Een doeltreffend en doelmatig rechtsbestel.

Als stelselverantwoordelijke schept de Minister van Veiligheid en Justitie optimale voorwaarden voor het in stand houden en verbeteren van een goed en toegankelijk rechtsbestel. De Minister heeft:

• • Een financierende rol voor de rechtspraak. De Minister houdt toezicht op het beheer en is de werkgever voor de rechterlijke macht;

• • Een financierende rol voor de Raad voor Rechtsbijstand, het Bureau Financieel Toezicht en het Register beëdigde tolken en vertalers17. Hij is verantwoordelijk voor het wettelijk kader waar binnen tolken, vertalers, advocaten, notarissen en andere zelfstandige professionals binnen het justitiële domein opereren;

• • Een stimulerende rol voor alternatieve geschillenbeslechting en schuldsanering. Ten aanzien van de schuldsanering is hij verantwoordelijk voor het wettelijke traject van de schuldsaneringsregeling, de faillissementsrechters en de bewindvoerders.18

Gesubsidieerde rechtsbijstand

In de Eerste Kamer zijn moties aangenomen die oproepen om onderzoek te doen naar de kostenstijging in de rechtsbijstand van de afgelopen jaren19 en niet te bezuinigen op de rechtsbijstand20. Vanwege deze moties heeft de Staatssecretaris van VenJ – gesteund door het kabinet – besloten een Commissie onder leiding van Aleid Wolfsen de opdracht te geven onderzoek te doen naar de oorzaken van de kostenstijging van gesubsidieerde rechtsbijstand en aanbevelingen te doen voor vernieuwing van het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand met het oog op een betere budgettaire beheersbaarheid van het stelsel waarbij de toegang tot het recht voor min- en onvermogenden gegarandeerd blijft. In afwachting van de bevindingen van deze commissie heeft de voormalig Staatssecretaris de procedure met betrekking tot het wetsvoorstel voor de stelselvernieuwing opgeschort.

Raadsman bij politieverhoor

In 2016 krijgen meerderjarige verdachten recht op bijstand van een raadsman tijdens het politieverhoor. Daarnaast krijgen verdachten in procedures ter uitvoering van een Europees aanhoudingsbevel (EAB) recht op toegang tot een raadsman en wordt voorzien in regeling van het recht van verdachten om met derden en consulaire autoriteiten te communiceren tijdens de vrijheidsbeneming. Hiermee wordt uitvoering gegeven aan richtlijn nr. 2013/48/EU van het Europees parlement en de Raad van 22 oktober 2013 (PbEU L294). Op basis van jurisprudentie van het EHRM en de Hoge Raad hadden verdachten al recht op consultatie van een raadsman voorafgaand aan het eerste politieverhoor en minderjarige verdachten op bijstand van een raadsman tijdens het verhoor (Kamerstukken TK, vergaderjaar 2014–2015, 34 157 en 34 159).

Bestendiging en versterking rechtsstaat

Na de implementatie van de nieuwe gerechtelijke kaart van Nederland, waarmee de kwaliteit en de slagvaardigheid van de rechtspraak vergroot is, staat nu de digitalisering en vereenvoudiging van de rechtspraak centraal. Daarmee wordt de huidige kwaliteit en snelheid van de rechtspraak voor de toekomst behouden en verbeterd.

Digitalisering (KEI)

