Op het gebied van zoetwatervoorziening is het beleid gericht op een duurzame zoetwatervoorziening die economisch doelmatig is. De uitvoering is gericht op waar mogelijk voorkomen van tekorten in normale jaren en gesteld te staan om beter mee om te gaan met zoetwatertekorten in extreem droge jaren. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van overheden en gebruikers. Het Ministerie van IenW werkt samen met deze partijen in het Deltaprogramma Zoetwater. De maatregelen die in uitvoering worden genomen staan in het Deltaplan Zoetwater.
In periodes van ernstig watertekort (in droge zomers) wordt water verdeeld op basis van een verdringingsreeks.
Op dit artikel worden de producten op het gebied van zoetwatervoorziening verantwoord. De waterkwaliteit maatregelen in het hoofdwatersysteem die niet verbonden zijn aan waterveiligheid en zoetwatervoorziening worden op artikel 7 van het deltafonds verantwoord.
Dit artikel is gerelateerd aan beleidsartikel 11 (Integraal waterbeleid) op de begroting van hoofdstuk XII.
Ambities voor zoetwater
Nederland krijgt vaker te maken met droogte en periodes van laagwater in de rivieren. Om de bijdrage van zoetwater aan onze leefomgeving te behouden en onze economie weerbaarder te maken tegen verminderde zoetwaterbeschikbaarheid, is het zaak dat er geanticipeerd wordt op toekomstige trends en ontwikkelingen. In de nationale omgevingsvisie (NOVI) en in het Nationaal Waterprogramma 2022-2027 is daarom een voorkeursvolgorde opgenomen voor (regionaal) waterbeheer om de beschikbaarheid van water zeker te stellen en wateroverlast te voorkomen:
– Uitgangspunt is dat bij de ruimtelijke inrichting en landgebruik meer rekening moet worden gehouden met waterbeschikbaarheid en wateroverlast;
– alle watergebruikers, waaronder landbouw, industrie en consumenten, zullen zuiniger moeten omgaan met water;
– de waterbeheerders (waaronder waterschappen, provincies, gemeenten, Rijkswaterstaat, agrariërs en natuurterreinbeheerders) zullen water beter moeten vasthouden, bergen en opslaan;
– De waterbeheerders zullen water slimmer moeten verdelen;
– Bij een natuurlijk fenomeen is nooit alle schade te voorkomen, dus als de inzet toch nog onvoldoende is, dan moeten we als samenleving de (rest)schade accepteren en ons daarop voorbereiden.
Het Deltaprogramma Zoetwater heeft als overkoepelend doel dat Nederland in 2050 weerbaar is tegen watertekorten. Deze ambitie is uitgewerkt in vijf nationale subdoelen:
– Het in stand houden en bevorderen van een gezond en evenwichtig watersysteem.
– Het beschermen van de cruciale gebruiksfuncties drinkwater (volksgezondheid), energie, kwetsbare natuur, waterkeringen en het tegengaan van klink en zetting.
– Het effectief en zuinig gebruiken van het beschikbare water.
– Het bevorderen van de concurrentiepositie van Nederland wat betreft aan water gerelateerde economie.
– Het ontwikkelen van waterkennis, -kunde en -innovatie ten behoeve van de zoetwaterdoelen.
De strategie om deze subdoelen te bereiken volgt de voorkeursvolgorde van de NOVI.
Van ambities naar uitvoering
Om de zoetwaterdoelen te realiseren worden maatregelen getroffen voor het robuuster maken van het watersysteem (nationaal en regionaal) en om de gevolgen van langdurige droogte en lage rivierafvoeren ten gevolgen van klimaatverandering zoveel mogelijk te beperken.
In het nieuwe Deltaplan Zoetwater 2022-2027 hebben het Rijk en de zoetwaterregio’s een maatregelenpakket van € 800 miljoen uitgewerkt. Hiervan is circa € 250 miljoen afkomstig uit het Deltafonds en circa € 550 miljoen vanuit de zoetwaterregio’s. In 2025 wordt verder gewerkt in de Hoge Zandgronden aan maatregelen bedoeld om o.a. water beter vast te houden en beken te herstellen. De realisatie van de Doorvoer Krimpenerwaard t.b.v. zoetwatervoorziening van West Nederland is in 2025 in volle gang[LM(D1] . Tevens worden er ondergrondse zoetwateropslagen gemaakt in Zeeland en Noord Nederland. Verder werkt RWS aan de Strategie Klimaatbestendige Zoetwater Hoofdwatersysteem en Slim Watermanagement en onderzoekt verzilting bij de Afsluitdijk.
Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar het Deltaprogramma 2025, het Deltaplan Zoetwater 2022-2027 en het Nationaal Water Programma 2022–2027.
