Een bijdrage leveren aan een financieel gezond en welvarend Europa en een evenwichtige internationale financieel-economische ontwikkeling. 

De minister van Financiën speelt in Nederland op dit gebied een regisserende rol en maakt daarbij gebruik van een aantal instrumenten. Ten behoeve van de bevordering van de financiële stabiliteit neemt de minister actief deel aan internationale overleggen (onder andere de Ecofinraad en de Eurogroep) ter versterking van de begrotingsdiscipline van lidstaten van de EU en een stabiele macro-economische omgeving in de eurozone. Hieronder valt ook de economische beleidscoördinatie in de EU en de EMU in het kader van het Europees Semester. Verder neemt de minister van Financiën besluiten over het Nederlandse standpunt met betrekking tot toetreding van landen tot het Exchange Rate Mechanism (ERM-II) en invoering van de euro.

De minister houdt als aandeelhouder toezicht op de verschillende Internationale Financiële Instellingen met als doel om o.a. financiële soliditeit en goed bestuur te waarborgen. Hierbij bewaakt de minister ook de financiële belangen van de Nederlandse overheid en de Nederlandse burger en ziet de minister toe op de effectiviteit van de internationale financiële architectuur.

Daarnaast levert de minister een bijdrage aan de internationale beleidsdiscussies en beleidsresponses bij internationale fora zoals de Ecofinraad, de Eurogroep, de G20, verschillende OESO-werkgroepen en commissies en discussies bij het IMF, de Wereldbank en andere IFI’s.

Oekraïne

Sinds de uitbraak van de Russische oorlog in Oekraïne, op 24 februari 2022, heeft Nederland Oekraïne op verschillende manieren gesteund. Zo zijn wapens geleverd, is het land voorzien van technische assistentie, en is humanitaire steun geleverd. Het ministerie van Financiën heeft via internationale kanalen bijgedragen aan de steun aan Oekraïne.

In september 2022 heeft de Europese Commissie een voorstel gedaan voor macro-financiële bijstand (MFB; macro-financial assistance MFA) met € 5 mld. aan leningen tegen gunstige voorwaarden bovenop de € 1 mld. die reeds was verstrekt. Nederland heeft hiervoor in 2023 een bilaterale garantie verstrekt aan de Europese begroting van € 215,4 mln. Verder is in 2023 is in EU-verband € 18 mld. aan leningen via het instrument voor MFA+ aan Oekraïne verstrekt. Deze wordt gegarandeerd via de headroom. Het Nederlands aandeel daarin is afhankelijk van het bni-aandeel in het EU-bni, momenteel 5,9%, wat neerkomt op ca. € 1.062 mln. Daarnaast worden de voorwaarden van deze lening voor Oekraïne verzacht met een rentesubsidie die wordt betaald door de EU-lidstaten. Voor Nederland is dat ca. € 166 mln. voor de periode 2024-2027. Met deze steun kan Oekraïne onder meer de publieke diensten betalen en verwoeste kritieke infrastructuur herstellen.

In 2023 heeft Nederland verder bijgedragen middels steun via Internationale Financiële Instellingen. Via de EIB heeft Nederland € 52 mln. bijgedragen aan het EU For Ukraine (EU4U) initiatief. Hiermee wordt beoogd de wederopbouw en het herstel van de kritieke infrastructuur en huisvesting van Oekraïne vanuit de EIB voort te kunnen zetten. Verder is er in 2023 € 25 mln. bijgedragen via het EBRD Crisis Response Special Fund. Deze bijdrage gebruikt de EBRD voor het garanderen van operaties van de EBRD op het gebied van voedselzekerheid in Oekraïne.

EU/Eurozone

De Europese implementatie van de Herstel- en Veerkrachtfaciliteit (HVF) is in 2023 voortgezet. Op basis van behaalde mijlpalen en doelstellingen heeft de Europese Commissie (de Commissie) na consultatie van het Economisch en Financieel Comité en de lidstaten 23 betaalverzoeken van lidstaten ingewilligd. Daarnaast hebben 23 lidstaten een RepowerEU-hoofdstuk aan hun herstelplan toegevoegd met daarin maatregelen om hun afhankelijkheid van fossiele brandstoffen af te bouwen.

