De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van ziekte en stimuleert hen het werk te hervatten. De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van zwangerschap en bevalling en komt tegemoet bij verlofopname wegens geboorte van een kind, adoptie of opname van een pleegkind en vanaf 2 augustus 2022 ook wegens verlofopname voor verzorging en opvoeding van het kind.

De overheid vindt dat mensen die ziek worden en waarbij de loonbetalingsverplichting bij ziekte voor de werkgever niet van toepassing is, ook verzekerd moeten zijn van een tijdelijk loonvervangend inkomen. Zij kunnen het verlies aan inkomen daarom voor een periode van twee jaar, gelijk aan de periode van de loonbetalingsverplichting, opvangen met een uitkering op grond van de Ziektewet (ZW). Door middel van verzuimbegeleiding en re-integratie stimuleert de overheid deze (gewezen) werknemers om zo snel mogelijk weer aan het werk te gaan.

Ook tijdens de periode van zwangerschaps- en bevallingsverlof voorziet de overheid in een tijdelijk loonvervangend inkomen. Op grond van de Wet arbeid en zorg (WAZO) komen zwangere werknemers en zelfstandigen in aanmerking voor een uitkering. Ook andere verlofvormen geven recht op een uitkering, namelijk: adoptie- en pleegzorgverlof en aanvullend geboorteverlof. Sinds 2 augustus 2022 komen werknemers ook in aanmerking voor een uitkering wegens ouderschapsverlof.

Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose door blootstelling aan asbest, kunnen van de overheid een tegemoetkoming of een voorschot op een schadevergoeding ontvangen op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS).

Slachtoffers van het organo psycho syndroom (OPS), ook wel «schildersziekte» genoemd, kunnen in aanmerking komen voor een eenmalige financiële tegemoetkoming.

Werknemers in Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering op grond van de Ziekteverzekering (ZV).

• – de vaststelling van het niveau van de uitkeringen van de onderscheiden regelingen;

• – de sturing van en het toezicht op de rechtmatige, doeltreffende en doelmatige uitvoering door UWV en de SVB;

• – de organisatie van de eigen uitvoering binnen het verband van de Rijksdienst Caribisch Nederland (RCN).

Evaluatie (aanvullend) geboorteverlof

In 2022 is de Wet invoering extra geboorteverlof geëvalueerd. Deze wet voorziet sinds 1 januari 2019 in een week volledig doorbetaald geboorteverlof voor de partner na de geboorte van het kind en sinds 1 juli 2021 in vijf weken aanvullend geboorteverlof met een uitkering van 70% van het dagloon. De evaluatie laat een positief eerste beeld zien. 90% van de doelgroep maakt gebruik van de eerste week geboorteverlof en 74% maakt geheel of gedeeltelijk gebruik van het aanvullend geboorteverlof. Eén van de redenen om geen gebruik te maken van het aanvullend geboorteverlof is dat men het verlof niet nodig had, bijvoorbeeld omdat de moeder minder ging werken of niet werkte (bijna 50% van de groep die geen gebruik maakte). Als men wel verlof zou willen hebben, maar dat toch niet opnam, was dat meestal om redenen van financiële aard; verlofopname is dan financieel niet goed haalbaar (dit was bij 6% van de totale doelgroep het geval). Hiernaar wordt aanvullend onderzoek gedaan. In welke mate de beleidsdoelstellingen (het bevorderen van de band tussen de partner en het kind en een hogere participatie van vrouwen op de arbeidsmarkt) worden behaald is nog niet duidelijk. Dergelijke processen hebben vaak langer tijd nodig en zijn van meer aspecten afhankelijk.

Wet betaald ouderschapsverlof

Sinds 2 augustus 2022 hebben werknemers recht op negen weken betaald ouderschapsverlof in het eerste levensjaar van hun kind. Gedurende het verlof ontvangt men een uitkering ter hoogte van 70 procent van het dagloon. Hiermee is beoogd het evenwicht tussen werk en privéleven en de gelijke behandeling van vrouwen en mannen te verbeteren, door de arbeidsparticipatie van vrouwen te bevorderen en het verschil tussen vrouwen en mannen met betrekking tot inkomsten en loon weg te nemen. De eerste resultaten over het gebruik van de regeling worden bekeken bij de invoeringstoets die een jaar na invoering plaatsvindt.

