Kwaliteit van de wetgeving en de juridische functie

Efficiënt en effectief functionerende organisaties van de rechtsstaat en een rechtssysteem waarin mensen hun rechten kunnen uitoefenen en rechtsbescherming vinden, zijn essentieel voor het behoud van vertrouwen in de rechtsstaat. Wetgeving moet duidelijke kaders en regels stellen. Betrokkenheid van degenen die met die wetgeving moeten werken, weloverwogen keuzes van doelen en middelen en reductie van overbodige regels blijven speerpunten van wetgevingsbeleid. Internetconsultatie, gerichte consultatie van belanghebbenden, structurele toepassing van het integraal afwegingskader en systematische evaluatie van wetgeving worden daarvoor ingezet. Bijzondere aandacht krijgt de transparantie en de digitale ondersteuning van het wetgevingsproces.

De doeltreffende inzet van de juridische functie rijksbreed wordt bevorderd door standaardisatie van werkwijzen en samenwerking bij departementsoverschrijdende projecten (bijvoorbeeld bij verzoeken op grond van de Wet openbaarheid van bestuur).

Effectief bestuursrecht

Geschillen tussen overheid en burger vragen om een effectieve oplossing. Met de Wet aanpassing bestuursprocesrecht krijgen bestuur en rechter meer mogelijkheden voor een snellere en doeltreffende aanpak van geschillen. Aansluitend op de succesvolle voorzieningen van de Crisis- en herstelwet wordt in 2013 een wetsvoorstel ingediend tot aanpassing van de Algemene wet bestuursrecht aan de stroomlijning van het omgevingsrecht. Modernisering van het bestuursrecht vraagt meer dan wetgeving. Rechtbanken maken ruimer gebruik van de wettelijke mogelijkheden om door te stoten naar het achterliggende probleem van een geschil: de zogeheten Nieuwe Zaaksbehandeling. Wezenlijk is verder dat het voorleggen van geschillen bij de rechter zoveel mogelijk wordt voorkomen. Daarom is in de Algemene wet bestuursrecht geregeld dat eerst moet worden geprobeerd om het geschil daar op te lossen waar het is ontstaan, namelijk bij de overheid zelf. Dat kan eenvoudig met de kostenloze indiening van een bezwaarschrift. Met het Ministerie van BZK worden in 2013 verdere initiatieven genomen om de informele aanpak van de bezwaarschriftprocedure te versterken. Zo kunnen onnodige beroepszaken bij de bestuursrechter worden voorkomen en geschillen tussen overheid en burger in een vroeg stadium tot een oplossing worden gebracht.

Zwaardere straffen en meer maatwerk

Met de invoering van een adolescentenstrafrecht wordt voorzien in een samenhangend sanctiepakket waarmee jongeren in de leeftijd van 15 tot 23 jaar effectief kunnen worden gestraft. Het adolescentenstrafrecht voorziet in het verhogen van de leeftijdsgrens (van 21 naar 23 jaar) waarop het jeugdstrafrecht kan worden toegepast, in het creëren van de mogelijkheid om een pij (plaatsing in inrichting voor jeugdigen)-maatregel om te zetten in een Tbs-maatregel en in een verbeterde samenwerking en informatie-uitwisseling tussen jeugd- en volwassenenreclassering.

In 2012 is het betreffende wetsvoorstel bij de Tweede Kamer ingediend. Parallel aan de behandeling in de Staten-Generaal wordt in 2013 de implementatie van het wetsvoorstel voorbereid. In het kader van die voorbereiding worden onderdelen van het adolescentenstrafrecht in pilots uitgewerkt en beproefd.

Sterkere positie slachtoffers

De positie van slachtoffers van strafbare feiten wordt verder versterkt. Om de schade voor slachtoffers te beperken en hun wettelijke rechten te waarborgen wordt de dienstverlening verbeterd. Dat betreft de informatievoorziening aan slachtoffers en een vereenvoudigd proces van schadeverhaal. Ook worden de belangen van slachtoffers beter meegewogen in de fase van tenuitvoerlegging.