Internationale Financiële Instellingen

De investeringen van de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) stonden voor een groot deel in het teken van steun aan Oekraïne en de breder getroffen regio. Tegelijkertijd heeft EBRD ook in andere delen van de geopolitiek onrustige regio bijzondere steun verleend aan o.a. Turkije en Marokko (aardbevingen) en Armenië (vluchtelingenstroom). In totaal bereikte het operationele volume van de EBRD dit jaar een record van € 13,4 mld. in 2023.

Om de steun aan Oekraine ook in 2024 voort te kunnen zetten hebben de aandeelhouders eind 2023 besloten tot een kapitaalverhoging van de EBRD met € 4 mld. In 2024 zal worden besloten over de Nederlandse deelname in deze kapitaalverhoging. Daarnaast werd in mei 2023 door de aandeelhouders besloten tot een beperkte en incrementele geografische uitbreiding van het werkgebied van de EBRD naar Sub-Sahara Afrika (formalisatie van een besluit van de aandeelhouders in 2022).

De Europese Investeringsbank (EIB) heeft in 2023 middels projecten verder uitvoering gegeven aan haar mandaat. Het door de EIB opgerichte pan-Europees Garantiefonds (EGF) heeft in totaliteit garanties ter waarde van € 23,5 mld. goedgekeurd tot en met 2023. Hiermee wordt naar verwachting € 186 mld. aan liquiditeit gemobiliseerd, met name voor het midden- en kleinbedrijf. Gezien het risicoprofiel van de garanties zijn de netto verwachte verliezen van het fonds 20%. Voor Nederland komt dit neer op € 260 mln. (uitgaande van de oorspronkelijke doelomvang van het EGF van € 25 mld.). Deze uitgaven zullen verspreid plaatsvinden over enkele jaren, afhankelijk van wanneer de verliezen, kosten en inkomsten neerslaan. In 2023 heeft Nederland betalingen aan het EGF gedaan van in totaal € 9,2 mln.

De Wereldbank behield het afgelopen jaar de focus op de aanpak van de schade die door de coronapandemie is aangericht, en op de bredere bestrijding van armoede en bevordering van brede welvaart. In totaal liepen de toezeggingen van de Wereldbank in het afgelopen fiscale jaar (juli 2022 t/m juni 2023) op tot $ 128,3 mld.; in het daaraan voorafgaande jaar was dit $ 104,4 mld. De aanpak van de economische en maatschappelijke schade die door de Russische invasie van Oekraïne is aangericht, zowel in Oekraïne en buurlanden als in andere werelddelen, bleef een prioriteit. Sinds het begin van de oorlog heeft de Wereldbank meer dan $ 41,6 mld. gemobiliseerd om Oekraïne te steunen.

Verplichtingen

Garantieverplichtingen

Wereldbank

De garantie aan de Wereldbank voor IBRD en MIGA is in totaal met € 46,9 mln. naar beneden bijgesteld. Dit komt door de verandering in de wisselkoers van de dollar t.o.v. de euro.

Garantie aan DNB inzake IMF

De uitstaande garantie is lager uitgevallen dan begroot. In het begrote budget was opgenomen dat de garanties van ESAF en PRGF aflopen (- SDR 0,45 mld; ‒ € 0,6 mld.). Ook zit daarin al het doorlenen van SDR 0,2 mld. (€ 0,2 mld.) aan het IMF inzake het Poverty Reduction and Growth Trust (PRGT) en SDR 1,2 mld. (€ 1,5 mld.) aan het IMF inzake het Recovery and Resilience Fund (RST). De resterende mutatie wordt veroorzaakt doordat allereerst in 2022 budget was gereserveerd voor de additionele garantie aan de DNB naar aanleiding van het uitlenen van SDR 0,3 mld. (€ 0,4 mld.) aan het IMF inzake het PRGT, maar deze in overleg met DNB en het IMF was uitgesteld en samengevoegd met de uitbreiding van SDR 0,2 mld. uit de vastgestelde begroting 2023. Het resterende verschil komt door wisselkoerswijzigingen naar aanleiding van de SDR-wisselkoers (Special Drawing Rights) ( ‒ € 0,7 mld.)

