De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van ziekte en stimuleert hen het werk te hervatten. De overheid beschermt werknemers tegen de financiële gevolgen van zwangerschap en bevalling en komt tegemoet bij verlofopname wegens geboorte van een kind, adoptie of opname van een pleegkind en ook wegens verlofopname voor verzorging en opvoeding van het kind.

De overheid vindt dat mensen die ziek worden en waarbij de loonbetalingsverplichting bij ziekte voor de werkgever niet van toepassing is, ook verzekerd moeten zijn van een tijdelijk loonvervangend inkomen. Zij kunnen het verlies aan inkomen daarom voor een periode van twee jaar, gelijk aan de periode van de loonbetalingsverplichting, opvangen met een uitkering op grond van de Ziektewet (ZW). Door middel van verzuimbegeleiding en re-integratie stimuleert de overheid deze (gewezen) werknemers om zo snel mogelijk weer aan het werk te gaan.

Ook tijdens de periode van zwangerschaps- en bevallingsverlof voorziet de overheid in een tijdelijk loonvervangend inkomen. Op grond van de Wet arbeid en zorg (WAZO) komen zwangere werknemers en zelfstandigen in aanmerking voor een uitkering. Ook andere verlofvormen geven recht op een uitkering, namelijk: adoptie- en pleegzorgverlof, aanvullend geboorteverlof en ouderschapsverlof voor maximaal 9 weken indien deze weken in het eerste jaar na de geboorte of in het eerste jaar na de opname in het gezin in verband met adoptie of pleegzorg van het kind worden opgenomen.

Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose door blootstelling aan asbest, kunnen van de overheid een tegemoetkoming of een voorschot op een schadevergoeding ontvangen op grond van de Regeling tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS).

Slachtoffers van het organo psycho syndroom (OPS), ook wel «schildersziekte» genoemd, kunnen in aanmerking komen voor een eenmalige financiële tegemoetkoming.

Werknemers in Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering op grond van de Ziekteverzekering (ZV).

Verhoging maximum dagloon ZV BES

Het maximumdagloon in de Wet ziekteverzekering BES (ZV BES) is per 1 januari 2023 beleidsmatig verhoogd gelijk aan de ontwikkeling van het wettelijk minimumloon per eiland.

OPS-voorzieningsfonds

De CSE-regeling (OPS-fonds) had een tijdelijk karakter. Geschat werd dat ruim 500 personen een succesvol beroep op de regeling zouden kunnen doen. Dit aantal ligt uiteindelijk op ongeveer 400. Het merendeel van de aanvragen voor een tegemoetkoming is ingediend in 2020, het jaar van inwerkingtreding. Daarna nam het aantal nieuwe aanvragen sterk af en in de loop van 2022 betrof het nog maar enkele gevallen per maand. In 2023 zijn er nog maar een gering aantal aanvragen gedaan. OPS-slachtoffers kunnen sinds 1 januari 2023 via de TSB-regeling een tegemoetkoming aanvragen. De CSE-regeling is eind 2023 beëindigd middels een intrekkingsbesluit (Stcrt. 2023, 27 555).

Invoering Tegemoetkoming Stoffengerelateerde Beroepsziekten

Per 1 januari 2023 is de regeling Tegemoetkoming Stoffengerelateerde Beroepsziekten (TSB) in werking getreden. Het doel is mensen die ziek zijn geworden door gevaarlijke stoffen op het werk, een tegemoetkoming te bieden, als erkenning van het leed. In 2023 is de TSB opengesteld voor drie ziekten: longkanker door asbest, allergisch beroepsastma, en de schildersziekte (CSE). De eerste tegemoetkomingen zijn in 2023 uitgekeerd. De uitvoeringsketen is goed ingericht, maar het aantal aanvragen is lager dan geraamd. Dat komt waarschijnlijk omdat de bekendheid onder medici (behandelaars van huisarts tot specialist), de bedrijfsgezondheidszorg en potentiële aanvragers nog moet groeien.

Ontwikkelingen uitzendbeding bij ziekte

Afgelopen jaar waren er twee ontwikkelingen rondom het inroepen van het uitzendbeding bij ziekte. Hierover is de Tweede Kamer geïnformeerd bij brief van 20 december 2023 (Kamerstukken II 2023/24, 29 544, nr. 1227). Deze externe ontwikkelingen waren ten tijde van de begroting 2023 niet voorzien en hebben invloed op de instroom van uitzendkrachten in de Ziektewet.

