Om te voldoen aan de wettelijke normen van de primaire waterkeringen in beheer bij de waterschappen en het Rijk en een bijdrage te leveren aan het beheer van de rijkswateren.

Het artikel waterveiligheid is gerelateerd aan beleidsartikel 11 (Waterkwantiteit) op de Begroting hoofdstuk XII.

Onderstaand zijn de beschikbare budgetten na de begrotingsperiode tot en met 2028 jaar op jaar gepresenteerd op artikelonderdeelniveau. De mutaties zijn in de verdiepingsbijlage bij de begroting op dit zelfde detailniveau tot en met 2028 toegelicht.

1.01 Grote projecten waterveiligheid

Deze projecten, die door de Tweede Kamer de status van groot project zijn toegekend, dragen bij aan de waterveiligheid in Nederland.

Tweede Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP-2)

Onder dit programma vallen de verbetermaatregelen die zijn voortgekomen uit de periodieke toetsing conform de Waterwet. Uit de resultaten van de eerste (2001) en tweede (2006) toetsing op veiligheid van de primaire waterkeringen blijkt dat een deel van deze keringen niet voldoet aan de wettelijke norm (Kamerstukken II, 2007/08, 27 625 en 18 106, nr. 103). Verder bleek uit een toets in 2003 door Rijkswaterstaat (RWS) en de keringbeheerders dat de zeeweringen langs de Noordzeekust op een aantal locaties op een termijn van twintig jaar niet meer aan de geldende veiligheidsnorm zouden voldoen. Deze locaties zijn aangemerkt als Zwakke Schakels. Op negen van deze locaties ligt tevens een opgave tot verbetering van de ruimtelijke kwaliteit, de zogenaamde prioritaire zwakke schakels kust. Vanuit HWBP-2 worden subsidies verstrekt aan de waterschappen ten behoeve van de uitvoering van de vereiste verbetermaatregelen en de maatregelen aan de rijkskeringen betaald.

Met het afsluiten van het bestuursakkoord Water dragen de waterschappen bij aan de financiering van het HWBP-2.

De procedureregeling grote projecten is op 22 maart 2011 op het HWBP-2 van toepassing verklaard. Op basis van de uitgangspuntennotitie van de Tweede Kamer is een basisrapportage opgesteld (Kamerstukken II, 2011/12, 27 625, nr. 237). Het HWBP-2 bestaat uit 89 versterkingsprojecten, inclusief de Zwakke Schakels. Ten opzichte van de vorige begroting is een drietal projecten samengevoegd.

Conform de Regeling Grote Projecten ontvangt de Tweede Kamer ieder half jaar een voortgangsrapportrage: vóór 1 april 2013 (Voortgangsrapportage 3) en vóór 1 oktober 2013 (Voortgangsrapportage 4).

Het HWBP-2 is onderdeel van het Deltaprogramma met behoud van eigen besturing, organisatie en financiering.

2e Hoogwaterbeschermingsprogramma

Het HWBP-2 bestaat uit 89 projecten. Eind 2011 voldeden 47 projecten aan de norm. In de basisrapportage is aangegeven dat de overgrote meerderheid van de projecten in 2017 is afgerond en dat enkele projecten een geprognosticeerde einddatum van na 2017 laten zien.

Ruimte voor de Rivier

In 2006 hebben de Tweede Kamer en Eerste Kamer de Planologische Kernbeslissing (PKB) unaniem aanvaard.

Met de PKB wil het kabinet twee doelstellingen bereiken:

• 1. Het op het vereiste niveau brengen van de bescherming van het rivierengebied tegen overstromingen. Dit houdt in dat de veiligheid langs de Rijntakken en het benedenstroomse deel van de bedijkte Maas (vanaf Hedikhuizen) uiterlijk in 2015 in overeenstemming wordt gebracht met de wettelijke vereiste norm.

• 2. Een bijdrage leveren aan het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied, wat het rivierengebied economisch, ecologisch en landschappelijk versterkt.

Het programma Ruimte voor de Rivier is op 15 mei 2001 door de Tweede Kamer aangewezen als «Groot Project». De PKB bevat een besluit over het uiterlijk eind 2015 uit te voeren basispakket van 39 maatregelen en de plaats waar deze getroffen worden. Het PKB geeft bovendien een doorkijk naar de lange termijnopgave voor waterveiligheid. Om flexibiliteit in te bouwen is gekozen voor een programmatische aanpak. Het programmabudget bedraagt € 2,18 miljard. Conform de Regeling Grote Projecten ontvangt de Tweede Kamer ieder half jaar een voortgangsrapportrage: vóór 1 april 2013 (Voortgangsrapportage 21) en vóór 1 oktober 2013 (Voortgangsrapportage 22).