Civielrechtelijke procedures worden vereenvoudigd en de nieuwe gedigitaliseerde basisprocedure wordt voorbereid. In het bestuursrecht wordt eveneens de rechtsgang gedigitaliseerd. Zodra het digitale systeem gereed is en voldoende waarborgen biedt – naar verwachting in de loop van 2016 – treedt de wet gefaseerd in werking. Vanaf dan wordt de verbeterde en gedigitaliseerde rechtsgang in de verschillende civielrechtelijke en bestuursrechtelijke rechtsgebieden landelijk uitgerold. Zes maanden na publicatie van de wetgeving in het Staatsblad start in 2016 naar verwachting de eerste fase in civielrechtelijke procedures (in vorderingszaken met verplichte procesvertegenwoordiging) en in bestuursrechtzaken (in asiel- en bewaringszaken). Deze fase treedt in vier golven over het land verspreid in werking. Er zijn in totaal drie fases met naar verwachting een totale duur van drie jaar. Na afronding van elke fase, treedt de volgende fase in werking. De zes maanden implementatietermijn geeft alle toekomstige gebruikers (rechters, andere rechtspraakmedewerkers, burgers, bedrijven, advocaten en deurwaarders) de mogelijkheid om zich goed voor te bereiden op de inwerkingtreding van de wet. De gefaseerde inwerkingtreding draagt er zorg voor dat het nieuwe digitale systeem beheersbaar in gebruik genomen kan worden.

Budgetflexibiliteit

Juridisch verplicht zijn de bijdragen aan ZBO’s en RWT’s. Dat geldt ook voor de bijdrage voor de kosten voor de rechtsbijstand in de vorm van toevoegingen en piketten (opdrachten) en de bijdrage aan Raad voor de rechtspraak. Ook de opdrachten in het kader van de WSNP zijn volledig juridisch verplicht. Daarmee is bijna 100% van de uitgaven die in de vorm van opdrachten worden gedaan juridisch verplicht. De subsidies die op dit artikel worden verantwoord zijn vrijwel geheel juridisch verplicht. Dit heeft in hoofdzaak betrekking op de structurele subsidierelaties met de Stichting Geschillencommissie en de Academie voor Overheidsjuristen en de Academie voor Wetgeving.

Het niet-juridische verplichte deel op dit beleidsartikel is gereserveerd voor bestuurlijk gebonden uitgaven via diverse subsidiebeschikkingen, onder meer voor de Nederlandse Orde van Advocaten en voor bijdrage aan internationale organisaties. Daarnaast zijn er middelen gereserveerd voor toezicht en onderzoek bijvoorbeeld op het terrein van rechtspraak, schuldsanering, rechtsbijstand en rechtspleging.

32.1 Apparaatsuitgaven Hoge Raad

Hoge Raad (HR)

De Hoge Raad der Nederlanden is het hoogste rechtscollege in Nederland op het gebied van het civiele-, straf- en fiscale recht. Voor het civiele- en strafrecht is hij dat tevens voor Aruba, Curaçao, Sint Maarten, Bonaire, Saba en Sint Eustatius. De HR voert de cassatieprocedure uit. De procedure verzekert en bevordert de rechtseenheid, rechtsontwikkeling en rechtsbescherming doordat de HR als cassatierechter toetst of het gerechtshof – en in voorkomende gevallen: de rechtbank – in zijn uitspraak het recht juist heeft toegepast en of de gegeven motivering begrijpelijk is.

Met de Hoge Raad zijn meerjarige financieringsafspraken gemaakt tot en met 2016. Vanaf 2017 wordt op basis van prognosemodel Justitiële Ketens een hogere instroom verwacht, derhalve stijgt het budget van de Hoge Raad vanaf 2017 en is daarna vlak. Het aantal werknemers dat vanuit het apparaatsbudget wordt betaald bedraagt ca. 236.

Voor de komende jaren wordt de instroom aan nieuwe zaken geraamd op jaarlijks ca. 5.725, waarvan 4.100 straf, 500 civiel en 1.125 fiscaal. De Hoge Raad streeft naar het wegwerken van de jaarlijkse instroom van zaken en een doorlooptijd van behandeling van rond de één jaar.

In 2016 zal de Hoge Raad de nieuwbouw aan de Korte Voorhout 20 in Den Haag betrekken.

32.2 Adequate toegang tot het rechtsbestel

Bijdragen ZBO’s en RWT’s

Raad voor Rechtsbijstand (RvR)

Het betreft hier de financiering voor apparaatsuitgaven van de RvR en het Juridisch loket, een advies- en doorverwijsinstelling voor eerstelijns rechtshulp. De RvR is belast met de uitvoering van de Wet op de rechtsbijstand, die er voor zorgt dat mindervermogenden verzekerd zijn van toegang tot het rechtsbestel.