Ten eerste heeft de Hoge Raad op 17 maart 2023 uitspraak gedaan over de rechtsgeldigheid van het uitzendbeding bij ziekte. De Hoge Raad geeft aan dat het uitzendbeding ook in geval van ziekte van de uitzendkracht tot beëindiging van de uitzendovereenkomst kan leiden. Dat is niet in strijd met het ontslagverbod bij ziekte. Wel is in dat geval vereist dat de inlener daadwerkelijk een verzoek tot beëindiging doet. Als de uitzendovereenkomst na verzoek van de inlener is beëindigd, kunnen zieke uitzendkrachten – net zoals voorheen al het geval was – aanspraak maken op een Ziektewetuitkering.

Ten tweede is sinds 1 juli 2023 een bepaling van de nieuwe uitzendcao’s van kracht, die regelt dat het uitzendbeding niet langer wordt ingeroepen tijdens ziekte. Hierdoor zijn zieke uitzendkrachten die werken onder een contract met uitzendbeding sinds 1 juli 2023 aangewezen op loondoorbetaling bij ziekte door hun werkgever, als de cao-bepalingen op hen van toepassing zijn. Als gevolg hiervan neemt de instroom van uitzendkrachten in de Ziektewet af.

Verlofregelingen

Om beter aan de doelstellingen van het verlofstelsel bij te kunnen (blijven) dragen, is het wenselijk om het verlofstelsel te vereenvoudigen. Op het beleidsterrein arbeid en zorg heeft in 2023 daarom een verkenning plaatsgevonden van de vereenvoudigingsmogelijkheden van het verlofstelsel. In juli 2023 is hierover een eerste brief aan de Tweede Kamer aangeboden (Kamerstukken II 2022/23, 32 855, nr. 38).

In de verdere verkenning is gestart met het uitwerken van de in de brief genoemde beleidsarme vereenvoudigingsmogelijkheden, in samenwerking met UWV en sociale partners. Tevens is gestart met de technische uitwerking van de vereenvoudigingsmogelijkheden die zien op het stelsel als zodanig of die financiële gevolgen hebben. Besluitvorming over eventuele vereenvoudigingen met budgettaire consequenties is aan een volgend kabinet.

Inkomensoverdrachten

Tegemoetkoming asbestslachtoffers (TAS)

Mensen die lijden aan de ziekte maligne mesothelioom of asbestose als gevolg van arbeidsgerelateerde blootstelling aan asbest kunnen een tegemoetkoming ontvangen op grond van de TAS. Indien zij de ziekte maligne mesothelioom of asbestose hebben gekregen door te werken met asbest (in dienst van een werkgever) of maligne mesothelioom hebben opgelopen via werkkleding van een huisgenoot, dan is de (voormalige) werkgever hiervoor aansprakelijk en kunnen zij een schadevergoeding bij de werkgever eisen. Dit kan echter lang duren. Tegelijkertijd is de levensverwachting van mensen met de ziekte maligne mesothelioom vaak erg kort. De TAS heeft tot doel asbestslachtoffers bij leven maatschappelijke erkenning te bieden in de vorm van een tegemoetkoming. Deze wordt uitgekeerd in de vorm van een voorschot op de schadevergoeding van de werkgever. Als de (voormalige) werkgever later alsnog een schadevergoeding betaalt, wordt het voorschot hiermee verrekend. Indien de werknemer geen schadevergoeding ontvangt, wordt het voorschot omgezet in een tegemoetkoming. De TAS wordt uitgevoerd door de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten voor de TAS zijn in 2023 ongeveer € 1,7 miljoen hoger uitgevallen dan oorspronkelijk begroot. Het aantal aanvragen en toekenningen ligt hoger dan verwacht. Hiervoor is geen duidelijk oorzaak aan te wijzen. Het aantal aanvragen voor de TAS (en het moment dat die eventueel tot een toekenning leiden) fluctueert van jaar op jaar.

