Het komend jaar worden belangrijke stappen gezet op weg naar een compacte overheid. Dit omvat een doelmatiger taakverdeling in het openbaar bestuur, verbetering van de bedrijfsvoering van de rijksoverheid, een goed functionerende arbeidsmarkt voor ambtenaren, minder regeldruk en afname van het aantal ambtenaren bij de overheid.

Een doelmatiger taakverdeling in het openbaar bestuur

Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen moeten in hun samenhang functioneren als herkenbare eenheid voor burgers en bedrijven. Dit kan alleen als taken, verantwoordelijkheden en bevoegdheden niet versnipperd zijn. In principe zijn overheidstaken over maximaal twee bestuurslagen verdeeld, onder het motto: «je gaat erover of niet». Een doelmatige taakverdeling leidt tot minder bestuurders, minder regels, minder ambtenaren en besparingen.

Taken worden zo dicht mogelijk bij de burger gelegd. Medeoverheden kunnen zo een geïntegreerd beleid voeren dat recht doet aan de specifieke lokale omstandigheden en wensen van mensen. Het kabinet komt met wetsvoorstellen voor een omvangrijke decentralisatie van bestuurstaken. Gemeenten worden verantwoordelijk voor de jeugdzorg, de taken rond begeleiding uit de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten en de nieuwe regeling Werken naar Vermogen. De provincies krijgen meer taken op het terrein van het regionaal economisch beleid, natuur, ruimtelijke ordening en verkeer en vervoer. De waterschappen gaan, naast het Rijk, zelf investeren in de primaire waterkeringen. Gemeenten en waterschappen gaan beter samenwerken op het gebied van de waterketen.

Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen zijn tot bestuursafspraken gekomen over de uitgangspunten en het proces bij deze hervormingen. Deze bestuursafspraken bestaan uit het akkoord dat op 21 april 2011 door vertegenwoordigers van Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen is ondertekend en uit de briefwisseling tussen VNG en Rijk en met de andere partijen, naar aanleiding van de uitspraak van het VNG-congres over dit akkoord. Daarmee is er naar het oordeel van betrokkenen een bindende basis voor constructieve samenwerking in de komende jaren bij de aanpak van de vraagstukken en hervormingen waarvoor Nederland geplaatst is.

De bestuurlijke inrichting wordt vereenvoudigd en teruggebracht tot de oorspronkelijke drie bestuurslagen. Daartoe worden de deelgemeenten en de WGR+ regio’s afgeschaft. De bestuurlijke organisatie van de Randstad biedt een bijzondere uitdaging. Tegen de achtergrond van de economische ontwikkelingen is het essentieel om de economische positie van de Randstad in Europa te behouden en versterken. Dat vereist een slagvaardig, samenhangend bestuur over grenzen van gemeenten en provincies heen. Het kabinet sluit daarbij aan bij de bestuurlijke en economische dynamiek in de vleugels van de Randstad en de stedelijke agglomeraties daarin. Het kabinet zal in overleg met betrokken gemeenten en provincies op het terrein van het verkeer en vervoer een voorstel voor krachtige samenwerking uitwerken. Daarnaast wordt de bestuurlijke samenhang (eventueel het samengaan) tussen de provincies Noord-Holland, Utrecht en Flevoland in ogenschouw genomen.

Het aantal politieke ambtdragers in besturen en volksvertegenwoordigingen wordt teruggebracht. Bij de formatie is het aantal bewindspersonen teruggebracht. Een wijziging van de Provincie- en Gemeentewet is voorbereid. De vermindering van het aantal leden van de Staten-Generaal vergt een wijziging van de Grondwet.

Sinds 10 oktober 2010 zijn Bonaire, Saba en Sint Eustatius openbare lichamen die als bijzondere gemeenten in Nederland functioneren. De doelstelling van een compacte en slagvaardige overheid geldt ook voor Caribisch Nederland. De bevolkingsadministraties daar worden verder verbeterd. Met een te ontwikkelen referentiekader wordt een koppeling gelegd tussen de taken van de eilanden en het geld dat zij daarvoor hebben.

Belangrijk onderdeel van een goed en doelmatig openbaar bestuur is de bescherming van onze democratische constitutionele orde. Het gaat om de uitleg en toepassing van de grondwet en om het tijdig onderkennen van risico's en dreigingen. De AIVD doet onderzoek naar organisaties en personen die een (mogelijk) gevaar vormen en zet bestuurders en beleidsmakers aan tot handelen. Hiermee draagt de AIVD bij aan het beschermen van onze democratische rechtstaat.

Een efficiënte en effectieve bedrijfsvoering bij de overheid

Een belangrijke besparing in kosten en menskracht wordt gerealiseerd door de bedrijfsvoering van de overheid slimmer en efficiënter in te richten. Gemeenten, provincies en waterschappen doen dat op hun eigen terrein en binnen hun eigen financiële kaders. Het uitvoeringsprogramma «Compacte Rijksdienst» is kaderstellend bij het opstellen en uitvoeren van plannen voor de inrichting van de bedrijfsvoering van de rijksdienst.