Vereenvoudiging no-riskpolis

Met ingang van 1 januari 2022 is er een administratief knelpunt rondom samenloop van loonkostensubsidie (Participatiewet) en de no-riskpolis (Ziektewet) weggenomen. Gemeenten hoeven sindsdien de loonkostensubsidie aan de werkgever niet meer stop te zetten bij ziekte (waarna een Ziektewetuitkering op grond van de no-riskpolis tot uitbetaling kwam) en te hervatten bij herstel. Sinds 1 januari 2022 kan de loonkostensubsidie bij ziekte doorlopen en vult UWV de loonkostensubsidie aan met een op de loonwaarde van de werknemer gebaseerde Ziektewetuitkering op grond van de no-riskpolis. De middelen die van gemeenten naar UWV waren overgeheveld voor de uitbetaling van de Ziektewetuitkering op grond van de no-riskpolis zijn weer teruggeschoven van UWV naar gemeenten. Voor werkgevers en gemeenten is dit een aanzienlijke verbetering. Deze aanpassing is geregeld via de Verzamelwet SZW 2022 (Kamerstukken II 2020/21, 35 897, nr. 5).

Onderzoek instroom Ziekte bij zwangerschap

In 2022 heeft UWV een aanvullende analyse gedaan naar het stijgende beroep op de Ziektewet (ZW) door personen die ziek zijn door zwangerschap of bevalling. Een eerder onderzoek van 2021 bood zicht op een aantal factoren die de stijging van het beroep op de ZW door zwangere personen kunnen verklaren, maar maakte van een aantal factoren nog niet inzichtelijk in welke mate deze invloed hebben op de stijging. UWV heeft daarom een aanvullende analyse gedaan naar de mate van de invloed van deze persoons- en baankenmerken van de populatie op het beroep op de ZW. Daarbij heeft UWV ook meegenomen in hoeverre het al dan niet hebben van een werkgever invloed heeft op het beroep op de ZW (contractvorm). Over de uitkomsten van de analyse zal de Tweede Kamer in het tweede kwartaal van 2023 worden geïnformeerd. Het rapport wordt dan ook aangeboden.

Tegemoetkomingsregeling stoffengerelateerde beroepsziekten (TSB)

In 2022 is gewerkt aan een tegemoetkomingsregeling voor slachtoffers van ernstige stoffengerelateerde beroepsziekten. Het doel van de regeling is een maatschappelijke erkenning van (ex-) werkenden die ziek zijn geworden door hun werk als gevolg van blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Het streven was dat de regeling per 1 juli 2022 van start zou gaan, maar omdat het opstarten van de ketensamenwerking, het uitwerken van de werkprocessen en de benodigde ondersteunende systemen meer tijd hebben gevraagd is de regeling per 1 januari 2023 van start gegaan (Kamerstukken II 2021/22, 25 883, nr. 429).

Inkomensoverdrachten

Tegemoetkoming asbestslachtoffers

Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose als gevolg van arbeidsgerelateerde blootstelling aan asbest kunnen een tegemoetkoming ontvangen op grond van de TAS. Indien zij de ziekte maligne mesothelioom of asbestose hebben gekregen door te werken met asbest (in dienst van een werkgever) of maligne mesothelioom hebben opgelopen via werkkleding van een huisgenoot, dan is de (voormalige) werkgever hiervoor aansprakelijk en kunnen zij een schadevergoeding bij de werkgever eisen. Dit kan echter lang duren. Tegelijkertijd is de levensverwachting van mensen met de ziekte maligne mesothelioom vaak erg kort. De TAS heeft tot doel asbestslachtoffers bij leven maatschappelijke erkenning te bieden in de vorm van een tegemoetkoming. Deze wordt uitgekeerd in de vorm van een voorschot op de schadevergoeding van de werkgever. Als de (voormalige) werkgever later alsnog een schadevergoeding betaalt, wordt het voorschot hiermee verrekend. Indien de werknemer geen schadevergoeding ontvangt, wordt het voorschot omgezet in een tegemoetkoming. De TAS wordt uitgevoerd door de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

