6.1 Algemene doelstelling: het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zorgt dat studenten en (wetenschappelijk) personeel hun talenten en onderzoekend vermogen maximaal kunnen ontwikkelen. Het leidt hen op voor een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt en het vervullen van hun rol in de intellectuele voorhoede van onze samenleving.

Zoals uitgewerkt in de strategische agenda is het beleid gericht op het verhogen van de basiskwaliteit, het bevorderen van excellentie en het verbeteren van studiesucces. Dat laatste betekent onder andere dat minder studenten uit moeten vallen. Om deze doelen te bereiken, is een aantal maatregelen genomen dat verder wordt toegelicht bij de operationele doelstellingen.

De inzet van studenten, docenten, onderzoekers, bestuurders, toezichthouders, brancheorganisaties, maatschappelijke en internationale organisaties, andere overheden en bedrijven (stages en aansluiting arbeidsmarkt) bepaalt mede de kwaliteit van het onderwijs en onderzoek. De minister is daarom mede afhankelijk van de inzet, capaciteiten en faciliteiten van deze partijen. Factoren die de minister slechts beperkt kan beïnvloeden, maar waarvan het succes van het beleid wel afhankelijk is, zijn: ontwikkelingen op de (internationale) arbeidsmarkt, demografische ontwikkelingen, conjuncturele ontwikkelingen waaronder de wereldwijde financiële crisis.

Toelichting:

Meer mensen moeten hoger opgeleid worden. Dit wordt grotendeels bereikt door autonome groei en door ervoor te zorgen dat studenten (sneller) afstuderen (zie ook paragraaf 6.3.3). OCW probeert dit voornamelijk door verbetering van rendement (minder uitval en betere studiekeuze) te bereiken. De indicator laat een stijgende lijn zien.

Toelichting:

De kengetallen maken zichtbaar of de student optimaal is voorbereid op deelname aan de samenleving en een positie op de nationale en internationale arbeidsmarkt. Bij deze reeksen worden geen streefwaarden geformuleerd omdat deze te sterk samenhangen met de conjunctuurontwikkeling. Deze samenhang lijkt te worden bevestigd omdat de percentages in 2009 dalen.

6.2 Budgettaire gevolgen van beleid

Afdrachtvermindering onderwijs

Afdrachtvermindering onderwijs

6.3 Operationele beleidsdoelstelling

6.3.1 Studenten volgen onderwijs, en (wetenschappelijk) personeel doet onderzoek, in voldoende toegeruste instellingen voor hoger onderwijs

Het stelsel van hoger onderwijs en onderzoek zodanig toerusten dat bij het verzorgen van hoger onderwijs en het verrichten van onderzoek voldaan wordt aan de gestelde toegankelijkheids-, doelmatigheids- en kwaliteitseisen die door de door de Wet op het hoger onderwijs en wetenschappelijk onderzoek (WHW) zijn gesteld.

• Reguliere bekostiging (lumpsum)

• Geesteswetenschappen

Het gaat om projecten die bijdragen aan het oplossen van de problemen die de commissie «Nationaal Plan Toekomst Geesteswetenschappen» (commissie Cohen) heeft benoemd in haar rapport «Duurzame Geesteswetenschappen». Deze projecten worden in goede samenwerking met de colleges van bestuur van de betreffende faculteiten opgesteld. De commissie «Regieorgaan Geesteswetenschappen», onder voorzitterschap van prof.dr. F. van Oostrom, adviseert de minister over honorering van de projectaanvragen. In 2011 is hiervoor € 10,7 miljoen beschikbaar.

• Alfa- en gammaonderzoek bij de universiteiten (lumpsum)

Met deze middelen wordt een aantal problemen en lacunes opgelost dat zich voordoet in het voor de Nederlandse kenniseconomie belangrijke gebied van alfa- en gammawetenschappen. In 2011 is € 27,7 miljoen beschikbaar.

• Optimalisering taal- en rekenonderwijs (lumpsum)

Voor een structurele verhoging van het studiesucces is onder meer de doorlopende leerlijn rekenen en taal van grote betekenis. Voor de periode 2008 tot en met 2011 is in totaal € 12 miljoen beschikbaar om het taal- en rekenonderwijs aan de lerarenopleidingen te verbeteren.