Het gezamenlijk optrekken in de bedrijfsvoering leidt tot aanzienlijke efficiëntiewinst. Als onderdeel van het programma «Compacte Rijksdienst» wordt de rijksbrede infrastructuur voor bedrijfsvoering verder opgebouwd. De overgang van medewerkers van het ene naar het andere departement wordt makkelijker gemaakt. De P&O-taken worden door één expertisecentrum uitgevoerd waarin de acht bestaande expertisecentra opgaan. De inkoop bij het Rijk wordt gebundeld en geprofessionaliseerd. De masterplannen voor de huisvesting in Den Haag en Utrecht worden uitgevoerd. De eerste stappen worden gezet om de facilitaire dienstverlening (zoals catering en schoonmaak) gezamenlijk te regelen.

Om het besparingspotentieel van het programma «Compacte Rijksdienst» optimaal te benutten, is afgesproken dat alle departementen hierin participeren; de rijksbrede aanpak is daarmee onomkeerbaar. Uitgangspunt is dat voor de rijksdienst als geheel besparingen worden gerealiseerd. De uitvoering van het programma is maatwerk en wordt afgestemd op de specifieke mogelijkheden, omstandigheden en karakteristieken van de individuele departementen.

In het kader van een compacte rijksdienst bevat het regeerakkoord financiële taakstellingen voor alle ministeries, ook voor BZK. De invulling van deze taakstelling heeft bij BZK personele consequenties voor alle organisatieonderdelen, zowel voor de uitvoeringsorganisaties als het kerndepartement. BZK versobert bovendien de komende jaren haar bedrijfsvoering en realiseert besparingen uit het programma «Compacte Rijksdienst».

Een betere dienstverlening en minder regeldruk

De dienstverlening en werkprocessen van de overheid worden verder gedigitaliseerd. Dat is gemakkelijker voor burgers en bedrijven en het is goedkoper. Er is een agenda gemaakt voor de «e-overheid» die loopt tot en met 2014. Onderdeel daarvan is dat alle overheden gebruik maken van dezelfde basisregistraties.

Er wordt stevig ingezet op het terugdringen van de regeldruk voor burgers (met vijf procent per jaar na 2012) en professionals. Dit zorgt voor meer gemak en levert voor deze groepen besparingen op. BZK heeft voor het terugdringen van de regeldruk een aanjagende rol richting andere ministeries en medeoverheden. Op eigen terrein vermindert BZK de regeldruk in 2012 door, onder andere, de indiening van een wetsvoorstel om de geldigheidsduur van een paspoort te verlengen van vijf naar tien jaar. Op 1 januari 2012 wordt een nieuw Bouwbesluit ingevoerd. Daarna volgt een fundamentele bezinning op de bouwregelgeving en worden de adviezen van de commissie-Dekker uitgevoerd. Na 2012 zal BZK de regeldruk verder terugdringen door inzet van de «e-overheid» en het plaatsonafhankelijk aanvragen en uitgeven van reisdocumenten. Ten slotte wordt – naar het voorbeeld van «regelarme zorginstellingen» – onderzocht of in het openbaar bestuur kan worden gewerkt met zogenaamde «regelarme zones».

Een goed werkende arbeidsmarkt voor ambtenaren

Het kabinet brengt vanaf deze begroting de statistische informatie arbeidszaken (in verleden de Trendnota) digitaal uit op www.rijksbegroting.nl

De werkgelegenheid in het openbaar bestuur zal door de bezuinigingen dalen. Dat leidt tot personeelsoverschotten. Er ontstaan tegelijkertijd tekorten aan personeel, doordat vraag en aanbod niet op elkaar aansluiten. De verwachting is dat in een aantrekkende arbeidsmarkt veel moeilijk vervulbare vacatures ontstaan. Om te voorkomen dat onnodig beroep wordt gedaan op de externe inhuur van specialisten is het belangrijk dat de arbeidsmobiliteit binnen het openbaar bestuur toeneemt.1 Boventallige medewerkers zullen zoveel mogelijk «van werk naar werk» gaan. Het ambtenarenrecht wordt gelijkgetrokken met het arbeidsrecht. De discussie hierover concentreert zich op het initiatiefvoorstel van Koşer Kaya en Van Hijum, Wet Normalisering Rechtspositie Ambtenaren (Kamerstuk 32 550, nr. 5).

Vanwege de gevolgen van de economische crisis en de noodzakelijke bezuinigingen heeft het kabinet in 2011 (net als in 2010) geen extra middelen beschikbaar gesteld voor de lonen van ambtenaren. De daadwerkelijke loonontwikkeling – die in het arbeidsvoorwaardenoverleg tussen overheidswerkgevers en bonden tot stand komt – moet daarom praktisch (tenminste) twee jaar op nul uitkomen.

Bij een goed werkende arbeidsmarkt hoort dat mensen hun werk veilig en integer kunnen doen. Werkgevers moeten zorgen dat hun personeel wordt beschermd tegen agressie en geweld. Het eerder ingezette programma Veilige Publieke Taak wordt tot en met 2014 voorgezet. Veel overheidssectoren hebben een eigen extern integriteitsmeldpunt. Verkend wordt hoe de onderzoekstaken van deze meldpunten kunnen worden vormgegeven in één centraal punt met onderzoeksbevoegdheid.