Op Europees niveau zet Nederland in op versterking van de positie van slachtoffers in grensoverschrijdende zaken. Verder wordt de implementatie voorbereid van het wetsvoorstel om al tijdens het opsporingsonderzoek beslag te leggen op middelen van verdachten die ten goede kunnen komen aan de schadevergoeding en proceskosten van slachtoffers. Beslag wordt ook mogelijk bij ontdekking op heterdaad. Ten slotte wordt onderzocht of aan veroordeelden de verplichting kan worden opgelegd financieel bij te dragen ten behoeve van de dienstverlening aan slachtoffers.

Gevangeniswezen en een toekomstbestendige Tbs

In het Begrotingsakkoord is besloten tot bezuinigingen voor het gevangeniswezen. Dit zal onder meer worden gerealiseerd door een intensivering van het meerpersoonscelgebruik. De bescherming van de samenleving tegen daders van zware gewelds- en zedendelicten vraagt om strenge maatregelen. Naast het toegebrachte leed aan een individu raken zware gewelds- en zedendelicten ook het vertrouwen en de veiligheidsbeleving van burgers. Het wetsvoorstel dat langdurig en mogelijk levenslang toezicht op gewelds- en zedendelinquenten mogelijk maakt is op 27 maart 2012 in consultatie gegaan. Met permanent toezicht kan terugvalgedrag en dreigende recidive tijdig worden gesignaleerd, zodat met direct ingrijpen nieuwe slachtoffers worden voorkomen.

Internationale politie-inzet

De Nederlandse politie neemt sinds 2001 op structurele basis deel aan vredesmissies. Het belang van de inzet van politiefunctionarissen in missies dient onder andere het bevorderen van de internationale rechtsorde en handhaving van regionale stabiliteit.

In 2013 handhaaft VenJ het huidige inspanningsniveau van de Nederlandse politie voor vredesmissies en gaat uit van deelname aan in het bijzonder de geïntegreerde politietrainingsmissie in Afghanistan waar in Kunduz in samenwerking met de KMar trainingen worden verzorgd en 40–45 politiefunctionarissen werkzaam zijn binnen EUPOL Afghanistan in zowel Kunduz als Kaboel. Daarnaast zijn politiefunctionarissen actief in Kosovo, Zuid-Soedan en bij de bestrijding van antipiraterij en is een flexibele ruimte beschikbaar voor deelname aan andere EU of VN missies in 2013.

Veiligheid en privacy

De voornemens uit de Notitie privacybeleid van 2011 gaan van 2013 vruchten afwerpen. Om persoonsgegevens beter te kunnen beschermen, wordt een meldplicht voor datalekken in de Wet bescherming persoonsgegevens vastgelegd. In Brussel wordt ingezet op een actieve rol bij de behandeling van de voorstellen van de Europese Commissie tot herziening van het algemene privacyrecht en het specifieke privacyrecht voor de opsporing en vervolging van strafbare feiten. Lastenverlichting voor bedrijven, een evenwichtige verhouding tussen Europees en nationaal recht en de positie van de individuele burger blijven voorop staan.

Waar het op nationaal niveau ter bevordering van de veiligheid noodzakelijk is dat gegevens in samenwerkingsverbanden worden gedeeld kan dat alleen nadat een toets op de effectiviteit en op de privacyaspecten heeft plaatsgevonden.

Auteursrecht 20@20

In 2013 zal de wet versterking toezicht cbo’s (collectieve beheersorganisaties) in werking treden en wordt de afronding verwacht van het wetsvoorstel auteurscontractenrecht. Afhankelijk van de verbeteringen bij de collectieve beheerorganisaties worden bij AMvB nadere regels opgesteld over één loket, bezoldiging en interne structuur van de cbo’s. Veel aandacht gaat uit naar de herziening en modernisering van het thuiskopiestelsel, waarvan de bevriezing per 1 januari 2013 afloopt. In Brussel wordt de presentatie verwacht van de richtlijn over collectief beheer en verdere bespreking van het thuiskopiestelsel.