Toelichting:

In de begroting is, zoals gebruikelijk, de actuele raming van de leerlingen- en studentenaantallen verwerkt (Referentieraming 2010). Vanwege de onzekerheid over met name de ontwikkeling van de aantallen studenten na 2011 is besloten in de meerjarenramingen de onderwijsdeelname na 2011 op hetzelfde niveau als 2011 te houden. Indien na 2011 de eventuele stijging van het aantal studenten zich toch mocht doorzetten dan betekent dit onder gelijkblijvende omstandigheden – gegeven de meerjarige budgetten – dat het gemiddelde beschikbare bedrag per student daalt.

• 4. Onderwijsuitgaven per student: berekend in nominale prijzen, aantal studenten conform de Referentieraming 2010 en excl. collegegeldontvangsten. Voor wo: exclusief de FES-middelen voor de 3TU’s samenwerking en de academische ziekenhuizen.

6.3.2 Binnen- en buitenlandse studenten volgen hoger onderwijs, en (wetenschappelijk) personeel doet onderzoek, van hoge en excellente kwaliteit

De kwaliteit van het Nederlandse hoger onderwijs kan beter en het excellente talent onder studenten moet meer gestimuleerd worden. Aan de basis is deze in orde, maar in relatie tot de ambities van Nederland als innovatieve, concurrerende economie moet de kwaliteit verbeteren. Het hoger onderwijs moet intensiever en persoonlijker worden. Het Nederlandse hoger onderwijs bevindt zich in een internationaal speelveld. Studenten moeten de mogelijkheid hebben zich voor te bereiden op een loopbaan in een internationale context: de arbeidsmarkt wordt immers ook meer internationaal. De concurrentie om de beste studenten neemt toe. Instellingen moeten ruimte hebben zich voor de buitenwereld te profileren en partnerships aan te gaan met buitenlandse instellingen.

• Kwaliteitsverbetering docenten hbo

De docent is de bepalende factor in de onderwijskwaliteit. De kwaliteit van de docent en van de lerarenopleiding moet dus uitstekend zijn. Op artikel 6 en artikel 7 Hoger onderwijs en op artikel 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid is hiervoor geld beschikbaar. In lijn met het advies van de «commissie Leraren» onder leiding van de heer Rinnooy Kan zijn hiertoe in het actieplan «LeerKracht van Nederland» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 27 923, nr. 45) maatregelen voorgesteld. Deze zijn in het convenant «Leerkracht van Nederland» (Staatscourant, 3 maart 2009, nr. 42), met de sociale partners in de hbo-sector verder uitgewerkt (zie ook artikel 9 Arbeidsmarkt- en personeelsbeleid).

• Excellentie in onderwijs: binnen- en buitenlands talent (het Huygens Scholarship Programme/Libertas noodfonds)

Het aantrekken van internationaal toptalent en het stimuleren van excellent talent onder studenten is een voorwaarde om de Nederlandse instellingen in de groeiende internationale concurrentiestrijd een goede uitgangspositie te bieden. In 2011 is er € 11,3 miljoen beschikbaar voor excellente buitenlandse en Nederlandse studenten die een (deel van hun) studie in het buitenland gaan volgen. Hieronder valt ook het noodfonds (Libertas) voor internationale hulpacties op het gebied van hoger onderwijs.

• Excellentie in onderwijs: binnen- en buitenlands talent, FES (Sirius Programma)

Om meer inzicht te krijgen in de wijze waarop excellentie in het hoger onderwijs gerealiseerd kan worden is € 50 miljoen uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES) beschikbaar voor de periode 2008–2014. Hiervan is € 10 miljoen bestemd voor de tranche gericht op masteropleidingen, waarin ook experimenten voor selectie aan de poort en collegegelddifferentiatie. De Stichting Platform Bèta en Techniek begeleidt de gehonoreerde projecten en experimenten en volgt de voortgang.

• Excellentie in onderwijs: binnen- en buitenlands talent (uitbreiding Sirius Programma)

Voor de uitbreiding van het Sirius Programma gericht op de bacheloropleidingen is voor de periode 2010 tot en met 2014 € 11 miljoen beschikbaar. De projecten die hiervoor in aanmerking komen, zijn in 2009 goedgekeurd.