European Financial Stabilisation Mechanism (EFSM)

Nederland staat voor haar aandeel in het EU-bni inclusief het Verenigd Koninkrijk garant voor de uitstaande leningen van het EFSM inclusief de bijbehorende renteverplichting. De resterende rente van de lening daalt naar gelang de tijd vordert, wat bekent dat het ministerie van Financiën voor een jaar minder aan uitstaande rente garant staat. Daarnaast is door aflossingen op de leningen onder dit instrument, de omvang van de totaal uitstaande leningen afgenomen. Hierdoor is in totaal de garantie neerwaarts bijgesteld met € 264,2 mln.

AIIB

De uitstaande garantieverplichting aan de Asian Infrastructure Investment Bank (AIIB) is met € 26,1 mln. naar beneden bijgesteld. Dit komt door de verandering in de wisselkoers van de dollar t.o.v. de euro. De garantie is in USD ten opzichte van de Rijksbegroting in EUR.

ESM

Het verplichtingenbudget voor de garantie aan het ESM is met € 1,39 mld. naar beneden bijgesteld. Dit komt doordat in de vastgestelde begroting 2023 een reservering was opgenomen voor het actualiseren van de kapitaalsleutel van het ESM vanwege de toetreding van Kroatië (circa € 1,36 mld.). Deze actualisatie is echter uitgesteld en wordt in 2025 opgenomen, omdat de nieuwe kapitaalsleutel wordt geactualiseerd wanneer een nieuw ESM-lid toetreedt, en uiterlijk 1 januari 2026. Daarnaast is de kortingsperiode van Estland afgelopen, waardoor het Nederlandse aandeel in de garantie op het ESM wordt verlaagd met € 24,7 mln.

Support to mitigate Unemployment Risks in an Emergency (SURE)

De Nederlandse garantie aan de Europese Commissie voor het SURE instrument is met € 19,3 mln. gedaald. De uitgifte van leningen voor SURE is reeds eind 2022 gestopt en het uitstaande leningenbedrag blijft daarmee gelijk. De resterende rente van de lening daalt naar gelang de tijd vordert, wat bekent dat we voor een jaar minder aan uitstaande rente garant staan.

EIB pan-Europees garantiefonds

Het EIB pan-Europees garantiefonds financiert hoge risicoprojecten en is opgezet om economische gevolgen van de corona uitbraak te mitigeren. De verliezen van dit fonds worden door de lidstaten naar rato gedragen. De netto verliezen voor Nederland zijn opgenomen als uitgaven in artikel 4. De garantieverplichting voor het EIB pan-Europees garantiefonds neemt af met de uitgave op de garantie waarvoor een betalingsverplichting wordt aangegaan. In 2023 was dit € 9,2 mln.

Next Generation EU (NGEU)

Er konden tot 31 december 2023 leningen onder de NGEU worden afgesloten. Het leenplafond van NGEU is niet gehaald en daarom is de garantie naar beneden bijgesteld. Verder is de NGEU-garantie bijgesteld naar aanleiding van nieuwe renteverwachtingen en een aanpassing op basis van de renteverplichting bij de uitgifte van een nieuwe leningen. Dit resulteert in een negatieve bijstelling van € 10,5 mld.

MFB - Headroomgarantie

In november 2022 heeft de Europese Commissie een voorstel gedaan voor additionele steun aan Oekraïne. Het gaat in totaal om € 18 mld. aan concessionele leningen die worden gefinancierd via de headroom van de Europese begroting. Nederland heeft hiervoor op haar eigen begroting een garantie opgenomen ter hoogte van het Nederlandse bni-aandeel van 5,9%. Eerder is de ophoging van het verplichtingenbudget met € 1,062 mld. via een nota van wijziging op de tweede suppletoire begroting 2022 verwerkt. Echter heeft de ondertekening van de leenovereenkomst in 2022 niet meer plaatsgevonden, deze is in januari 2023 getekend. Daarom is het verplichtingenbudget in 2023 opgehoogd met € 1,062 mld.

