappen.

Tot slot zijn er meerontvangsten van circa € 1,9 mln. gerealiseerd onder meer als gevolg van lagere bijdrage- en subsidievaststellingen.