Beleidsrelevante kerncijfers

Ziekteverzekering (Caribisch Nederland)

Werknemers in de private sector van Caribisch Nederland die door ziekte of zwangerschap met loonderving geconfronteerd worden, ontvangen een uitkering (ziekengeld) op grond van de Ziekteverzekering. De uitkering is gerelateerd aan het loon van de werknemer.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten voor de ziekteverzekering BES (ZV) vallen € 5,6 miljoen hoger uit dan begroot. In totaal kan € 1,4 miljoen verklaard worden doordat nu 100% van het uitkeringsrecht wordt uitbetaald en door de latere inwerkingtreding van wachtdagen in de ZV. De loon- en prijsbijstelling verklaart € 0,7 miljoen. Het overige verschil van € 3,5 miljoen is waarschijnlijk mede het gevolg van fouten in het IT-systeem. Een uitgebreidere toelichting van de IT-problemen wordt gegeven in de Bedrijfsvoeringsparagraaf.

Beleidsrelevante kerncijfers

OPS-fonds

De OPS problematiek is het gevolg van blootstellingen aan vluchtige oplosmiddelen in het werk die hoger waren dan volgens de destijds geldende wettelijke voorschriften waren toegestaan. In maart 2020 is de tijdelijke CSE-regeling in werking getreden om OPS-slachtoffers een financiële tegemoetkoming toe te kennen. Bij de opzet van de regeling is zoveel mogelijk aangesloten bij regelingen voor asbestslachtoffers. De regeling wordt uitgevoerd door de SVB.

De CSE-regeling liep tot eind 2023. Lopende aanvragen worden nog afgehandeld. OPS-slachtoffers kunnen vanaf 2024 een aanvraag indienen via de TSB-regeling.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten voor de CSE-regeling in het OPS-voorzieningsfonds zijn ongeveer € 0,5 miljoen lager uitgevallen dan aanvankelijk begroot. Dit is het gevolg van een lager aantal aanvragen en toekenningen van tegemoetkomingen uit het OPS-fonds in 2023. Het afnemende uitgavenpatroon verloopt sneller dan verwacht. Daarnaast kunnen nieuwe CSE-slachtoffers sinds 1 januari 2023 een aanvraag voor een tegemoetkoming indienen bij de regeling Tegemoetkoming Stoffengerelateerde Beroepsziekten (TSB).

Tegemoetkomingsregeling stoffengerelateerde beroepsziekten (TSB)

De TSB maakt het mogelijk om (ex-)werkenden met een ernstige stoffengerelateerde beroepsziekte een financiële tegemoetkoming toe te kennen. De tegemoetkoming is geen schadevergoeding maar vormt een erkenning van het feit dat men door participatie aan het arbeidsproces ziek is geworden. Indien de (ex-)werkende naast de tegemoetkoming ook een schadevergoeding van de ex-werkgever/opdrachtgever (heeft) ontvang(t)(en), moet bij een gehonoreerde schadeclaim de tegemoetkoming worden terugbetaald tot het bedrag van de gehonoreerde schadeclaim. De TSB wordt uitgevoerd door de SVB.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten voor de TSB zijn ongeveer € 20 miljoen lager uitgevallen dan voorzien in de vastgestelde begroting. SZW heeft in 2023 een voorschot verstrekt aan de SVB ter hoogte van € 28 miljoen. De uitkeringslasten van de SVB in 2023 bedroegen circa € 1 miljoen. Het restant van het voorschot wordt in 2024 terugontvangen van de SVB. De lage realisatiecijfers zijn te wijten aan een aanloopperiode van de regeling, die in 2023 van start is gegaan. In de begroting is geen rekening gehouden met een gefaseerde invoering.

Ziektewet (ZW)

De ZW geeft zieke werknemers het recht op een uitkering als zij geen werkgever meer hebben. Deze personen ontvangen ook ondersteuning bij re-integratie. De ZW geldt ook voor een beperkte groep werknemers die wel in dienst zijn van een werkgever. Dit zijn werknemers die tijdelijk arbeidsongeschikt zijn als gevolg van zwangerschap of orgaandonatie en zieke werknemers met een zogenaamde no-riskpolis. De werkgever mag de ZW-uitkering dan verrekenen met het loon dat moet worden doorbetaald. De ZW wordt uitgevoerd door UWV of door werkgevers zelf wanneer zij ervoor gekozen hebben om eigenrisicodrager voor de ZW te zijn.

