Het verzekeren van betalingsrisico’s die zijn verbonden aan Nederlandse export en investeringen in het buitenland die zonder deze verzekering niet tot stand zouden zijn gekomen, en het creëren en handhaven van een internationaal gelijkwaardig speelveld voor bedrijven op het terrein van de exportkredietverzekeringsfaciliteit (ekv-faciliteit). 

De minister van Financiën heeft de rol van regisseur bij de uitvoering van de exportkredietverzekeringsfaciliteit (ekv-faciliteit). De Nederlandse staat treedt op als verzekeraar en Atradius Dutch State Business N.V. (ADSB) voert de ekv-faciliteit uit, in naam van en voor rekening en risico van de Staat. De minister stelt de randvoorwaarden vast waaronder ADSB verzekeringen mag afgeven. De minister van Financiën is budgetverantwoordelijk, maar is samen met de minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking verantwoordelijk voor het beleid op gebied van de ekv. Beide ministers stimuleren een gelijkwaardig speelveld op het gebied van deze exportondersteunende maatregelen.

Op basis van de ‘Kaderwet financiële verstrekkingen Financiën’ biedt de Nederlandse staat, in aanvulling op de private markt, faciliteiten aan waarmee Nederlandse ondernemers en hun financiers betalingsrisico’s kunnen afdekken bij de Staat. Met de verschillende producten binnen de exportkrediet- en investeringsverzekeringen kunnen Nederlandse bedrijven meer exportorders binnenhalen die in het bijzonder op (middel)lange termijn gefinancierd worden.39

De ekv-faciliteit van de Nederlandse staat is aanvullend aan de markt. Dit betekent dat exporteurs aanspraak kunnen maken op de ekv-faciliteit als exportorders niet commercieel verzekerd kunnen worden. Zo kan de export, ook naar politiek en economisch ingewikkelde landen, toch doorgaan. Er is duidelijk vastgelegd welke risico’s (looptijd, omvang en landen) verzekerd kunnen worden op de private markt en dus voor welke risico’s de Nederlandse staat aanvullende zekerheid kan bieden. Daarnaast stelt de minister van Financiën voor alle verzekeringsproducten een risicokader vast. Hierin staan de randvoorwaarden voor het afgeven van een verzekering, waarmee de Staat vaststelt welke risico’s als verantwoord worden beschouwd.

Net als Nederland hebben veel andere landen in de wereld ook een ekv-faciliteit. Nederland zet zich internationaal in om afspraken te maken over exportondersteuning en om Nederlandse exporteurs en hun financiers onder gelijke voorwaarden te kunnen laten concurreren. Deze afspraken zijn vastgelegd in de ‘Arrangement’ en waarborgen een internationaal gelijk speelveld.40 Zo zijn er afspraken gemaakt over de voorwaarden waaronder exportkredietverzekeringen mogen worden verstrekt. Hierbij kan gedacht worden aan afspraken over de kostendekkendheid van de steun, minimumpremies, maximale looptijden, het gebruik van ontwikkelingshulpgelden en verantwoord leenbeleid.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo) heeft internationaal, maar ook nationaal de aandacht. Er is continu aandacht voor een gedegen uitvoering van het beleid voor mvo binnen de ekv-aanvragen. Het Nederlandse beleid voor de toetsing van ekv-aanvragen op de milieu- en sociale-effecten, dat in een aantal opzichten strenger is dan de internationale richtlijnen op dit gebied, is vastgelegd in het zogeheten Beleidsdocument mvo.41 ADSB publiceert jaarlijks een duurzaamheidsverslag waarin de inspanningen en resultaten worden beschreven.42

Vergroening

In 2023 is ingezet op het verder vergroenen van de ekv-portefeuille. Zo komen groene exporttransacties in aanmerking voor gunstige voorwaarden en kunnen exporteurs gebruik maken van de Groendekking om te investeren in nieuwe groene technologieën of productiecapaciteit voor groene kapitaalgoederen of projecten. Internationaal is onder andere ingezet op vergroenen van de ekv met de Export Finance for Future (E3F) coalitie, een coalitie van tien gelijkgestemde landen die gezamenlijk inzetten op het stimuleren van groene ekv-transacties, transparantie over ekv-transacties en inzet in internationale fora.