De stand van zaken per 31 december 2013 is naar verwachting:

• • 5 van de 39 maatregelen zijn geschrapt. Voor het bereiken van de waterveiligheidsdoelstelling bleken ze niet nodig;

• • Voor 98 procent van het realisatiebudget is de projectbeslissing genomen. 32 Van de 34 maatregelen zijn in uitvoering dan wel uitgevoerd. De 2 maatregelen waarbij dit nog niet is gebeurd worden, onder regie van Ruimte voor de Rivier, binnen het Hoogwaterbeschermingsprogramma uitgevoerd.

De verwachting is dat de waterveiligheid van het programma Ruimte voor de Rivier eind 2015 wordt gehaald, met uitzondering van acht projecten waarover de kamer reeds is geïnformeerd met Kamerstukken II, 2011/12, 30 080, nr. 58.

Ruimte voor de Rivier is onderdeel van het Deltaprogramma met behoud van eigen besturing, organisatie en financiering.

Maaswerken

Op dit onderdeel worden de uitgaven van de deelprogramma’s Zandmaas en Grensmaas van het programma Maaswerken verantwoord. Maaswerken is voortgekomen uit het Deltaplan Grote Rivieren dat na de twee hoogwaters in de Rijn en de Maas in december 1993 en januari 1995 tot stand kwam. Belangrijkste doelstelling van de deelprogramma’s Zandmaas en Grensmaas is het verbeteren van de bescherming van inwoners van Limburg en Noord-Brabant tegen hoog water van de Maas.

Sinds 2003 valt Maaswerken (deelprogramma’s Grensmaas en Zandmaas) als zelfstandig groot project onder de procedureregeling uitvoering grote projecten en ontvangt de Tweede Kamer ieder halfjaar een voortgangsrapportage (voor 1 mei 2013 voortgangsrapportage 23 en voor 1 november 2013 voortgangsrapportage 24).

Voor de Zandmaas (oplevering 2015) ligt de focus in 2013 op continuering van de zomerbedverdieping Grave en Sambeek en tevens het opzetten van het peil, de aanleg van de hoogwatergeulen in Well Aijen en Lomm en het retentiegebied Lateraalkanaal-West. Voor de Grensmaas ligt de nadruk op de realisatie van de elf locaties. Bij de uitvoering van het deelprogramma Grensmaas zijn problemen ontstaan doordat ten gevolge van de economische crisis de vraag naar zand en grind is afgenomen (zie de 21^E Voortgangsrapportage Zandmaas en Grensmaas: Kamerstukken II, 2011/12, 18106). Inmiddels is overeenstemming bereikt over het benodigde oplossingenpakket. Hiermee kan de hoogwaterdoelstelling voor de Grensmaas (te behalen in 2017) overeind blijven. Binnen de deelprogramma’s Zandmaas en Grensmaas wordt ook het maatregelenpakket van de prioritaire sluitstukkaden uitgevoerd. Deze moeten uiterlijk in het jaar 2020 gerealiseerd zijn.

Met de uitvoering van de deelprogramma’s Zandmaas en Grensmaas zou oorspronkelijk bescherming tot een waterstand met een overschrijdingskans van 1/250^e gerealiseerd moeten worden. In de loop der jaren is echter duidelijk geworden dat er nog aanvullende maatregelen nodig zijn om het beschermingsniveau van 1/250^e per jaar te bereiken.

Het oplossingenpakket voor de Grensmaas is een onderdeel van de aanpak van het waterveiligheidsvraagstuk in het Maasdal zoals vastgelegd in de Bestuursovereenkomst Waterveiligheid Maas (10 november 2011). Daarin zijn verder afspraken gemaakt over de aanvullende werkzaamheden die nodig zijn om een wettelijk beschermingsniveau van 1/250^e per jaar te bereiken en over de gebiedsontwikkeling Ooijen-Wanssum.

Toelichting:

• – Het taakstellend budget van Maaswerken (Grensmaas) is met € 74,2 mln. opgehoogd door de afspraken over het oplossingenpakket Maaswerken.

• – Zandmaas: De feitelijke oplevering wordt voorzien in de periode 2017/2020, het bereiken van de hoogwaterdoelstellingen in 2015.

1.02 Overige aanlegprojecten

Naast de grote projecten op het gebied van waterveiligheid zijn hieronder de overige aanlegprojecten beschreven.