Budgettaire ontwikkelingen

De ZW-uitkeringslasten komen circa € 161 miljoen hoger uit dan begroot. Dit komt door een hogere gemiddelde prijs, onder andere door de indexatie naar prijspeil 2023. Daar staat tegenover dat het aantal ZW-uitkeringen in 2023 is afgenomen. Met name bij de uitzendkrachten is het aantal mensen dat een publieke ZW-uitkering heeft ontvangen afgenomen. Aan de ene kant zijn een aantal grote uitzendbureaus eigenrisicodrager geworden. Aan de andere kant komt dit door een CAO wijziging van 1 juli 2023 in de uitzendbranche, waardoor het loon van zieke uitzendkrachten gedurende de contracttijd wordt doorbetaald door bureaus die bij de CAO aangesloten zijn. Ook het aantal zieke werklozen is in 2023 lager dan verwacht.

Beleidsrelevante kerncijfers

Handhaving

Het aantal onderzochte signalen is slechts de helft van het jaar ervoor. De forse daling is met name te verklaren uit de terugloop in het aantal ZW-uitkeringen. De daling in onderzochte signalen vertaalt zich in minder geconstateerde overtredingen, waarschuwingen en benadelingsbedrag.

Wet arbeid en zorg (WAZO)

De WAZO bundelt een aantal wettelijke verlofvormen, zoals het zwangerschaps- en bevallingsverlof, adoptie- en pleegzorgverlof, (aanvullend) geboorteverlof, ouderschapsverlof en kort- en langdurend zorgverlof. Vaak bestaat er recht op (gedeeltelijke) loondoorbetaling of op een uitkering: zwangerschaps- en bevallingsuitkering, adoptie- en pleegzorguitkering, geboorteverlofuitkering en ouderschapsverlofuitkering. Deze uitkeringen op grond van de WAZO worden uitgevoerd door UWV.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten WAZO (zwangerschaps- en bevallingsverlof) komen circa € 9 miljoen hoger uit dan begroot. Dit heeft te maken met een hogere gemiddelde uitkering (onder andere vanwege de loonontwikkeling in 2023; het begrote bedrag in tabel 51 is in prijspeil 2022). Het aantal toekenningen kwam daarentegen lager uit vanwege het lagere aantal geboortes dan bij het opstellen van de begroting werd geraamd.

Beleidsrelevante kerncijfers

WAZO aanvullend geboorteverlof partners

Het aanvullend geboorteverlof duurt maximaal 5 weken. Het verlof dient binnen 6 maanden na de geboorte te worden opgenomen. Ook deze regeling wordt door UWV uitgevoerd.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten aan aanvullend geboorteverlof komen circa € 2 miljoen lager uit dan begroot. Enerzijds is er sprake van een hogere gemiddelde uitkering (onder andere vanwege de loonontwikkeling in 2023; het begrote bedrag in tabel 51 is in prijspeil 2022). Anderzijds viel het volume lager uit. Dit hangt naar verwachting samen met het lagere aantal geboortes dan het CBS had geraamd.

Beleidsrelevante kerncijfers

WAZO betaald ouderschapsverlof

Vanaf 2 augustus 2022 wordt een uitkering verstrekt aan werknemers bij opname van ouderschapsverlof. De uitkeringsduur is maximaal 9 weken. De uitkering wordt alleen verstrekt indien het verlof in het eerste levensjaar van het kind wordt opgenomen. Bij adoptie of pleegzorg kan het verlof worden opgenomen gedurende het eerste jaar na opname van het kind in het gezin.

Budgettaire ontwikkelingen

De uitkeringslasten aan betaald ouderschapsverlof komen circa € 56 miljoen lager uit dan begroot. Enerzijds is er sprake van een hogere gemiddelde uitkering (onder andere vanwege de loonontwikkeling in 2023; het begrote bedrag in tabel 51 is in prijspeil 2022). Anderzijds kwam het volume lager uit dan aanvankelijk verwacht.

Ontvangsten

In 2023 is er een afrekening geweest van de bevoorschotting aan de SVB over 2022. Deze bedroeg € 0,3 miljoen voor de CSE-regeling.