Met de inzet van reguliere en specifieke instrumenten is in lijn met de strategische beleidsagenda «Het Hoogste Goed» bevorderd dat de Nederlandse wetenschap en wetenschappers van hoog niveau zijn en dat er voldoende ruimte is voor onafhankelijk en vernieuwend wetenschappelijk onderzoek. Het onderzoeksbestel heeft goed en doelmatig kunnen functioneren, ondermeer door bij te dragen aan ontwikkelingen in het hoger onderwijs en aan het oplossen van maatschappelijke vraagstukken.

Er is goede voortgang geboekt met de versterking van het talentinstrumentarium, vooral door de uitbreiding van de Vernieuwingsimpuls en het programma Graduate Schools.

Met incidentele middelen uit het FES zijn een aantal veelbelovende onderzoeksprojecten en grote researchfaciliteiten op gang gekomen. De laatste call for tenders voor de kenniswerkersregeling is met succes verlopen. Ook in de Europese samenwerking zijn goede successen geboekt. Van het Zevende Kaderprogramma slaat 6,7 procent neer in ons land, tegen een bijdrage van 4,9 procent. Nederlandse onderzoekers hadden op peildatum september 2010 in totaal 82 ERC-beurzen toegewezen gekregen. Hiermee staat Nederland op een vijfde plaats. Nederland heeft als eerste land een formele aanvraag ingediend bij de EU voor een ERIC (European Research Infrastructure Consortium) – status voor het SHARE-project.

Op deze manier is de ruimte voor wetenschappelijk talent vergroot, focus en massa in het onderzoek aangebracht, en kon worden bijgedragen aan valorisatie van kennis en aan versterking van de wisselwerking tussen kennisinstellingen en bedrijfsleven. Uit verschillende gegevens (tabel 16.1) blijkt dat Nederland zich qua wetenschappelijk prestaties internationaal nog steeds in de voorhoede bevindt. In de mondiale rangorde van relatieve citatiescores zijn we echter voorbijgestreefd door Denemarken en staan we nu op de 4e positie.

Voor nadere informatie wordt verwezen naar:

• • «Het Hoogste Goed», de Strategische agenda voor het hoger onderwijs-, onderzoek en wetenschapsbeleid, kamerstuk 31 288, nrs. 1, 45 en 67;

• • Nota «de kenniseconomie in zicht», kamerstuk 31 288 en 27 406, nr. 84;

• • Rapport Wetenschaps- en Technologie- Indicatoren 2010 van het Nederlands Observatorium van Wetenschap en Technologie, kamerstuk 31 288, nr. 89;

• • Brief aan de TK over de procedure bij deelname aan een Consortium voor een Europese onderzoeksinfrastructuur (ERIC), kamerstuk 27 406, nr. 179.

• • Effect van de arbeidsmarktsituatie op de aantrekkingskracht van een wetenschappelijke functie;

• • De nationale en internationale loopbaanmogelijkheden in het onderzoeksbestel voor (jonge) talentvolle mensen;

• • De mate waarin prioriteitskeuzen in het onderzoek aansluiten bij internationale ontwikkelingen in de wetenschap en bij de maatschappelijke vraag naar kennis.

De minister kan deze factoren slechts beperkt beïnvloeden, maar is er bij het halen van de beleidsdoelstellingen wel afhankelijk van.

De programmauitgaven in 2010 (€ 1 231,7 miljoen) betreffen hoofdzakelijk de bijdragen aan het onderzoeksbestel (€ 791,7 miljoen). Daarnaast betreft het uitgaven aan het bevorderen van wetenschappelijke activiteiten (€ 231,3 miljoen) en uitgaven voor excellente onderzoekers en excellente wetenschap (€ 208,4 miljoen).

De realisatie ligt € 4,4 miljoen lager dan oorspronkelijk is vastgesteld. De verschillen worden hoofdzakelijk verklaard door intertemporele compensaties voor middelen uit het Fonds Economische Structuurversterking (FES), Kenniswerkersregeling en de Vernieuwingsimpuls.

Indicator 1: Het cijfer met peildatum 2000 is – in opwaartse zin – aangepast op basis van een herziening door het CBS van de R&D-uitgaven van de universiteiten en universitaire medische centra. Cijfers over de financiers van R&D in Nederland komen eens per twee jaar beschikbaar. De eerstvolgende cijfers hebben daardoor betrekking op 2011 en worden begin 2013 bekend.

Indicator 2: De daling tussen 2008 en 2009 wordt vooral veroorzaakt door de daling van R&D-activiteiten in bedrijven als gevolg van de financiële crisis. Geld werkt door in personeel.