COP26-verklaring

Bedrijven en banken komen sinds 1 januari 2023 niet langer in aanmerking voor een ekv voor nieuwe projecten in de fossiele energiesector, tenzij deze in lijn zijn met het internationale klimaatdoel om de opwarming van de aarde te beperken tot 1,5 graden. Met het oog op een zorgvuldige implementatie konden aanvragen die voor 1 januari 2023 zijn ingediend tot uiterlijk 31 december 2023 een polis ontvangen. De uitwerking van COP26-verklaring43 is een belangrijke stap in de verdere vergroening van de ekv. Eind 2023 is een start gemaakt met de eerste evaluatie van het COP26-beleid.

Verbeteren internationaal speelveld

In 2023 is een akkoord bereikt met andere OESO-landen over een modernisering van de «Arrangement on Officially Supported Export Credits». Dit kader met regels omtrent publieke ondersteuning van exportkredieten is aangepast om beter in te spelen op de huidige marktpraktijken en ter bevordering van een gelijkwaardig speelveld met de rest van de wereld. Zo zijn onder andere de financiële voorwaarden voor exportkredietondersteuning versoepeld en worden groene exporttransacties extra gestimuleerd in lijn met het COP26 beleid. Tot slot is in 2023 in opdracht van de Europese Commissie een onafhankelijk onderzoeksrapport opgeleverd naar een EU Strategie voor exportkredieten44. Daarin worden verschillende aanbevelingen gedaan om het speelveld met landen buiten de EU gelijker te trekken.

Beleidsevaluatie anti-omkoping

Het anti-omkopingsbeleid voor de ekv is er op gericht om omkoping bij exporttransacties die door de Staat verzekerd worden te voorkomen. Gedurende 2023 is nadere opvolging gegeven aan de aanbevelingen van het geëvalueerde beleid. Zo is als voornaamste aanbeveling in december 2023 het beleidsdocument anti-omkoping opgesteld en zijn er diverse wijzigingen binnen de uitvoerder ADSB doorgevoerd.

Oekraïne

Het Nederlandse bedrijfsleven heeft unieke en relevante kennis en expertise om bij te dragen aan de wederopbouw van Oekraïne en de ekv-faciliteit moet dit toegankelijker maken. Als onderdeel van het derde steunpakket 2023 voor Oekraïne45 is € 60 mln. vrijgemaakt voor het mogelijk maken van een exportkredietverzekeringsfaciliteit om financiële risico's af te dekken voor Nederlandse bedrijven die willen bijdragen aan de wederopbouw van Oekraïne middels de ekv.

Maatschappelijk verantwoorde uitvoering

In 2023 is verder gewerkt aan de implementatie van de aanbevelingen uit de mvo-beleidsevaluatie uit 2021.46 Zo is het transparantiebeleid aangescherpt en publiceert ADSB sinds 1 januari 2023 de hoofdlijnen van de milieu- en sociale beoordelingen van de zwaarste risico categorieën na de afgifte van de polis. Daarnaast is in 2023 het milieu- sociale beleidsdocument voor de ekv herzien en na consultatie van stakeholders in september gepubliceerd op de website van ADSB.47 In internationaal verband heeft Nederland zich in 2023 ingezet voor harmonisatie van beleid en een ambitieus milieu- en sociaal due diligence kader. Nederland heeft daarom, samen met gelijkgestemde landen, gepleit voor aanscherping van de zgn. Common Approaches, het milieu en sociale due diligence kader van de OESO.

Beleidsdoorlichting 2016-2021

In 2023 is de beleidsdoorlichting Artikel 5 2016-2021 afgerond en aan de Tweede Kamer gepresenteerd.48 Uit de doorlichting van het ekv-beleid blijkt dat het aannemelijk is dat de ekv-faciliteit grotendeels doeltreffend en doelmatig is, maar dat er ook ruimte is voor verbetering op meerdere vlakken. In de periode 2016-2021 is de ekv maatschappelijk relevanter geworden, waardoor het beleid voortdurend in beweging is. Om in te kunnen blijven spelen op deze verandering zijn in de beleidsdoorlichting verschillende aanbevelingen gedaan die de komende periode worden opgepakt.