Verkenningen en planuitwerkingsprogramma

De belangrijkste mutaties zijn:

• – Nieuw Hoogwaterbeschermingsprogramma (nHWBP): Op basis van de derde ronde toetsing op veiligheid wordt in 2013 gewerkt aan het voorbereiden van de programmering van hoogwaterbeschermingsmaatregelen. Dit zal in 2014 leiden tot de start van de eerste verkenningen en planuitwerkingen. Met het Bestuursakkoord Water wordt het nHWBP gezamenlijk gefinancierd door Rijk en Waterschappen. Binnen het Deltaprogramma nemen de maatregelen van het nHWPB formeel-juridisch een aparte positie in, omdat voor de Waterschapskeringen er een wettelijk recht op subsidie ontstaat wanneer een kering niet meer aan de wettelijke norm voldoet. De Rijkskeringen worden volledig door het Rijk gefinancierd.

• – Versterking Afsluitdijk: Eind 2011 is met de ondertekening van de bestuursovereenkomst de verkenning afgerond. In 2012 is de planuitwerking en voorbereiding van de realisatie gestart, waarvoor een separaat budget beschikbaar is van € 23 miljoen Met het beschikbare budget voor de uitvoering van € 577 miljoen komt het totaal beschikbare budget voor de versterking van de Afsluitdijk, waarvan de afronding is voorzien in 2020, uit op € 600 miljoen.

• – Ambities Afsluitdijk: Op 23 december 2011 is aan de regio € 20 miljoen toegezegd voor het verwezenlijken van de ambities rond de Afsluitdijk. Dit onder de voorwaarde van een gelijke bijdrage vanuit de regionale partijen.

• – IJsseldelta Kampen: De aanleg van de bypass bij Kampen wordt in twee fasen uitgevoerd. De eerste fase is onderdeel van de PKB-maatregel Ruimte voor de Rivier: verkorte zomerbedverlaging en de integrale gebiedsontwikkeling IJsseldelta Zuid. De reservering bedraagt € 51 miljoen. De tweede fase betreft het in gebruik nemen van de bypass en het verplaatsen van de Roggebotssluis waarmee de afvoercapaciteit van de bypass wordt vergroot na 2020. Hiervoor is een reservering ad € 119 mln voorzien. In de tweede helft van 2012 is een projectbeslissing over de beperkte bypass voorzien.

• – IJsselsprong Zutphen: Sinds 2009 is onderzocht om in het kader van het Plan IJsselsprong de twee dijkverleggingen uit de PKB Ruimte voor de Rivier te combineren met een geul in de Tichelbeeksewaard. In 2011 is besloten de geul nu niet aan te leggen, aangezien de geul nu niet nodig is voor de veiligheid en er geen sprake is van synergievoordelen of regionale bijdragen. Dit betekent een neerwaartse bijstelling van bijna € 10 mln van het budget voor IJsselsprong. Wel wordt nader bezien of – met inachtneming van de bijbehorende procedures – het vastgestelde nota Ruimtebudget (€ 20 mln) doelmatig kan worden benut voor het plan IJsselsprong.

• – Opname Rijksstructuurvisie Grevelingen en Volkerak-Zoommeer: Besluitvorming over de samenhangende ontwikkeling van de Grevelingen en het Volkerak-Zoommeer wordt verwacht in 2014–2015, aan de hand van een Rijksstructuurvisie en in samenhang met deltabeslissingen. De Rijksstructuurvisie is een doorstart van de MIRT-verkenning Grevelingen en de Planuitwerking Volkerak-Zoommeer.

• – Ooijen-Wanssum: Ooijen-Wanssum is een gebiedsontwikkeling waarin een aantal doelen wordt gecombineerd. Het project geeft invulling aan de lange termijn waterveiligheidsdoelstelling van het noordelijke Maasdal. Om te voorkomen dat de Maas tussen de dorpen Ooijen en Wanssum in Noord Limburg opstuwt tijdens hoogwater wordt een tien kilometer lange oude Maasarm gereactiveerd, worden dijken verlegd en twee nevengeulen gegraven. De regio voert de verkenning uit onder leiding van de Provincie Limburg.

Om invulling te geven aan de toezegging (naar aanleiding van de Voorjaarsnota 2012 om meer inzicht in de opbouw van de MIRT-budgetten tot en met 2028 per modaliteit te verstrekken), is hieronder de budgetflexibiliteit voor de periode 2012–2028 weergegeven voor aanleg planuitwerkingen en verkenningen.