Interlandelijke adoptie

Naar aanleiding van het verzoek van de Tweede Kamer is het wetsvoorstel waarmee de Wet opname buitenlandse kinderen ter adoptie wordt herzien in augustus 2012 in consultatie gegaan. Andere projecten zijn de stelselherziening van de jeugdzorg en de invoering van de nieuwe maatregelen voor kinderbescherming, waaronder de maatregel van opvoedondersteuning. Ook wordt in 2013 de inwerkingtreding verwacht van de nieuwe regels voor curatele en bewind. In Brussel vinden de onderhandelingen plaats over de regels voor grensoverschrijdende huwelijksvermogensrechtelijke problemen, waaronder de regeling voor de vermogensrechtelijke aspecten van geregistreerd partnerschap is begrepen. Ook het internationale «straatverbod» ofwel civielrechtelijke beschermingsbevelen staat in Brussel op de agenda.

Meer ruimte voor ondernemen

In 2013 wordt ervaring opgedaan met de nieuwe, flexibele bv-vorm en de nieuwe regeling bestuur en toezicht voor nv’s. Dit sluit aan op wetswijzigingen die ondernemen eenvoudiger, goedkoper of efficiënter maken zoals de regeling voor terugdringing van betalingsachterstanden, het moderniseren van de regels voor pandbeleningen en krediettransacties, nieuwe arbitrageregels en de invoering van de trustvorm. Verdere beperking van de lasten in het jaarrekeningrecht is het doel van de onderhandelingen over het EU-voorstel jaarlijkse financiële rapportage ondernemingen, waarvan de implementatie naar verwachting in 2013 zal starten.

Stelselherziening Jeugdzorg

Uitgangspunt in het internationale verdrag inzake de Rechten van het Kind is dat alle kinderen gezond en veilig opgroeien, hun talenten ontwikkelen en naar vermogen meedoen in de samenleving. Ouders zijn hiervoor eerstverantwoordelijk. De overheid komt in beeld als dit niet vanzelf gaat. Hierbij is VenJ in het bijzonder verantwoordelijk voor de veiligheid van het kind en de samenleving. Uit de evaluatie van de Wet op de jeugdzorg blijkt dat het huidige jeugdzorgstelsel niet goed functioneert. In het Regeerakkoord is daarom opgenomen dat dit stelsel ingrijpend moet worden gewijzigd. Ouders, kinderen en andere opvoeders moeten meer verantwoordelijkheid nemen, maar ook sneller terecht kunnen met hun vragen over opgroeien en opvoeden en indien nodig, sneller de juiste zorg krijgen. Streven is dat met ingang van 1 januari 2015 alle ondersteuning en jeugdhulp onder de verantwoordelijkheid valt van gemeenten. Om dit te realiseren werkt het Ministerie van VenJ samen met het Ministerie van VWS aan een nieuw wettelijk kader en een nieuw financieel kader. Samen met de VNG (Vereniging van Nederlandse Gemeenten) werken beide ministeries aan een ondersteuningstraject voor gemeenten ter voorbereiding op hun nieuwe taken.

Overzichtstabel met belangrijkste beleidsmatige mutaties

Onderstaande tabel bevat de belangrijkste budgettaire mutaties sinds de begroting 2012 (inclusief de eerste suppletoire begroting 2012).

Beleidsprogramma uitgaven

1. Algemene taakstelling

Zoals afgesproken in het Begrotingsakkoord krijgen alle departementen een taakstelling. Voor het Ministerie van Veiligheid en Justitie betekent dit een taakstelling van € 105 mln. structureel.

2. Inkooptaakstelling

Naast de genoemde algemene taakstelling is er in het Begrotingsakkoord ook een inkooptaakstelling opgelegd aan de departementen. Door een efficiëntere inkoop dient deze besparing gerealiseerd te worden. Het VenJ-aandeel in deze taakstelling bedraagt € 13 mln. structureel.