Toekomst ekvDe uitvoering van de exportkredietverzekering (ekv) is – op naam van en voor rekening en risico van de Nederlandse staat als verzekeraar – belegd bij ADSB. Per 1 januari 2010 is het stelsel van de ekv wezenlijk gewijzigd, waardoor de Staat van herverzekeraar, verzekeraar is geworden. Door deze stelselwijziging zijn de Europese aanbestedingsrichtlijnen en de Aanbestedingswet van toepassing op de uitvoering van de ekv. In het licht van de toenmalige omstandigheden is besloten om op dat moment de uitvoering door ADSB te continueren. In mei 2023 is de uitvoering van de ekv als comptabel onrechtmatig aangemerkt door de Algemene Rekenkamer in haar verantwoordingsonderzoek. De Tweede Kamer is vervolgens in juni 2023 geïnformeerd over de comptabele onrechtmatigheid.49 In 2023 is een project gestart naar de mogelijkheden om de comptabele onrechtmatigheid op te heffen. Het project wordt volgens de planning in 2024 afgerond.50Het ministerie van Financien voert op dit moment een inventarisatie uit naar de best passende oplossing om de comptabele onrechtmatigheid op te heffen. Lopende deze inventarisatie wordt de uitvoering door ADSB gecontinueerd.

Kengetallen

Eind 2023 staat er in totaal voor ongeveer € 17,9 mld. uit aan verplichtingen. Dit is een combinatie van definitieve verplichtingen (afgegeven verzekeringspolissen) en voorlopige verplichtingen (dekkingstoezeggingen (dt); een wederzijdse juridische verplichting tussen de Staat enerzijds en exporteur of bank anderzijds).

Figuur 7 Totaal uitstaande garantieverplichtingen (bedragen x € 1 mld.) 

Bovenstaande figuur geeft de ontwikkeling van de totale uitstaande verplichtingen weer. In 2023 is de portefeuille qua omvang iets afgenomen.

In 2023 is een daling van nieuwe klanten te zien ten opzichte van vorige jaren. Van de nieuwe klanten in 2023 behoren 21 exporteurs tot het midden- en kleinbedrijf. De daling ten opzichte van voorgaande jaren komt door veel verschillende factoren. De voornaamste is de markt, door hogere rentes zijn er minder investeringen en is er daardoor ook minder vraag naar de ekv.

Toelichting prestatie-indicatoren

Bijdrage bbp

De ekv-faciliteit is belangrijk voor Nederland om de export te kunnen bevorderen. Voor de ekv-gedekte export geldt dat het aannemelijk is dat die niet tot stand was gekomen zonder ekv-dekking. Als Nederland geen ekv-dekking zou aanbieden, zou wat Nederlandse ondernemers exporteren kunnen verschuiven naar buitenlandse concurrenten die wel gebruik kunnen maken van ekv-dekking. Elk jaar stelt het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) vast wat de bruto bijdrage van de ekv-faciliteit is geweest aan de Nederlandse economie. Het CBS berekent dit gegeven aan de hand van het volume van de ekv-gedekte export. In de periode 2019-2022 bedroeg de bijdrage aan het bbp gemiddeld 0,07% en werden in totaal 24.000 arbeidsjaren gecreëerd met de verzekerde export. In 2022 was de bijdrage aan het bbp circa 0,03% en werden er 2.800 arbeidsjaren gecreëerd. Hiermee is de streefwaarde van 0,05% niet behaald.

Realisatie bedrijfseconomisch resultaat (berb)

Met de berb wordt jaarlijks berekend of de ekv-faciliteit kostendekkend is. Het bedrijfseconomisch resultaat is een cumulatief resultaat over alle polissen die vanaf 1 januari 1999 zijn afgesloten, rekening houdend met de verwachte schades over de lopende verplichtingen. Nederland gebruikt dit model om te toetsen of wordt voldaan aan de internationale afspraken. Het cumulatieve resultaat sinds 1999 is voor 2023 € 285 mln. en was in 2022 € 504 mln. Daarmee is de ekv kostendekkend en wordt de doelstelling bereikt. De afname t.o.v. vorig jaar is het gevolg van nieuwe schadezaken en het definitief afsluiten van oude schadezaken conform een van de aanbevelingen uit de beleidsdoorlichting.51

Groene transacties

De beleidsmatige inzet bij de ekv is erop gericht het aandeel in de portefeuille van transacties die een bijdrage leveren aan het bereiken van de doelstellingen van het Akkoord van Parijs te laten groeien. In 2019 is een model ontwikkeld om te kunnen inventariseren welke transacties als groen gekwalificeerd kunnen worden.52 Dit model is gebaseerd op de richtlijnen van de International Finance Corporation (onderdeel van de Wereldbankgroep). In 2023 is gestart met het evalueren van de opgestelde meetmethodiek voor groene transacties.

De doelstelling voor 2023 was het verhogen van het aantal groene ekv-polissen met 15% ten opzichte van 2022. Deze doelstelling is in 2023 behaald. In 2023 zijn er 58 groene polissen afgesloten. Dit is een stijging ten opzichte van 2022 waarin 48 groene transacties waren verzekerd.