Indicator 3 geeft de financiële balans aan tussen de Nederlandse bijdrage aan het Kaderprogramma van de EU en de opbrengsten die Nederlandse onderzoekers hieruit halen. Het streven is een positief saldo te realiseren, zoals dat tot nu toe het geval is geweest bij de verschillende EU-Kaderprogramma’s. De cijfers over het jaar 2010 laten zien dat Nederland goed scoort met een positief saldo van 1,8%. Nederland komt daarmee op een tweede plaats achter het Verenigd Koninkrijk.

Middels investeringen in een aantal specifieke thema’s is er voor gezorgd dat het Nederlandse onderzoeksbestel beter in staat is (funderend) onderzoek te verrichten op een aantal terreinen zodat de aansluiting met de internationale top kan worden bereikt of behouden. De thema’s sluiten aan bij de grote nationale onderzoeksprioriteiten en bij prioriteiten die voortkomen uit de kennis- en innovatieagenda van het Kabinet. Zo anticiperen zij op de maatschappelijke kennisbehoeften. Zo is ook bijgedragen aan meer focus en massa in het wetenschappelijk onderzoek op prioritaire terreinen, en is de kennisbasis voor de toekomst versterkt.

In het kader van de Fes ronde 2009 is voortgang geboekt met de implementatie van de via artikel 16 gesubsidieerde projecten Hersenen en Cognitie, SURFnet7/Gigaport3 en het Nationaal Centrum Biodiversiteit. Invulling van de laatste tranche van de Fes enveloppe van € 500 miljoen voor selectieve continuering heeft plaatsgevonden (kamerstuk, 27 406, nr. 178). In het kader van deze enveloppe is het project ITER-NL2 goed op gang gekomen.

Het nieuwe kabinet heeft besloten te stoppen met de voeding van het Fes. Dit heeft geen gevolgen voor de lopende Fes-projecten.

Het gaat hier vooral om de uitvoering van wetenschappelijk onderzoek binnen specifieke thematische onderzoeksprogramma’s en projecten, waarvan de meeste gefinancierd worden uit het Fes. Gelet op de aard van de doelstelling en de inputgerichte instrumentatie is kwantificering van de doelstelling en het formuleren van streefwaarden voor deze projecten als geheel niet zinvol en niet haalbaar. Wel zijn er doelstellingen en verwachte resultaten per project geformuleerd.

Op basis van bij de subsidie verplicht gestelde jaarlijkse inhoudelijke en financiële verslaglegging en evaluaties wordt de voortgang in de doelbereiking bewaakt. Individuele projecten die in het kader van het Fes onder de Bsik regeling vallen, worden gemonitord door Agentschap NL. Uit het advies van de Commissie van Wijzen over de voortgang van deze projecten blijkt dat inmiddels afgeronde projecten er redelijk tot goed in zijn geslaagd aan hun doelstellingen te voldoen (kamerstuk 25 017, nr. 64). Daarnaast vindt in het kennisdomein een jaarlijkse voortgangsmonitoring plaats van de innovatieprojecten uit de Fes-impulsen vanaf 2005.

Om een kwalitatief hoogwaardig en op vernieuwing gericht onderzoeksstelsel in stand te kunnen houden en verder te ontwikkelen, is het aantrekken en vasthouden van goede onderzoekers essentieel. Hiervoor is een aantal samenhangende instrumenten op het gebied van HRM in het onderzoek ingezet. Deze hebben als doel om de in- en doorstroom van jong wetenschappelijk talent te vergroten, een evenwichtiger samenstelling van het wetenschappelijk personeel (WP) qua leeftijdsopbouw en qua ondervertegenwoordigde groepen te bereiken, en om betere loopbaanmogelijkheden binnen het wetenschappelijk personeel te creëren. Hiermee is in de loop van de jaren een bijdrage geleverd aan het terugdringen van de trend van vergrijzing onder het onderzoekspersoneel. Bovendien is hiermee het aandeel van ondervertegenwoordigde groepen vergroot, en is bijgedragen aan een betere uitgangspositie in de toenemende wereldwijde concurrentie om onderzoekstalent. Uit de evaluatie van de Vernieuwingsimpuls (kamerstuk 29 338, nr. 65) en de beleidsdoorlichting talentvolle onderzoekers (kamerstuk 31 511, nrs. 1 en 2) bleek dat deze instrumenten succesvol zijn en dat de Vernieuwingsimpuls (VI) een belangrijke positie heeft ingenomen in de onderzoekswereld. Zij geeft een positieve impuls aan de wetenschappelijke loopbaan van talentrijke onderzoekers.