3. Maatregelen gevangeniswezen

In het Begrotingsakkoord is besloten tot bezuinigingen in het gevangeniswezen. Deze worden onder meer gerealiseerd door een intensivering van het meerpersoonscelgebruik.

4. Taakstelling politie

De in de tabel weergegeven taakstelling van € 30 mln. komt voort uit het Begrotingsakkoord 2012 en betreft het doorbelasten van de kosten van politie-inzet bij voetbalwedstrijden. Daarnaast is er ten tijde van het Regeerakkoord een besparing van € 30 mln. ingeboekt voor de doorberekening van politie-inzet bij evenementen. Deze twee taakstellingen van in totaal € 60 mln. worden voor 2013 ingevuld door efficiency-maatregelen binnen de politie en/of het eigen vermogen van de politie.

5. Raad voor de rechtspraak

Op basis van de meerjarige instroomramingen wordt voor de komende jaren een forse toename van het aantal zaken voorzien. Met name bij de civiele zaken is de toename zichtbaar door het blijvend hoge aantal werkloosheidsuitkeringen. In de civiele kantonsector is de stijging vooral het gevolg van een toename van familiezaken, mede als gevolg van de ongunstige economische ontwikkeling en een toename van de bevolkingsdichtheid.

6. Griffierechten

Actualisatie van de ramingen voor de griffierechten (PMJ) heeft uitgewezen dat er een financieel dekkingsprobleem van ca. € 40 mln. structureel op de VenJ-begroting is ontstaan door een hogere instroom van rechtszaken. Deze extra budgettaire problematiek zou met het wetsvoorstel voor verhoging van de griffierechten zijn ondervangen. Nu bij Begrotingsakkoord is besloten deze verhoging niet door te voeren, doet zich deze tegenvaller wel voor (bij zowel de uitgaven als de ontvangsten). Dekking voor deze tegenvaller zal binnen het domein van de rechtspraak gevonden worden.

7. Daling instroomramingen rechtsbijstand – civiel en bestuur

De rechtsbijstand in civiele en bestuurszaken laat een afname zien van het aantal toevoegingen ten opzichte van de beschikbare capaciteit. Daarnaast leidt de invoering van de korting van 5% op het tarief voor de gesubsidieerde rechtsbijstand per 1 januari 2012 tot een kostendaling. Als gevolg van de verhoging van de eigen bijdrage die moet worden betaald is het aantal lichte adviestoevoegingen afgenomen.

8. Daling instroomramingen rechtsbijstand – straf

De rechtsbijstand in strafzaken laat een daling zien van het aantal toevoegingen bij de reguliere en ambtshalve straftoevoegingen voor de jaren 2012 en 2013. Dit hangt samen met een afname in het totaal aantal verdachten van misdrijven. Bij de Piketdiensten wordt een forse stijging geprognosticeerd als gevolg van de EHRM-arresten (Europees Hof voor de Rechten van de Mens) inzake Salduz en Panovits. De stijging van het aantal zaken die hierdoor wordt veroorzaakt is echter langzamer op gang gekomen dan eerder was geraamd. Door deze ontwikkelingen wordt voor 2012 en 2013 een capaciteitsoverschot verwacht.

9. Tbs-capaciteit

Het Prognosemodel Justitiële Ketens (PMJ) raamt voor Tbs een oplopend capaciteitsoverschot. Tbs-capaciteit kan echter niet zonder meer worden afgestoten. Er moet rekening gehouden worden met personeel en huisvestingskosten die op de korte en middellange termijn op de DJI-begroting blijven drukken. Daarnaast geldt voor de particuliere inrichtingen dat meerjarige garanties zijn afgegeven (onder meer op de huisvestingskosten) die niet op elk willekeurig moment kunnen worden opgezegd. Voor 2012 kan op grond hiervan dan ook geen neerwaartse bijstelling van het budget voor Tbs-capaciteit worden aangebracht. Een deel van de geraamde overcapaciteit wordt omgevormd tot reservecapaciteit en aangehouden tegen een aparte kostprijs. Hiermee kunnen de kosten van het afstoten van gebouwen worden voorkomen.