Het aantal aanvragen en toekenningen in de TAS ligt hoger dan oorspronkelijk begroot. Hiervoor is geen duidelijke oorzaak aan te wijzen. Het aantal aanvragen voor de TAS (en het moment dat die eventueel tot een toekenning leiden) fluctueert. Ook liggen de terugvorderingen lager dan oorspronkelijk begroot.

Beleidsrelevante kerncijfers

Ziekteverzekering (Caribisch Nederland)

Werknemers in de private sector van Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering (ziekengeld) op grond van de Ziekteverzekering. De uitkering is gerelateerd aan het loon van de werknemer.

Budgettaire ontwikkelingen

De realisatie van de uitkeringslasten Ziekteverzekering is € 5,2 miljoen hoger uitgevallen dan voorzien bij de vastgestelde begroting. Dit wordt onder andere verklaard door onrechtmatig verstrekte uitkeringen vanwege fouten in het registratiesysteem. In de bedrijfsvoeringsparagraaf is dit laatste nader toegelicht. Daarnaast is er sprake van verhoogde uitgaven vanwege Covid-19 en doordat mensen die gedeeltelijk arbeidsongeschikt zijn bij nader inzien recht hebben op een hogere ziekte-uitkering.

Beleidsrelevante kerncijfers

OPS-fonds

De OPS problematiek is het gevolg van blootstellingen aan vluchtige oplosmiddelen in het werk die hoger waren dan volgens de destijds geldende wettelijke voorschriften waren toegestaan. De regeling is in maart 2020 in werking getreden. Bij de opzet van de regeling is zoveel mogelijk aangesloten bij regelingen voor asbestslachtoffers. De regeling wordt uitgevoerd door de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De aanvragen en toekenningen van tegemoetkomingen uit het OPS-fonds in 2022 vallen lager uit dan geraamd. Dat is een gevolg van het feit dat in 2020 meer aanvragen zijn afgehandeld dan was voorzien. De afnemende uitgaventrend in de uitkering van deze tegemoetkoming verloopt hierdoor sneller dan verwacht.

Tegemoetkomingsregeling stoffengerelateerde beroepsziekten

De invoering van de TSB is uitgesteld tot 1 januari 2023. Hierdoor zijn er in 2022 geen uitkeringslasten.

Ziektewet (ZW)

De ZW geeft zieke werknemers het recht op een uitkering als zij geen werkgever meer hebben die in geval van ziekte loon moet doorbetalen. De ZW bevat minimumnormen voor re-integratie. De ZW geldt ook voor een beperkte groep werknemers die wel in dienst zijn van een werkgever, namelijk werknemers die tijdelijk ongeschikt zijn voor het verrichten van hun werk wegens arbeidsongeschiktheid als gevolg van zwangerschap en orgaandonatie en werknemers met een zogenaamde no-riskpolis. De werkgever mag de ZW-uitkering dan verrekenen met het loon dat hij moet doorbetalen. De ZW wordt uitgevoerd door UWV of door werkgevers zelf wanneer zij ervoor gekozen hebben om eigenrisicodrager te zijn voor de ZW-uitkeringslasten.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten van de ZW komen € 5 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (€ 49 miljoen) is de realisatie € 54 miljoen lager dan begroot. De belangrijkste verklaring voor de lagere ZW-uitgaven is dat het aantal ZW-uitkeringen is afgenomen. Dit komt aan de ene kant doordat corona in 2022 minder impact had op de ZW dan verwacht. Aan de andere kant is het aantal eindedienstverbanders afgenomen.

