De impact van het coronavirus op de economie en de overheidsfinanciën is nog zeer moeilijk te voorspellen. De economische situatie is op zeer korte termijn enorm veranderd. De cijfers voor de uitgaven in deze Voorjaarsnota zijn dan ook nog gebaseerd op de raming uit het Centraal Economisch Plan (CEP) van 17 maart. In deze raming werd nog aangenomen dat het virus snel onder controle zou komen en de gevolgen beperkt zouden blijven tot China. Om een beeld te geven van de impact op de economie worden de scenario’s die het CPB op 26 maart heeft gepubliceerd hier kort besproken. Deze scenario’s zijn niet bedoeld en ook niet specifiek genoeg voor gebruik in de begroting. Daarom zijn ze niet gebruikt bij het opstellen van de begrotingscijfers. Voor een volledige doorrekening van de effecten op de economie en overheidsfinanciën moet eerst duidelijker zijn hoe de crisis zich verder zal ontwikkelen. Hiervoor wordt de volgende reguliere CPB-raming in juni afgewacht. In paragraaf 4 wordt daarom slechts een eerste grove inschatting gegeven van het EMU-saldo.
Bij grote onzekerheden kunnen scenario’s helpen om inzicht te krijgen in de orde van grootte van de economische effecten. De scenario’s van het CPB zijn zo gekozen om enkele van de voornaamste onzekerheden te illustreren, en zo een indruk te geven van wat mogelijke economische consequenties zijn. De grote onzekerheden zijn met name de duur en economische doorwerking van de contactbeperkende maatregelen en de impact op de financiële stabiliteit en wereldhandel. Andere scenario’s zijn denkbaar en de scenario’s dienen dan ook niet te worden opgevat als een onder- of bovengrens van mogelijke uitkomsten.
| Bbp-groei (%) | Werkloosheid (%) | EMU-saldo (% bbp) | EMU-schuld (% bbp) | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2020 | 202 1 | 2020 | 2021 | 2020 | 2021 | 2020 | 2021 | |
| CEP 2020: | 1,4 | 1,6 | 3,2 | 3,4 | 1,1 | 0,1 | 46,3 | 45,2 |
| Scenario's: | ||||||||
| 1: 3 mnd. beperkingen | – 1,2 | 3,5 | 4 | 4,5 | – 1,3 | – 0,5 | 49,9 | 48,4 |
| 2: 6 mnd. beperkingen | – 5 | 3,8 | 4,2 | 5,3 | – 4,6 | – 2,9 | 55,4 | 56,1 |
| 3: 6 mnd. beperkingen, doorwerking negatiever | – 7,7 | 2 | 6,3 | 8,4 | – 6,8 | – 5,7 | 60,4 | 65,5 |
| 4: 12 mnd. Beperkingen | – 7,3 | – 2,7 | 6,1 | 9,4 | – 7,3 | – 9,9 | 61,7 | 73,6 |
De analyse van het CPB maakt duidelijk dat de economische impact zeer groot is, ongeacht welk scenario realiteit wordt. In elk scenario treedt in 2020 een recessie op, al verschilt de omvang van de economische krimp. Grote delen van de economie liggen stil, ook in het buitenland. De terugval in economische activiteit en in de wereldhandel zijn op de korte termijn dan ook zo groot dat een recessie in 2020 niet te voorkomen is. In het tweede kwartaal van 2020 zal de economie hard getroffen worden door de contactbeperkende maatregelen. Hoewel moeilijk in te schatten door het gebrek aan concrete cijfers lijkt een terugval met 10–20 procent in het tweede kwartaal waarschijnlijk. De ramingen van andere instellingen zoals Nederlandse banken en het IMF wijzen erop dat het denkbaar is dat we in een van de meer ingrijpende scenario’s terecht komen.
De werkloosheid loopt in alle scenario’s op, maar de noodmaatregelen helpen om de klap te verzachten. Door de zeer krappe arbeidsmarkt voor de uitbraak van het coronavirus zullen veel bedrijven mogelijk hun personeel in dienst houden in afwachting van betere tijden. Dit deed zich ook voor in de eerste jaren na de financiële crisis van 2008–2009. Ondersteund door de tegemoetkoming in de loonkosten door de overheid zal naar verwachting de werkloosheid initieel niet evenredig toenemen met de afname van de economische activiteit. Veel hangt af van de duur van de contactbeperkingen en vooral van de mate van herstel na de crisis. Als de coronamaatregelen langer aanhouden of overlopen in een «traditionele» economische recessie zal de werkloosheid forser oplopen, ook omdat tijdelijke contracten dan vaker niet worden verlengd en de mensen die afstuderen moeilijk een baan zullen vinden.
Het kabinet houdt in zijn economische reactie op de crisis niet rekening met één scenario, maar kiest voor een adaptieve aanpak. Het noodpakket is erop gericht om de economische schade zoveel mogelijk te beperken. Dat is in elk scenario verstandig, aangezien er hoe dan ook een recessie plaatsvindt als gevolg van het coronavirus. De onzekerheid zit vooral in de omvang en duur van de economische terugval. Het kabinet monitort daarom permanent de economische situatie op basis van actuele cijfers. Het noodpakket zal waar nodig worden aangepast of aangevuld met andere maatregelen, en kan indien noodzakelijk worden verlengd.3
Het noodpakket en het laten werken van de automatische stabilisatoren leiden tot een omvangrijk begrotingstekort, maar de scenario-analyse van het CPB laat zien dat de overheidsfinanciën tegen een stootje kunnen. Er is in elk scenario sprake van omvangrijke begrotingstekorten, maar ook in het slechtste van de vier scenario’s komt de houdbaarheid van de overheidsschuld op korte termijn niet direct in gevaar. Sinds 2016 is er sprake geweest van begrotingsoverschotten. De overheidsschuld is daardoor gedaald tot 48,6 procent bbp in 2019. Hierdoor heeft Nederland ruimte om de gevolgen van het coronavirus op te vangen.