Bureau Financieel Toezicht (BFT)

Subsidies

Stichting Geschillencommissies voor Consumentenzaken (SGC)

De SGC beoordeelt consumentenklachten. De SGC heeft op dit moment 54 geschillencommissies die klachten over verschillende onderwerpen behandelen. De SGC ontvangt voor de kosten van de koepelorganisatie een subsidie van het Ministerie van VenJ, omdat afhandeling van klachten door het SGC zorgt voor minder instroom aan (duurdere) zaken binnen het rechtsbestel.

De bijdrage aan de SGC wordt met ingang van 2016 afgebouwd.

Opdrachten

Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP)

Het Bureau WSNP coördineert de uitvoering van de Wet schuldsanering en reguleert de kwaliteit van de bewindvoering, onder andere door het register WSNP en een helpdesk. Via het bureau WSNP wordt een bijdrage verstrekt aan de bewindvoerder die een schuldsaneringsprocedure naar behoren afwikkelt. Gespecialiseerde insolventierechters houden toezicht op de goede afwikkeling van de circa 12.500 nieuwe schuldsaneringen per jaar. De gemiddelde subsidie voor een schuldsaneringstraject bedraagt circa 990 over een periode van gemiddeld drie jaar.

Toevoegingen Raad voor Rechtsbijstand

De Raad voor Rechtsbijstand verstrekt toevoegingen aan een advocaat of mediator voor de verlening van rechtsbijstand aan rechtzoekenden met een laag inkomen en vermogen. De eigen bijdrage van de cliënt wordt verrekend met de vergoeding van de advocaat. De financiering van de Raad voor Rechtsbijstand vindt plaats aan de hand van het aantal afgegeven toevoegingen over de periode 1 september tot en met 31 augustus.

Als gevolg van het stopzetten van de procedure van het wetsvoorstel tot vernieuwing van het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand treden er in 2016 voor € 58 mln. besparingsverliezen op. Dit heeft geleid tot een budgettaire mutatie in 2016 op de Toevoegingen Raad voor Rechtsbijstand. Thans worden de oorzaken van de kostenstijgingen binnen het stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand door de Commissie-Wolfsen onderzocht. Nadat de Commissie haar eindrapport heeft uitgebracht zal worden bezien welke maatregelen worden genomen. Vooralsnog is de eerder ingeboekte daling in de uitgaven voor de jaren na 2016 in de meerjarencijfers gehandhaafd.

In tabel 32.2 is een uitsplitsing in uitgaven en in aantallen weergegeven van de productiegegevens van de Raad over de verschillende onderdelen binnen de rechtsbijstand.

32.3 Optimale randvoorwaarden voor een doelmatig en doeltreffend rechtsbestel

Bijdrage aan Raad voor de rechtspraak (Rvdr)

De Minister van Veiligheid en Justitie bekostigt de rechtspraak via de Raad voor de rechtspraak. De Raad voor de rechtspraak is het overkoepelende bestuur van de Rechtspraak, die verder bestaat uit de rechtbanken, de gerechtshoven, de Centrale Raad van Beroep en het College van Beroep voor het Bedrijfsleven. De Raad bevordert de kwaliteit en eenheid van de rechtspraak, verzorgt de financiën, houdt toezicht en ondersteunt de bedrijfsvoering bij de gerechten. De Raad spreekt zelf geen recht. In dit artikelonderdeel wordt de totstandkoming van de bijdrage van de Minister van Veiligheid en Justitie aan de Raad voor de rechtspraak toegelicht.