• Excellentie in onderwijs: binnen- en buitenlands talent (kwaliteit en bekostiging)

De koppeling tussen kwaliteit en bekostiging wordt verkend in het kader van de uitwerking van het advies van de commissie Veerman. Het bedrag van € 1,8 miljoen voor 2011 zal worden ingezet in het kader van de huidige beleidstraject(en) ter versterking van de kwaliteit van het onderwijs.

• Internationale samenwerking en -oriëntatie

Om de positie van het Nederlands hoger onderwijs internationaal te verbeteren, is in 2011 € 5,6 miljoen beschikbaar voor de Netherlands Education Support Offices (NESO’s) en € 0,5 miljoen voor PhD-studenten aan het Europees Universitair Instituut in Florence. Daarnaast is in 2011 € 1 miljoen beschikbaar voor projecten die bijdragen aan de verbetering van de communicatie met en over de internationale student, waardoor ook het imago van Nederland als kennisland verbetert.

Toelichting:

In de meerjarenafspraken is een aantal achtergrondvariabelen (onder andere indicator 1, 2 en 3) opgenomen op basis waarvan de ambities voor studiesucces en kwaliteit van het onderwijs worden gemonitord. Samen geven deze achtergrondvariabelen een indruk van de ontwikkeling van kwaliteit. Ze zijn relevant maar er is geen sprake van een een-op-een relatie met de kwaliteit van het onderwijs. Deze indicatoren moeten in samenhang worden bezien en worden ingebed in een kwalitatief oordeel. Om deze redenen zijn er geen streefwaarden geformuleerd.

• 2. Deze gegevens zijn gebaseerd op de Studentenmonitor, en dus op ondervraging van studenten. Deze indicatoren geven dan ook de percepties van studenten weer.

• 6. Deze indicator geeft een beeld van de ontwikkeling van de internationale competenties van Nederlandse studenten. Meer informatie hierover is te vinden in de internationaliseringsagenda «Het Grenzeloze Goed» (Tweede Kamer, vergaderjaar 2008–2009, 31 288, nr. 44). Zie voor meer indicatoren artikel 8 Internationaal beleid.

  In «Het Grenzeloze Goed» is aangekondigd dat OCW een jaarlijkse monitor uitvoert naar de omvang van mobiliteit van studenten en staf. De eerste monitor wordt begin 2011 verwacht.

6.3.3 Studenten volgen zonder drempels het hoger onderwijs dat het beste past bij hun talenten en specifieke behoeften, en worden gestimuleerd om hun opleiding succesvol af te ronden

• Minder uitval en kwaliteitsimpuls hoger onderwijs

• Verhogen studierendement niet-westerse allochtone studenten

Er wordt geïnvesteerd in het verbeteren van het studiesucces van niet-westerse allochtone studenten. Het rendement van niet-westerse allochtone hbo-studenten is veel lager dan het rendement van autochtone hbo-studenten. Op de universiteiten zijn er ook substantiële verschillen in studiesucces. De investeringen richten zich uitsluitend op de instellingen in de Randstad, omdat deze studenten zich daar concentreren en de instellingen daar voor grotere uitdagingen staan. Vanaf 2008 heeft OCW met de Randstadhogescholen meerjarenafspraken gemaakt om het studiesucces van deze groep te verbeteren (Tweede Kamer, vergaderjaar 2007–2008, 31 288, nr. 28). In 2011 wordt een tussenbalans opgemaakt van de behaalde resultaten. Met ingang van 2011 zijn ook met de universiteiten in de Randstad meerjarenafspraken gemaakt. Voor de hogescholen en universiteiten is in 2011 € 16 miljoen beschikbaar.

• Subsidie voor Studiekeuze informatie voor het hoger onderwijs

Om te zorgen dat aanstaande studenten beschikken over deugdelijke vergelijkingsinformatie via onder andere een website over opleidingsmogelijkheden in het hoger onderwijs, is structureel € 2,4 miljoen beschikbaar.

• Subsidie voor Erkenning van verworven competenties (evc)

• Emancipatie

Voor de voortzetting van de ondersteuning van de VHTO (Landelijk expertisebureau meisjes/vrouwen in bèta/techniek) is een subsidie beschikbaar van € 0,1 miljoen.

