De Strategische Evaluatie Agenda (SEA) is een instrument dat is ontwikkeld aan de hand van de vierde voortgangsrapportage Inzicht in Kwaliteit (Kamerstukken II 2020/21, 31865, nr. 184). Het doel van de SEA is om meer inzicht te krijgen in de (voorwaarden voor) doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid en het in kaart brengen van de benodigde kennisbehoeften en inzichten om daarmee uiteindelijk een tot hogere toegevoegde, maatschappelijke waarde van beleid te komen.

De SEA biedt een overzicht van de belangrijkste beleidsthema’s en bijbehorende beleidsartikelen van BZK. Daarnaast bevat de SEA een overzicht van alle geplande beleidsdoorlichtingen per beleidsartikel eens in de vier tot zeven jaar. Ook biedt de SEA een overzicht van alle overige ex-ante, ex-durante en ex-post onderzoeken naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van beleid. Hieronder vallen ook de evaluaties van subsidies, agentschappen en zelfstandige bestuursorganen (ZBO).

De verschillende beleidsterreinen waar BZK een rol in speelt, zijn geclusterd in zes inhoudelijk samenhangende thema’s: sterke en levendige democratie, goed functionerend openbaar bestuur, duurzaam wonen voor iedereen, evenwichtige en duurzame verdeling van ruimte, waarden-gedreven digitale samenleving en een grenzeloos samenwerkende (Rijks-)overheid. Deze thema’s vormen de basis van de SEA. De beleidsartikelen van de begroting zijn verdeeld onder deze thema’s.

Toelichting

Het Ministerie van BZK is de hoeder van democratie en goed bestuur in Nederland. Het versterken van de democratische rechtsorde en het verbeteren van het functioneren van de overheid vormt één van de rode draden in het Coalitieakkoord voor de periode 2022-2025.

Een belangrijk kennisthema hierbinnen is de ‘samenleving als fundament’. Kennisvragen die hier centraal staan hebben betrekking het maatschappelijk fundament van het democratisch en bestuurlijk bestel en wat we daarin zien gebeuren. Hoe bewaken we de maatschappelijke ‘common ground’ die nodig is voor het functioneren van de democratie, en waarin het bestuur zijn legitimatie vindt? Wat bindt burgers in alle verscheidenheid, of wat onderscheidt hen juist van elkaar en hoe verhouden zij zich tot democratie en bestuur? Hierbij is het van belang meer inzicht te verkrijgen in het vertrouwen, wantrouwen, perceptie en beleving van democratie en bestuur door burgers. Hierbinnen is het in kaart brengen van verschillen tussen groepen en regio’s, onder vertegenwoordiging en diversiteit, omgang met het slavernijverleden, desinformatie en complot denken, maatschappelijk onbehagen, onrust en ondermijning van belang.

Een tweede thema richt zich op kennisontwikkeling met betrekking tot een toekomstbestendige democratie. Hierbij gaat het primair om het functioneren van de democratie en vernieuwingen in het democratisch bestel. Hoe komt de verbinding tussen burgers en bestuur tot stand, via verkiezingen en andere vormen? Wat kunnen democratische innovaties betekenen voor die verbinding? Hoe functioneert de democratie in de praktijk?

Om te kunnen blijven leren van experimenten en vernieuwingen op het terrein van democratie neemt BZK deel als maatschappelijk partner aan het NWA-project Revitalised democracy (Redress) onder leiding van de Universiteit van Tilburg.

Onderwerpen die verder relevant zijn voor een toekomstbestendige democratie zijn bijvoorbeeld: de betekenis van representatie in de 21e eeuw, de veranderende rol van politieke partijen en andere intermediairs, het verloop van verkiezingen, aanpassingen in het verkiezingsproces en het kiesstelsel, de ontwikkeling naar een ‘meervoudige democratie’, vorm en impact van democratische innovaties, participatie, burgercollectieven, de polderdemocratie en meer theoretische reflecties op ontwikkelingen in de democratie.

Voor het ontwikkelen en onderhouden van een sterke en levendige democratie is het van belang om relevante trends constant te volgen. BZK voert hierom een aantal periodieke onderzoeken uit die zich richten op basale vragen waarop we altijd een antwoord willen. Deze behoefte is structureel en niet afhankelijk van politieke keuzes. Het is informatie die we altijd op orde willen hebben. In veel gevallen zal het bij deze basisinformatie gaan om informatie met een kwantitatief karakter zoals: hoe veel inwoners hebben er gestemd en hoe veel politieke ambtsdragers zijn er momenteel? Het gaat deels ook om kwalitatieve informatie. Voorbeelden hiervan zijn belevingsaspecten of opvattingen van burgers, vertegenwoordigers en bestuurders.