10. Openbaar Ministerie

Deze mutatie bij het OM wordt onder andere verklaard door in gang gezette ontwikkelingen in de justitiële keten. Hierbij moet worden gedacht aan de in 2009 in werking getreden Wet OM-afdoening en de zogeheten ZSM-werkwijze die vanaf 2013 landelijk wordt toegepast. Deze ontwikkelingen maken een efficiencybesparing bij het OM mogelijk vanaf 2013.

11. Forensische zorg

De ramingen voor forensische zorg zijn gebaseerd op historische gegevens over de gezondheidszorg van het CBS. Voor de gezondheidzorg blijkt de groei jaarlijks circa 6% te zijn geweest. De vraag naar forensische zorg laat een overeenkomstige stijging zien voor zowel intramurale inkoopplaatsen als ambulante zorg. Dit leidt tot een tekort van € 4,6 mln. voor 2012 en € 17 mln. structureel vanaf 2013. Voor een deel vindt er substitutie plaats met de Tbs-capaciteit.

12. Gevangeniswezen

Het gevangeniswezen laat een stijging zien in de capaciteitsbehoefte. Om het tekort aan direct inzetbare capaciteit op te vangen wordt onder andere gebruik gemaakt van meerpersoonscellen en wordt reservecapaciteit geactiveerd.

13. Raad voor de Kinderbescherming (RvdK)

Het PMJ raamt voor de RvdK in totaliteit een meerjarig capaciteitsoverschot. De capaciteitsbehoefte van vier van de zes producten van de RvdK stijgt, maar alleen voor de basis- en uitgebreide strafonderzoeken komen deze boven de beschikbare capaciteit uit. De stijging van beide typen onderzoeken is het gevolg van de toename van het aantal overtredingen van de leerplichtwet.

14. Inkomensafhankelijke bijdrage (IAB)

Met het oog op een evenwichtiger koopkrachtbeeld heeft het kabinet in 2011 besloten om vanaf 2012 de grondslag van de inkomensafhankelijke bijdrage in de Zorgverzekeringswet te verbreden onder gelijktijdige verlaging van het premiepercentage. Deze grondslagverbreding leidt per saldo tot hogere werkgeverslasten voor enkele overheidswerkgevers waaronder politie en rechterlijke macht, omdat de verbreding van de grondslag bij hen zwaarder weegt dan de verlaging van het premiepercentage. De overheidswerkgevers die vallen onder het referentiemodel worden gecompenseerd. Voor VenJ betreft deze compensatie € 18,6 mln. Dit bedrag is verdeeld over de betrokken VenJ-onderdelen.

Beleidsprogramma ontvangsten

1. Griffierechten

Zie voor de toelichting, punt 7 bij de belangrijkste beleidsmatige uitgaven-mutaties.

2. Raad voor de Rechtspraak

Zie voor de toelichting, punt 5 bij de belangrijkste beleidsmatige uitgaven-mutaties.

3. Tegenvaller Boeten en Transacties

Op het dossier Boeten en Transacties doet zich een tegenvaller voor van € 102 mln. Er is sprake van minder staandehoudingen als gevolg van het afschaffen van de bonnenquota. Daarnaast is een afname van het aantal zaken bij trajectcontroles waarneembaar. Dit is het gevolg van een daling van de aantal vervoersbewegingen als gevolg van de economische crisis en niet optimale beschikbaarheid van de trajectcontrolesystemen.

4. Licenties

In het Regeerakkoord is aangekondigd dat een licentiefee zal worden geïntroduceerd voor het verkrijgen van vergunningen voor de exploitatie van internetkansspelen en loterijen. Hiervoor was een structurele opbrengst ingeboekt van € 10 mln. Bij het Begrotingsakkoord 2012 is deze maatregel teruggedraaid.

Planning beleidsdoorlichtingen VenJ

Onderstaand overzicht geeft aan wanneer de artikelonderdelen van de VenJ-begroting worden doorgelicht.