• Bevorderen doorstroom hoger onderwijs

De beleidsreactie op het rapport van de Onderwijsraad «De weg naar de hogeschool», waarin de Raad adviseert over het vraagstuk van de doorstroom van het middelbaar beroepsonderwijs naar het hoger beroepsonderwijs, wordt meegenomen in de zorgvuldige uitwerking van het advies van de commissie Veerman. Dit geldt ook voor de besluitvorming over de invoering van de associate degree en de positionering ervan in de beroepskolom. Hiermee is voldaan aan de motie en toezegging, gedaan tijdens het nota-overleg competentiegericht onderwijs in het mbo (15 april 2009).

Toelichting:

• 1 t/m 3: zijn de kernindicatoren uit de meerjarenafspraken met de HBO-raad en VSNU over studiesucces en kwaliteit van de bachelorfase. De eerste doelstelling uit deze meerjarenafspraken is om de verwijzende en bindende functie van het eerste bachelorjaar te versterken. Daarbij gaat het er om dat zo vroeg mogelijk in de studie duidelijk wordt of een student bij de voor hem of haar best passende opleiding studeert. Aan dit eerste studiejaar zijn daarom geen doelstellingen met betrekking tot uitval of rendement gekoppeld. Na het (verwijzende en bindende) eerste bachelorjaar, zou er in bachelor-2 en 3 een aanzienlijke reductie van de studie-uitval en studie-switchers mogelijk moeten zijn. Daar is indicator 1 op gebaseerd. Ook het studiesucces (rendement) zou na dat eerste jaar sterk kunnen verbeteren. Daar zijn indicator 2 (wo) en 3 (hbo) op gebaseerd. Het rendement (na 6 jaar studie) zoals dat bij indicator 4 is weergegeven, gaat dus om een grotere groep (inclusief uitvallers en switchers in het eerste studiejaar) en ligt daarom ook lager dan het rendement van de «herinschrijvers». Naast deze genoemde indicatoren zijn er meer indicatoren voor het verbeteren van de kwaliteit, die ook zeer relevant zijn voor dit onderwerp, zie de indicatoren bij de operationele doelstelling 6.3.2. Een uitgebreide rapportage over de voortgang van de meerjarenafspraken, waarin ook indicatoren per instelling worden weergegeven, wordt in de laatste helft van 2010 jaar naar de Tweede Kamer gestuurd.

• 4. Streefwaarde: het rendement van niet-westerse allochtone studenten is in 2014 zoveel mogelijk gelijk aan het rendement van autochtone studenten. Deze streefwaarde geldt niet landelijk: met de vijf multisectorale hogescholen in de Randstad zijn afzonderlijk afspraken gemaakt over het verhogen van het rendement en het verminderen van uitval van niet-westerse allochtone studenten. Eind 2010 worden er concrete prestatieafspraken met de universiteiten in de Randstad gemaakt. Over de voortgang van de afspraken wordt jaarlijks verslag gedaan aan de Tweede Kamer.

6.3.4 De samenleving (bedrijven en maatschappelijke organisaties) benut optimaal de kennis van het hoger onderwijs en onderzoek en vice versa

Om als Nederland een welvarend land te zijn en te blijven, is het noodzakelijk dat elk talent de kans krijgt zich te ontwikkelen, dat vernieuwende kennis ontwikkeld wordt en dat bedrijven deze kennis weten te vertalen in nieuwe producten en diensten die van belang zijn voor economie en maatschappij. Onderwijs, wetenschap en innovatie zijn bronnen van productiviteitsgroei en daarmee van welvaart.

Het hoger beroepsonderwijs speelt een belangrijke rol bij het verspreiden van kennis door goede verbindingen met het (regionale) bedrijfsleven en het uitvoeren van (toegepast en innovatiegedreven) onderzoek.

• Praktijkgericht onderzoek (lectoren en RAAK)

Het praktijkgericht onderzoek aan hogescholen versterkt het innovatief vermogen van het (buitenlands) bedrijfsleven en de publieke sector en vormt daarmee een noodzakelijke aanvulling op de huidige Nederlandse kennisinfrastructuur. Door analytische vaardigheden en onderzoek in het curriculum van hogescholen op te nemen, kan de hbo-professional zich ontwikkelen. De lector vervult binnen de hogeschool een spilfunctie tussen onderzoek en onderwijs. De RAAK-regeling stelt hogescholen in staat via vraagsturing het praktijkgericht onderzoek verder te ontwikkelen. De kwaliteit van het onderzoek en het onderwijs in relatie tot lectoren wordt gewaarborgd door een extern kwaliteitszorgstelsel. Dit kwaliteitszorgstelsel is zowel gericht op het onderwijs, als de beroepspraktijk, onderzoek en kennis, en de samenleving in bredere zin. Voor praktijkgericht onderzoek is, bovenop de middelen voor lectoren die deel uitmaken van de lumpsum, in 2011 € 26,7 miljoen beschikbaar.