Een belangrijk doel van deze basisinformatie is om goed zicht te houden op de praktijk van democratie en bestuur. Goed gefundeerd empirisch onderzoek levert daaraan een grote bijdrage. Blijvende aandacht voor deze empirische informatiebasis kan veel (terugkerende) incidentele vragen om nieuw onderzoek ondervangen omdat de antwoorden al beschikbaar zijn. Onderzoeken die aan deze informatie bijdragen zijn onder andere: diverse kiezersonderzoeken, kerncijfers over politieke ambtsdragers, basismonitor politieke ambtsdragers, onderzoeken kandidaatselectie, monitor integriteit en veiligheid, Leefbaarometer, Zicht op ondermijning en Zicht op wijken.

Toelichting

In dit thema staat het bestuurlijk deel van het bestel, het functioneren ervan en de praktische en principiële knelpunten die op dat terrein ervaren worden centraal. Onderwerpen die hierbij horen zijn de ondersteuning van volksvertegenwoordigers en bestuurders, de rechtspositie, arbeidsvoorwaarden, integriteit en veiligheid van (politieke) ambtsdragers. Verdere kennisonderwerpen van belang zijn de weerbaarheid, democratische legitimiteit en slagkracht van het bestuur. Ook is het van belang veranderingen in het bestuurlijk bestel, zoals regionalisering en interbestuurlijk toezicht inzichtelijk te maken.

BZK geeft iedere twee jaar de Staat van het Bestuur uit. Dit trendrapport bevat cijfers, feiten, ontwikkelingen en onderzoeksresultaten over de (decentrale) democratie en het openbaar bestuur in Neder­land. Daarnaast wordt in 2023 de meerjarige wetenschappelijke studie naar de publieke waarde-creatie door bestuurlijk regionale ecosystemen (BRE) afgerond. Dit is een uniek traject omdat het niet alleen ingaat op de succesfactoren, maar ook op de effectiviteit van de regionale samenwerkingsverbanden. Dit gebeurt aan de hand van een generieke analyse voor heel Nederland en casusonderzoeken in 10 regio’s die zij zelf co financieren. Beide onderzoeken leveren ook een bijdrage aan de kennisontwikkeling op het thema: sterke en levendige democratie.

In het kader van de Regeling periodiek evaluatieonderzoek (RPE), zal begrotingsartikel 1 na vijf jaar opnieuw doorgelicht worden. De uitvoering van dit syntheseonderzoek is gepland in 2023. De voorbereidingen hiervoor zijn in 2022 gestart.

De evaluatie rondom de besteding van de middelen van artikel 2: Nationale Veiligheid is in de reguliere planning- & controlcyclus van de Algemen Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) ingebed. De AIVD doet haar werk op basis van de Geïntegreerde Aanwijzing Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (GA I&V 2023 ‒ 2026). De GA I&V wordt opgesteld in samenspraak met de behoeftestellers, de ministeries van: BZK, Buitenlandse Zaken, Defensie en Justitie en Veiligheid, onder coördinatie van het ministerie van Algemene Zaken. In 2023 treedt de nieuwe GA voor de komende vier jaar in werking. De voortgang op de GA wordt gerapporteerd door middel van voortgangsrapportages, welke driemaal per jaar worden behandeld in de Comité Verenigde Inlichtingendiensten Nederland (CVIN) en Raad voor Veiligheids- en inlichtingendiensten (RVI). Tevens dient de rapportage als verantwoordingsdocument voor de Commissie voor Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CIVD) van de Tweede Kamer.

De Auditdienst Rijk (ADR) doet op grond van Comptabiliteitswet 2016 intern onderzoek naar het gevoerde begrotingsbeheer, financieel beheer en de materiële bedrijfsvoering. Daarnaast controleert de Algemene Rekenkamer (AR) de uitgaven van de AIVD en rapporteert hierover aan de CIVD. In de onderzoeken van zowel de ADR als de AR ligt de focus ligt op de doel- en rechtmatigheid van de uitgaven van de AIVD. De AR verricht eveneens onderzoek naar specifieke onderwerken, zoals recentelijk naar de operationele slagkracht van de diensten (Slagkracht AIVD en MIVD).

De Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) houdt toezicht op de AIVD en de MIVD. De commissie oefent tijdens en achteraf toezicht uit op de rechtmatigheid van de uitvoering van zowel de Wet op inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) 2017 als de Wet veiligheidsonderzoeken. De Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) is een onafhankelijke commissie die vooraf toetst of de inzet van specifieke bijzondere bevoegdheden door de AIVD rechtmatig is.

Tot slot is de AIVD verplicht jaarlijks een openbaar verslag uit te brengen dat terugblikt op de aandachtsgebieden in het afgelopen jaar en zicht geeft op de aandachtsgebieden in het lopende jaar (AIVD jaarverslag 2021).

Toelichting

Volkshuisvesting is één van de prioriteiten van dit Kabinet en één van de kerntaken van de overheid. Wonen in een goed, duurzaam en betaalbaar huis is een eerste levensbehoefte. Momenteel kunnen een groot aantal Nederlanders geen woning vinden die past bij hun wensen en portemonnee. Er moeten daarom sneller, meer woningen worden gebouwd. Het onderzoek met betrekking tot het woningbouwbeleid staat in het teken van deze ambitie.

BZK laat daarvoor onderzoek doen naar de woonbehoefte op korte en langere termijn en de daarbij passend de nationale en regionale bouwopgave. Dit vanuit de demografische ontwikkelingen, maar ook bijvoorbeeld vanuit het anticiperen op klimaatadaptatie en economische ontwikkelingen. Een andere vraag is welke woningen je zou moeten laten bouwen met het oog op een optimale doorstroming. En in welke mate leidt betere doorstroming tot het beschikbaar komen van betaalbare woningen (voor starters)? Een ander onderzoek is gericht op de knelpunten en oplossingen daarvan in de woningbouw.

Verder worden de financiële regelingen ten behoeve van woningbouw, zoals de Woningbouwimpuls, de Regeling huisvesting aandachtsgroepen en de Regeling ontmoetingsruimten in ouderenhuisvesting en ook de flexpool en het expertteam woningbouw jaarlijks gerapporteerd en geëvalueerd. Meer algemeen geldt dat de voortgang van de woningbouw en de knelpunten die de voortgang in de weg staan structureel worden gemonitord. Dit om te bezien of de ambities in het woningbouwprogramma worden waargemaakt en of hierop moet worden bijgestuurd. Onderdeel hiervan is de interbestuurlijke landelijke monitor ten behoeve van de interbestuurlijke regie op de woningbouw. Naast dit toegepaste beleidsonderzoek zal ook fundamenteler beleidsonderzoek plaatsvinden gericht op verdere uitwerking van het beleid en voor de langere termijn het voorkomen van een (nieuwe) mismatch tussen vraag en aanbod van woningen.

Toelichting

We staan aan de vooravond staan van een grote verbouwing van Nederland. De uitvoering van deze grote verbouwing heeft consequenties voor hoe we onze landschappen, steden en dorpen (her)inrichten. De schaarste aan ruimte in ons land maakt dat het Rijk de regie in het ruimtelijk domein moet hernemen: om te kiezen, om te verdelen en om een eerlijke uitkomst mogelijk te maken in dit verdeelvraagstuk. Een mooier, gezonder, duurzamer, welvarender en aantrekkelijker Nederland is het uitgangspunt, met een goede leefomgevingskwaliteit voor alle inwoners van Nederland.

Naast een actualisatie van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI) is het hiervoor nodig om de NOVI de komende jaren een stap verder brengen, de samenwerking met interbestuurlijke partners te organiseren, evenals het organiseren van de uitvoeringskracht en een data-gedreven aanpak. BZK heeft hiervoor zowel een coördinerende systeemverantwoordelijk ten aanzien van de actualisatie en uitvoering van de NOVI, als een stelselverantwoordelijkheid voor het opstellen en invoeren van de Omgevingswet (OW).

Met de Monitor NOVI, houden we continu de vinger aan de pols van beleid en ontwikkeling in het fysieke domein. Bij de Monitor NOVI gaat het om een tweejaarlijkse effectmonitor door het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) van ontwikkelingen in de leefomgeving. In 2022 is de eerste vervolgmeting verschenen. De tweede vervolgmeting is in het najaar van 2024. Met de Balans voor de Leefomgeving schetst het PBL iedere twee jaar een meer evaluatief en thematisch beeld van de stand van zaken van de Leefomgeving en het leefomgevingsbeleid. De volgende Balans verschijnt eveneens in het najaar van 2024.