Financiële toelichting

Conform de Wet op de rechterlijke organisatie heeft de Raad voor de rechtspraak zijn begrotingsvoorstel ingediend bij de Minister van Veiligheid en Justitie op basis van de in- en uitstroomramingen uit onder andere het Prognosemodel Justitiële ketens en de afspraken over de prijzen conform Prijsakkoord 2014–2016. Hieruit volgt dat de instroom neerwaarts is bijgesteld ten opzichte van de instroomprognose in de vorige begroting. Wel is er volgens de prognose nog steeds sprake van een stijgende instroom van 2016 naar 2020.

Deze bijdrage is op basis van met de Raad voor de rechtspraak gemaakte productieafspraak.

Door de neerwaartse bijstelling van de instroomprognose ten opzichte van de vorige begroting is ook de financiële bijdrage ten opzichte van de vorige begroting neerwaarts bijgesteld, behoudens voor het jaar 2015. De instroomontwikkelingen blijken mede als gevolg van de economische crisis uiterst moeilijk voorspelbaar. Deze onzekerheid, alsmede de financiële mogelijkheden van het kabinet, heeft ertoe geleid dat in de ingediende begroting (zie hoofdstuk 6) van de Raad voor de rechtspraak niet volledig is gehonoreerd. Voor het jaar 2015 is de bijdrage vanuit het ministerie daarom aangevuld met een bijdrage vanuit de egalisatierekening. In de jaren daarna wordt vooralsnog een beroep gedaan op de reserves bij de Raad. Het Ministerie zal de ontwikkeling van de instroom, werkvoorraden en de financiële positie van de Rechtspraak volgen en in samenspraak met de Raad maatregelen nemen, in lijn met artikel 21 van het Besluit Financiering Rechtspraak 2005.

Bijdragen ZBO’s en RWT’s

College Bescherming Persoonsgegevens (CBP)

Het CBP houdt toezicht op de naleving en toepassing van de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp), de Wet politiegegevens (Wpg) en de Wet Basisregistratie Personen (WBP).

College voor de Rechten van de Mens (CRM)

Het CRM vervult zijn wettelijke taak ter bevordering en naleving van de mensenrechten in Nederland in praktijk, beleid en wetgeving. Het CRM adviseert daartoe onder meer over voorgenomen regelgeving die betrekking heeft op mensenrechten, rapporteert jaarlijks over de mensenrechtensituatie in Nederland en heeft daarnaast een oordelende taak op het gebied van gelijke behandeling. Dat laatste kan zijn op basis van individuele klachten of naar aanleiding van concrete verzoeken over hoe gelijke behandelingswetgeving toe te passen. Ook heeft het CRM een rol bij normontwikkeling en periodieke evaluatie van de effectiviteit van wetgeving voor gelijke behandeling.

Centraal Administratie Kantoor (CAK)

In 2016 worden twee maatregelen uit het Regeerakkoord geïmplementeerd, waarmee een eigen bijdrage wordt geïntroduceerd voor de kosten van het strafproces en slachtofferzorg en een bijdrage voor de kosten van verblijf in een justitiële inrichting. Het Ministerie van VenJ heeft het CAK (een ZBO onder het Ministerie van VWS) aangewezen als uitvoerder van de regelingen. De kosten die gemoeid zijn met uitvoering van de maatregelen worden op de begroting van VenJ als een bijdrage aan het CAK opgenomen.

Subsidies

Subsidie Rechtspleging

De subsidie Rechtspleging betreft met name een subsidie aan de Nederlandse Vereniging voor de Rechtspraak (NVvR).

Subsidie Wetgeving

De subsidie Wetgeving betreft een subsidie aan de Stichting Recht en Overheid en aan het Nederlandse Juristencomité voor de Mensenrechten voor de bescherming van mensenrechten.

Ontvangsten

Griffie

Het Ministerie van VenJ ontvangt griffierechten van burgers, overheden, bedrijven en ander rechtspersonen die civiele of bestuursrechtelijke procedures starten. Deze ontvangst stijgt vanwege de aanpassing van de hoogte van de te betalen griffierechten (TK 33 757) vanaf 2016 en vanwege de jaarlijkse indexering van de tarieven.