Planuitwerking/verk. Waterkwantiteit (Periode 2012–2028)

Realisatieprogramma

Om een bijdrage te leveren aan het voldoen aan de wettelijke normen van de primaire waterkeringen in beheer bij het rijk én een bijdrage te leveren aan het beheer van de rijkswateren.

Rivierverruiming, niet zijnde Ruimte voor de Rivier

Langs de Maas, de Rijn, de Waal en de Lek worden rivierverruimingsprojecten uitgevoerd om een grotere waterafvoer te kunnen opvangen, de zogeheten NURG (Nadere Uitwerking Rivieren Gebied) projecten. Het NURG-programma wordt samen met het ministerie van ELenI uitgevoerd en draagt naast veiligheid ook bij aan de ruimtelijke kwaliteit van het rivierengebied (nieuwe natuur). Een aantal NURG-projecten zijn ook van belang voor het realiseren van de waterveiligheidsdoelstellingen van de PKB Ruimte voor de Rivier. De verwachting is dat de realisatie uiterlijk 2015 is afgerond. Voorbeelden zijn de projecten Afferdense en Deestse waarden, Heesseltsche uiterwaarden en Rijnwaardense uiterwaarden.

Herstel steenbekleding

Het herstel van de steenbekledingen in Zeeland wordt in 2015 opgeleverd. In totaal zal dan langs de Wester- en Oosterschelde 321 kilometer steenbekleding zijn vervangen.

1.03 Studiekosten

Dit betreft enerzijds studie en onderzoekskosten voor het Deltaprogramma (MIRT Onderzoeken) en daarnaast de overige studiekosten op het gebied van waterveiligheid.

Studie en onderzoekskosten Deltaprogramma

Hieronder vallen studie- en onderzoekskosten ten behoeve van het Deltaprogramma (MIRT Onderzoeken). Het Deltaprogramma is een programma van maatregelen, voorzieningen, onderzoeken en ambities gericht op de middellange en lange termijn waterveiligheid en zoetwatervoorziening van Nederland. Binnen het Deltaprogramma wordt gewerkt met 9 deelprogramma’s1 (drie generieke en zes gebiedsgerichte deelprogramma’s), waarvan de onderstaande betrekking hebben op waterveiligheid.

1.04 GIV/PPS

Bij infrastructuurprojecten waarbij sprake is van publiek-private samenwerking bestaat de betaling uit een geïntegreerd bedrag voor aanleg, onderhoud én financiering gedurende een langdurige periode. De meest toegepaste vorm is Design, Build, Finance, Maintain (DBFM) waarbij de overheid pas na oplevering betaalt voor een dienst (beschikbaarheid) in plaats van mijlpalen voor een product tijdens de bouwfase. Deze contractvorm garandeert een efficiënte en effectieve beschikbaarheid van de noodzakelijke capaciteit om, rekening houdend met de aspecten veiligheid en leefomgeving, een betrouwbaar netwerk te realiseren. In de brief van 14 juni 2011 (Kamerstukken II, 2010/11, 32 500 A, nr. 83; Prioritering Investeringen Mobiliteit en Water) is een lijst van in totaal 32 potentiële DBFM-projecten opgenomen. Op dit moment zijn er nog geen geïntegreerde projecten bij de hoofdwatersystemen afgerond zodat er op dit artikel nog geen uitgaven hoeven te worden verantwoord.

In de uitwerking van het Project Afsluitdijk wordt voorgesorteerd op een DBFM-contract. Omdat besloten is om de projecten Volkerak Zoommeer en Verkenning Grevelingen samen te voegen en één Rijksstructuurvisie voor het gebied op te stellen, wordt een Public Private Comparator (PPC) hierover aangehouden.

1.09 Ontvangsten

Ontvangsten waterschapsprojecten

Met het sluiten van het Bestuursakkoord dragen de waterschappen conform de spoedwet vanaf 2011 € 81 miljoen per jaar bij aan het HWBP. Deze bijdrage van de waterschappen wordt conform het regeerakkoord en Bestuursakkoord Water aangevuld tot € 131 mln in 2014 en vanaf 2015 € 181 mln per jaar. De middelen van de waterschappen worden eerst ingezet voor de waterschapsprojecten van het HWBP-2 en vervolgens voor het nHWBP. De aanvullende ontvangsten vanaf 2014 kunnen alleen gerealiseerd worden als het daartoe strekkende wetsvoorstel tijdig in werking treedt. Dit wetsvoorstel ligt momenteel voor advies bij de Raad van State en regelt dat de waterschappen en het rijk elk de helft van de kosten van het nieuwe Hoogwaterbeschermingsprogramma (nHWBP) gaan betalen.