Ontwikkelingen in het fysieke domein hebben echter vaak een lange doorlooptijd van planvorming naar realisatie. Hierdoor is het meestal niet mogelijk om op basis van feitelijke ontwikkelingen en evaluaties tijdig bij te sturen. Meer regie op de ruimtelijke ordening vraagt, meer nog dan een terugkijkende monitor, om een systeem van vooruit kijken in een vroeg stadium zicht op de ruimtelijke ontwikkelingen en kan daarop geanticipeerd worden. Nieuw is dan ook dat door het PBL een zogeheten Planmonitor NOVI is uitgewerkt die vooruitblikt op ontwikkelingen. In de planmonitor brengt het PBL in verschillende scenario’s mogelijke ruimtelijke ontwikkelingen in beeld, waarbij een relatie wordt gelegd met kwetsbare gebieden met een Rijksbelang. De eerste volwaardige meting vindt begin 2023 plaats en zal jaarlijks geactualiseerd worden. In 2024 zal doelmatigheid en doeltreffendheid van de NOVI, mede op basis van bovengenoemde onderzoeken, worden geëvalueerd.

Januari 2023 zal de nieuwe OW in werking treden. BZK is hiervoor systeemverantwoordelijk. Om zicht te houden op de werking van de wet worden drie monitors onderscheiden, een monitor Werking OW, een monitor financiële evalutie OW medeoverheden een eenmonitor van de werking van het DSO. De monitor van de NOVI is wordt tevens gezien als de monitor van de maatschappelijke waarden van de OW.

Het doel van de monitor Werking OW is om in kaart te brengen: hoe decentrale overheden aan de realisatie van de verbeterdoelen werken en in hoeverre dit lukt en de kerninstrumenten de realisatie van de verbeterdoelen ondersteunen. In 2022 is een plan van aanpak voor de deelmonitoring opgesteld. In 2023 wordt gestart met de uitvoering van deze deelmonitor.

De monitor financiële evaluatie OW medeoverheden biedt overzicht over de transitiekosten van de invoering van de wet. In 2022 is gerapporteerd over de financiële effecten voor bevoegde gezagen, is gestart met de monitoring van de kosten en is een evaluatie uitgevoerd van de transitiekosten voor waterschappen. In 2023 zullen de transitiekosten breed worden gevalueerd en in 2024 zal een gehele financiële evaluatie plaatsvinden.

De deelmonitor digitaal stelsel OW (DSO) geeft inzicht in de invoering en werking van het ondersteunende digitale stelsel. Basis zijn de bestuurlijke afspraken in de Beheerovereenkomst DSO-LV over evaluaties zoals verwoord in paragraaf 7. IN 2022 zal een beknopte tussenevaluatie plaatsvinden. De betrokken partijen evalueren de werking van deze beheerovereenkomst in 2026.Op grond van artikel 23.9 van de OW stuurt het kabinet binnen vijf jaar na inwerkingtreding een verslag over de doeltreffendheid en de effecten van de wet in de prakijk naar de Tweede en Eerste Kamer. Voor de stelselherziening OW betekent dit dat de verbeterdoelen van de wet centraal staan in de monitoring en evaluatie: Deze evaluatie zal worden uitgevoerd door een onafhankelijke evaluatiecommissie.

Toelichting

De Staat van de dienstverlening betreft een ex-durante onderzoek naar het oordeel van burgers en het bedrijfsleven over de overheidsdienstverlening. De centrale vraag in dit onderzoek luidt: Hoe belangrijk vinden burgers begrijpelijkheid, en in welke mate ervaren zij moeite met communicatie vanuit de overheid?

In 2024 wordt begrotingsartikel 6.5, betreffende toegang geëvalueerd. Deze evaluatie zal inzicht geven in de bereikte maatschappelijke doelen en de effecten van het ingerichte stelsel en internationale ontwikkelingen. Daarnaast biedt dit inzicht in welke dienstverleners ontsloten zijn.

Om de digitale dienstverlening, het informatiebeleid en de informatiesamenleving te blijven ontwikkelen wordt in 2026 vervolgens artikel 6.2 geëvalueerd. Deze evaluatie tracht ook te beogen welke maatschappelijke doelen er zijn bereikt, en hoe doelmatig en doeltreffend de ingezette beleidsinstrumenten zijn geweest.

In datzelfde jaar wordt ook de Wet elektronische publicaties geëvalueerd. In dit onderzoek wordt de beschikbaarheid van publicaties voor digitaal minder vaardigen, en de mogelijke gevolgen voor lokale media onderzocht. Daarnaast worden de ingezette beleidsinstrumenten getoetst op doelmatigheid en doeltreffendheid.