Het bereiken van de doelstelling hangt echter ook af van externe factoren zoals arbeidsmarktontwikkelingen en het personeelsbeleid van de (autonome) kennisinstellingen. De prestatiegegevens laten zien dat er na de vergrijzing in de jaren negentig er vanaf 2000 – bij de hoogleraren iets eerder – een zekere mate van verjonging van het personeelsbestand bij de universiteiten heeft plaatsgevonden. Deze heeft zich echter sinds 2006 niet echt doorgezet. Bij de andere categorieën (UHD en UD) laat het beeld de laatste jaren schommelingen zien in dit percentage. Daarnaast neemt het aandeel van vrouwelijke wetenschappers in de verschillende functiecategorieën geleidelijk toe tot 12,3 procent in 2009. De cijfers over het aantal vrouwelijke hoogleraren in 2010 komen medio 2011 beschikbaar. De verwachting is dat het aandeel zal blijven stijgen, maar de groeicijfers in 2009 ten opzichte van 2008 zijn te laag om te verwachten dat de streefwaarde van 15% in 2010 bereikt zal zijn. Zelfs dan ligt dit aandeel nog ver onder de streefwaarde binnen de EU van 25%. Wel is er onder instellingen een «sense of urgency» te constateren. De meeste universiteiten en universitaire medische centra hebben het Charter Talent naar de Top getekend. Dat betekent dat zij zullen werken aan instellingsspecifieke ambities om het aandeel vrouwen in hun instelling te verhogen. Op basis van de ontwikkeling in de groei van het percentage de afgelopen jaren, is de verwachting dat het streefpercentage in 2012 wordt bereikt.

De overheid zet voor een aantal verschillende doelgroepen specifieke instrumenten in, die moeten leiden tot een grotere in- en doorstroom van (jonge) veelbelovende onderzoekers en het verbeteren van carrièreperspectieven. De drie indicatoren weerspiegelen mede het resultaat van deze inspanningen, zij het dat in eerste instantie de activiteiten van de universiteiten met hun personeelsbeleid hiervoor verantwoordelijk zijn.

Indicatoren 1 en 2. De cijfers geven vooral een indicatie of de gewenste streefrichting, namelijk een verjongd personeelsbestand en een vergroot aandeel vrouwelijke wetenschappers, in algemene zin wordt bereikt. Voor indicator 1 is de streefwaarde een waarde lager dan de waarde van het laatst beschikbare jaar. Bij de hoogleraren valt op dat de laatste jaren er weer een lichte stijging in de groep 50+ is, en dat er sprake is van een lichte stijging ten opzichte van de basiswaarde in 2000. Bij de UHD’s is er ten opzichte van 2008 een lichte daling, ten opzichte van de basiswaarde is de daling aanzienlijk. Bij de UD’s schommelt het aandeel van de groep 50+, is de waarde in 2009 gelijk aan die van 2008, maar flink lager dan de basiswaarde.

Het door voorgaande kabinetten gehanteerde streefpercentage van 15 voor het aandeel vrouwelijke hoogleraren in 2010 (voor de EU geldt een streefpercentage van 25) wordt naar verwachting niet gehaald.

Cijfers voor indicatoren 1 en 2 met peildatum december 2010 komen medio 2011 beschikbaar via de VSNU.

Indicator 3. Het gewenste effect van de Vernieuwingsimpuls, namelijk vernieuwing van het onderzoek en vergroting van de loopbaanmogelijkheden van onderzoekers, wordt door NWO zichtbaar gemaakt door de positie van de laureaten bij de aanvang van de subsidie te vergelijken met de positie van de laureaten aan het einde van de subsidie. De cijfers hebben betrekking op de laureaten in de Vernieuwingsimpuls, die hun project in 2009 hebben afgerond. De indicator laat zien in welke mate er sprake is van doorstroming van vernieuwingsimpuls-gehonoreerden naar een hogere functiecategorie (afgemeten aan de positie aan het einde van de subsidie ten opzichte van het begin van de subsidie). Uit de cijfers blijkt dat het aandeel postdocs sterk afneemt ten gunste van toename van het aandeel in de hogere WP-functies. Dit wijst er op dat de laureaten in positie doorstromen, met andere woorden een hogere positie hebben dan bij de aanvang van de subsidie. De verschuiving in posities verschilt per doelgroep van de Vernieuwingsimpuls. Veni’s stromen als postdocs vooral door naar UD-posities en in mindere mate naar UHD-posities en nauwelijks naar hoogleraarposities. Vidi’s stromen vooral door van UD-posities naar UHD- en hoogleraarposities en Vici’s stromen alleen door naar hoogleraarposities. Bij de mannen is er een sterkere doorstroom te zien naar YHD- en hoogleraarsposities dan bij de vrouwen. De cijfers voor het jaar 2010 komen medio 2011 beschikbaar via het jaarverslag van NWO.