2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Verplichtingen | 127.234 | 72.631 | 50.013 | 23.747 | 56.338 | 14.549 | 7.715 |
Uitgaven | 114.664 | 78.220 | 59.237 | 49.030 | 68.146 | 42.780 | 11.804 |
2.02 Ontwikkeling zoetwatervoorziening | 112.883 | 73.867 | 48.097 | 46.830 | 65.946 | 41.780 | 11.804 |
2.02.01 Planning zoetwatervoorziening | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
2.02.02 Aanleg zoetwatervoorziening | 112.883 | 73.867 | 48.097 | 46.830 | 65.946 | 41.780 | 11.804 |
2.03 Studiekosten | 1.781 | 4.353 | 11.140 | 2.200 | 2.200 | 1.000 | |
2.03.01 Studie en onderzoekskosten Deltaprogramma | 1.781 | 4.353 | 11.140 | 2.200 | 2.200 | 1.000 | |
Ontvangsten | 114 | 0 | |||||
2.09 Ontvangsten investeren in waterkwantiteit en zoetwatervoorzieningen | 114 | 0 |
Geschatte budgetflexibiliteit
Met uitzondering van planning en studies, zijn de budgetten in 2025 juridisch verplicht op de peildatum 1 januari 2025. De budgetten voor planning en studies zijn bestuurlijk gebonden.
2025 | |
|---|---|
Juridisch verplicht | 81% |
Bestuurlijk gebonden | 19% |
Beleidsmatig gereserveerd | |
Nog niet ingevuld/vrij te besteden |
2.01 Aanleg waterkwantiteit
Er worden op dit artikelonderdeel nu geen projecten verantwoord.
2.02 Overige waterinvesteringen Zoetwatervoorziening
Motivering
Het betreft projecten die de zoetwatervoorziening bevorderen en de kwaliteit waarborgen. Dit zijn maatregelen en voorzieningen van nationaal belang ter voorkoming, en waar nodig beperking van, waterschaarste en ter bescherming of verbetering van de chemische of ecologische kwaliteit van watersystemen, voor zover deze onderdeel uitmaken van opgaven op het gebied van zoetwatervoorziening.
Producten
Realisatieprogramma Zoetwatervoorziening
Deltaplan Zoetwater 2015-2021 (fase 1)
De meeste maatregelen uit de eerste fase van het Deltaplan Zoetwater (2015-2021), met een omvang van € 400 miljoen, waarvan € 150 miljoen uit het Deltafonds, zijn eind 2021 afgerond. Enkele grote complexe maatregelen voor het Hoofdwatersysteem en het regionaal watersysteem hadden nog een doorloop tot 2023.
Het project Noordervaart van Rijkswaterstaat heeft te maken gehad met vertraging en meerkosten, vanwege onverwacht veel cultureel erfgoed in de ondergrond en ontwikkelingen in de markt en een ongeldig verklaarde aanbesteding. Na de voorlopige gunning van het project in de zomer van 2022 is de aanbesteding door de Raad van State ongeldig verklaard, met als consequentie dat opnieuw aanbesteed moet worden. Deze aanbesteding loopt nog. Het streven is dat het project in 2027 wordt gerealiseerd.
Deltaplan Zoetwater fase 2 (2022-2027)
De zoetwaterregio's en het Rijk hebben intensief samengewerkt om tot een goed onderbouwd maatregelenpakket te komen voor het Deltaplan Zoetwater fase 2 (2022-2027). Het Deltaplan 2022-2027 omvat meer dan 150 maatregelen die zijn uitgewerkt in de zoetwaterregio's en voor het hoofdwatersysteem, passend bij de nationale en regionale opgaven. Het maatregelenpakket voor de 2e fase heeft een omvang van circa € 800 miljoen, waarvan circa € 250 miljoen vanuit het Deltafonds en circa € 550 miljoen vanuit de zoetwaterregio’s komt. De investeringen worden gedaan door het Rijk (Deltafonds), waterschappen, provincies, gemeenten, drinkwaterbedrijven en de watergebruikers. Maatregelen in het hoofdwatersysteem worden volledig bekostigd uit het Deltafonds. Regionale maatregelen worden voor 75% door de regio bekostigd; maximaal 25% van de kosten wordt uit het Deltafonds vergoed. Bovenregionale maatregelen en innovatieve maatregelen kunnen in aanmerking komen voor een maximale bijdrage van 50% uit het Deltafonds.
De zoetwaterregio’s werken aan maatregelen om water vast te houden in het ondergrond, water besparen en hergebruik, pilots inzet andere bronnen, optimalisaties water aanvoer en verdeling. De realisatie van de Doorvoer Krimpenerwaard t.b.v. zoetwatervoorziening van West Nederland is in 2025 in volle gang. Tevens worden er ondergrondse zoetwateropslagen gemaakt in Zeeland en Noord Nederland.