Van 2022 tot en met 2027 wordt er een groter evaluatieonderzoek uitgevoerd naar de invoering van het Burgerservicenummer in Caribisch Nederland. Dit onderzoek zal ex-ante, ex-durante en ex-post van aard zijn.

Tevens wordt de verordening identiteitskaarten in 2027 geëvalueerd. Hier wordt specifiek gefocust op in hoeverre het toevoegen van vingerafdrukken op ID-kaarten een verminderend effect heeft op ID-fraude.

Conform de Regeling agentschappen vindt periodiek een doorlichting plaats naar het functioneren van een agentschap, op onder meer de gebieden: governance, financieel beheer, bekostiging, doelmatigheid en doeltreffendheid. Het onderzoek zal starten in de tweede helft van 2022 en naar verwachting aan de Tweede Kamer worden aangeboden in de eerste helft van 2023. 

De investeringspost digitale overheid wordt eind 2022 beëindigd. Vanaf 2023 worden deze middelen onderdeel van de centrale financiering van de Generieke Digitale infrastructuur (GDI). Om deze reden wordt de investeringspost in de toekomst niet meer geëvalueerd.

Toelichting

De jaarlijkse rapportage Bedrijfsvoering Rijk biedt inzicht in het werkgevers- en bedrijfsvoeringsbeleid van BZK. In 2024 zal de beleidsdoorlichting van artikel 7 ook verdere inzichten verschaffen in hoeverre het beleid van BZK op dit gebied doelmatig en doeltreffend is. Naast deze onderzoeken worden er de komende jaren vijf bestedingsplannen geëvalueerd.

In 2025 worden de bestedingsplannen ‘Staat van de uitvoering’, ‘Leiderschap, diversiteit en inclusie’ en ‘Ambtelijk Vakmanschap’ geëvalueerd. Er zal worden onderzocht of de ingezette middelen van de bestedingsplannen geresulteerd hebben in doelmatig en doeltreffend beleid.

Vanwege de gewijzigde wetgeving, als gevolg van de EU-klokkenluidersrichtlijn, ontstonden de bestedingsplannen ‘Veilig werk- en meldklimaat’ en ‘Versterken dienstverlening Huis voor de Klokkenluiders’. Conform de gemaakte plannen worden deze na vijf jaar, in 2027, geëvalueerd.

De uitvoering van de strategische I-agenda 2019-2021 van het CIO Rijk wordt in 2022 geëvalueerd. Er wordt onderzocht of beleid voortkomend uit de agenda doelmatig en doeltreffend is geweest, en in hoeverre dit heeft bijgedragen aan een grenzeloos samenwerkende (Rijks-)overheid. Het CIO Rijk gaat in 2021-2025 door met de verdere uitvoering van de I-strategie. De evaluatie hiervan zal volgen in 2026.

De Algemene Bestuursdienst (ABD) heeft naar aanleiding van onderzoek van de Universiteit Utrecht over het functioneren van de ABD, een aantal maatregelen aangekondigd in 2021 (Kamerstukken II, 2021/22, 31490, nr. 310). De kennisbehoefte van de ABD is daarom gericht op het krijgen van inzicht in de effecten van deze maatregelen. Hiervoor is een visitatiecommissie ingesteld. In 2023 zal de eerste visitatie plaatsvinden, deze zal in de toekomst met regelmaat uitgevoerd worden.

Daarnaast voert de ABD in 2022 een benchmark onderzoek uit. Hierin wordt het beleid omtrent de ontwikkeling van management van de ABD vergeleken met het bedrijfsleven. Het doel van dit onderzoek is om hieruit een referentiekader voor managementontwikkeling te ontwerpen.

De beleidsdoorlichting van artikel 9 over de Rijkshuisvesting en de agentschapsdoorlichting van het Rijksvastgoedbedrijf (RVB) hebben in 2021 plaatsgevonden. De eerstvolgende doorlichtingen staan in 2026 geagendeerd. Dan zal onder andere worden gekeken naar de opvolging van de aanbevelingen uit de recente doorlichtingen. Tevens zal in de beleidsdoorlichting artikel 9 wederom gekeken worden naar de doelmatige en doeltreffende uitvoering van de taken die verantwoord worden in artikel 9 door het RVB.

Het rapport over de agentschapsdoorlichting van het Rijksvastgoedbedrijf bevat meerdere aanbevelingen waarmee de organisatie van- en de dienstverlening door het Rijksvastgoedbedrijf verder verbeterd kan worden. Artikel 9 is gericht op de uitvoering van enkele taken door het Rijksvastgoedbedrijf, die worden verantwoord in het Kas/Verplichtingenstelsel.