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

De kerncijfers op het gebied van fraude en handhaving toonden in 2020 een wisselend beeld ten opzichte van de voorgaande jaren. In 2021 waren de cijfers grotendeels terug op het oude niveau en dat is ook in 2022 het geval. Het aantal onderzochte fraudesignalen is in 2022 verder gestegen. Opvallend blijft dat het aantal waarschuwingen nog steeds toeneemt en het aantal boetes juist af neemt.

In 2020 heeft onderzoek plaatsgevonden door KPMG naar misbruikrisico’s in de ZW. De nadere analyse hiervan is inmiddels afgerond. De uitkomsten hiervan worden bekend gemaakt via de eerstvolgende Stand van de uitvoering.

Wet arbeid en zorg (WAZO)

De WAZO bundelt een aantal wettelijke verlofvormen, zoals het zwangerschaps- en bevallingsverlof, kraamverlof, aanvullend geboorteverlof, adoptie- en pleegzorgverlof, ouderschapsverlof en kort- en langdurend zorgverlof. Soms bestaat er recht op (gedeeltelijke) loondoorbetaling of op een uitkering (zwangerschaps- en bevallingsuitkering, adoptie- en pleegzorguitkering). Deze uitkeringen op grond van de WAZO worden uitgevoerd door UWV.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WAZO komen circa € 97 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (circa € 42 miljoen, in tabel 53 onderdeel van de post nominaal) komt de realisatie circa € 56 miljoen hoger uit dan werd geraamd bij de begroting. De hogere uitgaven worden verklaard door een hogere gemiddelde WAZO-uitkering dan verwacht per persoon.

Beleidsrelevante kerncijfers

Het aantal toekenningen voor de WAZO was naar verwachting.

WAZO aanvullend geboorteverlof partners

Het aanvullend geboorteverlof is per 1 juli 2020 ingevoerd. Het verlof duurt maximaal 5 weken. Het verlof dient binnen 6 maanden na de geboorte te worden opgenomen. Ook deze regeling wordt door UWV uitgevoerd.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten aan aanvullend geboorteverlof komen circa € 10 miljoen hoger uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (circa € 6 miljoen, in tabel 53 onderdeel van de post nominaal) komt de realisatie circa € 4 miljoen hoger uit. De hogere uitgaven worden verklaard door een hogere gemiddelde uitkering voor aanvullend geboorteverlof per persoon dan verwacht.

Beleidsrelevante kerncijfers

WAZO betaald ouderschapsverlof

Vanaf 2 augustus 2022 wordt een uitkering verstrekt aan werknemers bij opname van ouderschapsverlof. De uitkeringsduur is maximaal 9 weken. De uitkering wordt alleen verstrekt indien het verlof in het eerste levensjaar van het kind wordt opgenomen. Bij adoptie of pleegzorg kan het verlof worden opgenomen gedurende het eerste jaar na opname van het kind in het gezin.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten aan betaald ouderschapsverlof komen circa € 42 miljoen lager uit dan begroot. Indien rekening wordt gehouden met de ten tijde van de begrotingsopstelling geraamde loon- en prijsbijstelling (circa € 6 miljoen, in tabel 53 onderdeel van de post nominaal) komt de realisatie circa € 48 miljoen lager uit.

De lagere uitgaven worden verklaard doordat het volume fors lager uitkwam dan aanvankelijk verwacht. Daarbij moet opgemerkt worden dat de regeling pas sinds augustus 2022 in werking is getreden en de uitkering (in drie periodes) na afloop van het genoten verlof wordt aangevraagd. De gemiddelde uitkeringshoogte was daarentegen hoger dan verwacht.

Gedurende 2023 zal een beter beeld ontstaan van het gebruik en de gemiddelde prijs van het betaald ouderschapsverlof.

Ontvangsten

Over 2021 zijn er diverse afrekeningen van regelingen die bevoorschot zijn aan de SVB, de grootste afrekening is van de regeling CSE (€ 0,7 miljoen).