Waterbeschikbaarheid voor het hoofdwatersysteem krijgt invulling via de Strategie Klimaatbestendige Zoetwatervoorziening Hoofdwatersysteem. In dat kader vindt afstemming plaats met andere waterbeheerders en met gebruikers. Daarnaast voert Rijkswaterstaat het programmamanagement voor Slim Watermanagement uit. Beide projecten lopen op schema. Er zijn ook verkenningen uitgevoerd. Uit enkele van deze verkenningen wordt geconcludeerd een paar projecten naar fase 3 uit te stellen (b.v. vooronderzoek «realisatie vergroten aanvoer Twente kanalen/Eefde», werkelijke realisatie met cofinanciering regio gaat naar Fase 3) en andere projecten niet of anders uit te voeren (b.v. doel optimalisatie stuwen Driel en Hagestein is al via goedkopere inzet bereikt, verkenning waterbesparende maatregelen Maas: beoogde maatregelen waren niet rendabel, opgave wordt op andere manier in combinatie met Vernieuwing en Renovatie deels aangepakt). Op projecten zoals verzilting beperkende maatregelen Den Oever en Kornwerderzand wordt geïntensiveerd om de project- en programmadoelen te bereiken.
Tijdelijke Impulsregeling Ruimtelijke Adaptatie
De in het bestuursakkoord afgesproken tijdelijke impulsregeling voor klimaatadaptatie is op 1 januari 2021 open gegaan en de laatste aanvragen hiervoor zijn uiterlijk 31 december 2023 ingediend. Het gereserveerde bedrag hiervoor bedraagt € 200 miljoen. Het beschikbare rijksbudget is bijna geheel benut. De afwikkeling van de ingediende aanvragen vindt gedeeltelijk nog in 2024 plaats. De klimaatadaptatie maatregelen moeten zijn uitgevoerd vóór 1 januari 2028.
Projectbudget | Kasbudget | Oplevering | ||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
huidig | vorig | t/m 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | later | huidig | vorig | |
Projecten Zoetwatervoorziening | ||||||||||||
Projecten Nationaal | ||||||||||||
Deltaplan Zoetwater Fase 1 | 83 | 85 | 55 | 9 | 7 | 8 | 4 | 2026 | ||||
Deltaplan Zoetwater Fase 2 | 258 | 250 | 49 | 21 | 38 | 37 | 59 | 39 | 10 | 5 | 2027 | |
Impulsregeling ruimtelijke adaptie | 168 | 176 | 127 | 41 | ||||||||
Waterbewust leven | 6 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | |||||
Projecten Zuidwest-Nederland | ||||||||||||
Ecologische maatregelen Markermeer | 10 | 10 | 8 | 2 | 2023 | 2022/2023 | ||||||
Besluit Beheer Haringvlietsluizen | 85 | 84 | 77 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 2018/2030 | 2018/2030 | |
Afrondingen | 1 | ‒ 1 | ||||||||||
Programma Realisatie | 610 | 606 | 316 | 74 | 48 | 47 | 65 | 42 | 12 | 5 | ||
Budget (DF 2.02.02) | 74 | 48 | 47 | 66 | 42 | 12 | 5 | |||||
Verkenningen- en Planuitwerkingsprogramma
Het verkenningen- en planuitwerkingsprogramma dient om een probleem of een initiatief met een maatschappelijke meerwaarde te verkennen en om daarna, indien nodig, uit alternatieven de beste oplossing voor het probleem te zoeken en voor te bereiden voor de uitvoering. Dit artikelonderdeel geeft inzicht in de stand van zaken van diverse projecten en programma’s op het gebied van zoetwatervoorziening die zich in de fasen van voorbereiding tot realisatie bevinden.
Er worden op dit artikelonderdeel nu geen projecten verantwoord.
2.03 Studiekosten
Motivering
Dit betreft de studie- en onderzoekskosten voor het Deltaprogramma (MIRT-onderzoeken) en de overige studiekosten op het gebied van zoetwatervoorziening.
Producten
Op dit onderdeel van de begroting staan de studie- en onderzoekskosten ten behoeve van het Deltaprogramma onderzoeken die betrekking hebben op zoetwatervoorziening.
Ten behoeve van Deltaprogramma Zoet Water (DPZW) wordt onder andere onderzoek gedaan naar de verbinding van de waterketen met watersystemen, diverse regionale watersysteemverkenningen, de kennisagenda zoetwater waar onder onderzoek naar het potentieel voor het water vasthouden in beekdalen en veengebieden en oplossingen in verziltende gebieden.
In het bijzonder wordt er in 2025 naar oplossingsrichtingen gezocht voor de knelpunten zoetwaterbeschikbaarheid geïdentificeerd in 2024. Dit ten behoeve van de herijking van de zoetstrategie en de Deltabeslissingen 2026 en het maatregelenpakket voor het Deltaprogramma Zoetwater Fase 3 (2028-2033).