• Nieuwe hbo-masteropleidingen

In 2009 is een subsidieregeling opgestart voor tijdelijke financiering van enkele nieuwe arbeidsmarktrelevante hbo-masters in prioritaire gebieden (Creative industries, Grotestedenproblematiek, Plattelandsvernieuwing, Zorg, Technologie, Logistiek en Bouw). Voor 2011 is € 10,5 miljoen beschikbaar. Hieruit worden ook de al in 2010 gestarte opleidingen gefinancierd.

• Sectorplan techniek mbo-hbo

Na het beëindigen van de stimuleringregeling Deltaplan bèta/techniek in 2011 zal er nog steeds een tekort zijn aan mbo- en hbo-technici. Daarom hebben de commissie de Boer en de commissie Hermans in 2010 respectievelijk het sectorplan mbo-techniek en het sectorplan hbo-techniek 2011–2016 gepresenteerd (Tweede Kamer, vergaderjaar 2009–2010, 32 123 VIII, nr. 148). Voor beide plannen is in totaal € 29 miljoen beschikbaar. Hiermee worden drie Centres of Expertise hbo en zes centra voor innovatief vakmanschap mbo opgericht. Van de € 29 miljoen komt € 5 miljoen ten laste van artikel 4 Beroepsonderwijs, € 18 miljoen ten laste van de middelen Deltaplan bèta/techniek en € 6 miljoen ten laste van artikel 6 Hoger beroepsonderwijs.

• FES Investeringsagenda bèta/techniek hoger onderwijs

Vanuit het FES wordt over zes jaren (2007–2012) in totaal € 20 miljoen geïnvesteerd om belangrijke knelpunten in het hoger onderwijs in bèta en techniek aan te pakken. Het gaat om projecten gericht op uitwisseling van docenten vo en ho en het bijscholen van pabo-studenten.

• 3TU’s

In 2011 zal de focus die bereikt is met het onderzoek in de vijf Centres of Excellence (onderzoeksprogramma's met leerstoelen en masterprogramma's) voortgezet worden. Uit het FES is voor de periode 2011–2014 € 17 miljoen beschikbaar. Uit het coalitieakkoord is met ingang van 2011 € 11 miljoen per jaar gereserveerd.

• Sectorplan Natuur- en scheikunde

Voor de versterking van natuur- en scheikunde in het wetenschappelijk onderwijs is het sectorplan natuur- en scheikunde ontwikkeld. Het brengt focus en massa aan in opleidingen en onderzoek. Een onafhankelijke commissie, onder voorzitterschap van prof.dr. D.D. Breimer, heeft geadviseerd over de plannen die de instellingen eind 2009 hebben ingediend. Conform het advies van de commissie zijn de middelen – € 20 miljoen voor de periode 2011 tot en met 2016 – toegekend aan de faculteiten van de deelnemende universiteiten voor onderwijs en onderzoek. Hiervan wordt € 6 miljoen per jaar verdeeld via het NWO (zie artikel 16.3.1, Zorgen voor een voldoende toerusting van het onderzoeksstelsel). In 2016 volgt er een evaluatie en wordt besloten of de inzet voor het sectorplan wordt gehandhaafd.

• Ondernemerschap

Toelichting:

• 1 en 2: De indicatoren met betrekking tot de RAAK-regeling laten een verdere groei zien van de betrokkenheid van de partners buiten de hogeschool.

  De indicator omvang kenniskring is niet meer opgenomen. Gebleken is dat er geen eenduidige definitie bestaat van een kenniskring. Dit maakt de beschikbare gegevens onvergelijkbaar met elkaar. Op basis van de gegevensverzameling in het kader van het kwaliteitszorgstelsel voor onderzoek aan hogescholen wordt de komende tijd gezocht naar een nieuwe eenduidige indicator. In de begroting van 2012 zal een nieuwe indicator worden opgenomen die de impact van een lectoraat in een hogeschool goed in beeld brengt.

6.4 Overzicht onderzoek naar de doelmatigheid en de doeltreffendheid van beleid