Overige verplichtingen

Multilaterale ontwikkelingsbanken en fondsen

Met het EU4U initiatief van de EIB wordt beoogd de wederopbouw en het herstel van de kritieke infrastructuur en huisvesting van Oekraïne vanuit de EIB voort te kunnen zetten. De EU4U is bedoeld als een overbrugging totdat financiering wordt gevonden binnen de EU-begroting. Nederland droeg € 52 mln. aan dit EIB-initiatief bij.

Kapitaalinleg ESM

De kapitaalinleg ESM wordt uitgesteld, waardoor het verplichtingenbudget van € 176 mln. ook komt te vervallen. In de vastgestelde begroting 2023 was een reservering opgenomen voor het actualiseren van de kapitaalsleutel van het ESM vanwege de toetreding van Kroatië. Deze actualisatie is echter uitgesteld en wordt in 2025 opgenomen, omdat de nieuwe kapitaalsleutel wordt geactualiseerd wanneer een nieuw ESM-lid toetreedt, en uiterlijk 1 januari 2026. Het bedrag zal worden geactualiseerd zodra meer duidelijkheid is over de gekozen kapitaalsleutel.

EIB - pan-Europees garantiefonds

Zie 'garantieverplichtingen'.

Wereldbank

De betaling aan International Finance Corporation (IFC) van ca. € 19,2 mln. is de eerste keer niet gelukt. Daarom is de betaling een tweede keer gestart. De teruggave van het bedrag is net over de jaargrens gegaan. Dit wordt in de 1e suppletoire begroting 2024 weer opgevoerd. Daarnaast is de verplichting bijgesteld vanwege de wisselkoers.

Bijdrage EU voor rente Oekraïne

In december 2022 is in de Ecofin gesproken over een bijdrage van de EU-lidstaten om de rente op de Oekraïne lening van € 18 mld. in 2023 te compenseren. De bijdrage bedraagt tussen 2024 tot en met 2027 circa € 41,4 mln. per jaar. Hiervoor is in 2023 een verplichting opgenomen van € 165,7 mln.

Uitgaven

Garanties

Het EIB pan-Europees garantiefonds financiert hoge risicoprojecten en is opgezet om economische gevolgen van de corona uitbraak te mitigeren. De verliezen van dit fonds worden door de lidstaten naar rato gedragen. De verliezen voor Nederland zijn opgenomen als uitgaven in artikel 4. De uitgaven in de begroting zijn gebaseerd op een ruwe schatting. De realisatie in 2023 valt circa € 66 mln. lager uit dan verwacht.

Bijdrage aan (Inter)nationale Organisaties

Multilaterale ontwikkelingsbanken en fondsen

Betreft met name EIB EU For Ukraine (EU4U). Zie de toelichting onder 'verplichtingen'.

Wereldbank

Zie de toelichting onder 'verplichtingen'.

Kapitaalinleg ESM

Zie de toelichting onder 'verplichtingen'.

Ontvangsten

Bijdrage aan (inter)nationale organisaties

De ontvangsten voor ESM kapitaal door het beëindigen van de kortingsperiode van Estland zijn niet in 2022 ontvangen, maar in 2023.

Leningen

Griekenland had verzocht een deel van de lening onder de Greek Loan Facility (GLF) vervroegd af te lossen (€ 319,8 mln.). De aflossing die voor 2024 en 2025 was voorzien is daarmee in 2023 ontvangen. Verder zijn er ook hogere renteontvangsten gerealiseerd op de uitstaande lening aan Griekenland (€ 86 mln.). De rente die Griekenland betaald is gebaseerd op de 3-maands Euribor rente, met een opslag van 0,5%. Doordat de Euribor rente is gestegen, krijgt Nederland meer renteontvangsten.

De renteontvangsten van de lening aan Oekraïne zijn voor 2023 naar beneden bijgesteld vanwege de respijtperiode van 4,5 jaar.