Verplichtingen

Garantieverplichtingen

Exportkredietverzekeringen

In 2023 is voor € 3,7 mld. aan nieuwe verplichtingen voor de exportkredietgarantie en de regeling investeringsverzekering aangegaan; dit is € 6,3 mld. lager dan het beschikbare plafond van € 10 mld. Artikel 5 Exportkredietverzekeringen, -garanties en investeringsverzekeringen van de Financiënbegroting heeft een garantieplafond waarin is aangegeven voor welk bedrag de minister jaarlijks nieuwe garantieverplichtingen kan aangaan. Dit jaarlijks plafond voor nieuw aan te gane verplichtingen is vastgesteld op € 10 mld. voor de gehele ekv-faciliteit.

Overige verplichtingen

Schade-uitkering herverzekering leverancierskredieten

De herverzekering leverancierskredieten betrof een coronamaatregel waarbij er door de Staat voorkomen werd dat de korlopende kredietverlening in de private verzekeringssector stilviel. Doordat de regeling per 1 juli 2021 is beëindigd en de schade-uitkeringen lager zijn dan in eerdere jaren werd verwacht, is in 2023 een deel van de verplichtingen (EUR 23,6 miljoen) afgeboekt.

Storting begrotingsreserve ekv

De begrotingsreserve werkt als buffer om per jaar het verschil tussen enerzijds premieontvangsten en anderzijds definitieve schades en uitvoeringskosten op te vangen. Schades zijn niet EMU-saldorelevant zolang het een openstaand dossier betreft. Pas wanneer een dossier is afgesloten wordt de nettoschade-uitkering relevant voor het EMU-saldo. Ontvangen premies worden gestort in de begrotingsreserve, terwijl uitgaven aan definitieve schades op afgesloten polissen en de uitvoeringskosten van ADSB gedekt worden met een onttrekking uit de begrotingsreserve. In 2023 is er per saldo € 105,7 mln. in de begrotingsreserve gestort, wat het resultaat is van een onttrekking en een storting. De onttrekking bedraagt € 23,3 mln. en bestaat uit definitieve schades, de kostenvergoeding van ADSB en overige structurele kosten. De storting van € 129 mln. bestaat uit € 60 mln. voor de wederopbouw van Oekraïne conform het derde steunpakket 2023 voor Oekraïne en € 69 mln. aan premies.

Daarmee bedraagt de nieuwe stand € 691,6 mln., zie ook onderdeel 8.2.5. (Saldibalans IXB, begrotingsreserves).

Uitgaven

Opdrachten

Er zijn in totaal € 3,5 mln. meer opdrachten gerealiseerd dan oorspronkelijk begroot. Dit komt door een toename van € 1,3 mln. op de kostenvergoeding van ADSB en € 2,3 mln. op de uitvoeringskosten herverzekering leverancierskredieten.

Garanties

De gerealiseerde schade-uitkeringen ekv valt € 15,4 mln. hoger uit dan oorspronkelijk begroot. Bij de ekv zijn schades moeilijk te ramen en daarnaast kan het al dan niet materialiseren van één schadezaak een grote impact hebben op de realisatie. In 2023 hebben zich over het algemeen meer schades gematerialiseerd dan oorspronkelijk begroot.

Storting/onttrekking begrotingsreserve

In totaal is € 129 mln. gestort in de begrotingsreserve. De begrotingsreserve wordt gevoed door premieontvangsten (€ 69 mln). Daarnaast is er € 60 mln. in de reserve gestort t.a.v. Oekraïne. Het Nederlandse bedrijfsleven heeft unieke en relevante kennis en expertise om bij te dragen aan de wederopbouw van Oekraïne en de ekv-faciliteit moet dit toegankelijker maken. Als onderdeel van het derde steunpakket 2023 voor Oekraïne53 is € 60 mln. vrijgemaakt voor het mogelijk maken van een exportkredietverzekeringsfaciliteit om financiële risico's af te dekken voor Nederlandse bedrijven die willen bijdragen aan de wederopbouw van Oekraïne middels de ekv.

Ontvangsten

Garanties

Schaderestituties ekv

In 2023 zijn de gerealiseerde schaderestituties ekv circa € 23 mln. hoger uitgevallen dan oorspronkelijk begroot. Dit komt door twee niet voorziene betalingen van Argentinië. In oktober 2023 heeft Argentinië een bedrag van ongeveer € 9,8 mln. overgemaakt. Daarnaast is er over de jaargrens 2022-2023 heen ook een betaling van Argentinië ontvangen.