Algemene doelstelling

Defensie voorziet in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen en zij verkoopt, indien aan de orde, groot materieel en infrastructuur.

Rol en verantwoordelijkheid

De Minister is verantwoordelijk voor het tijdig voorzien in nieuw materieel, infrastructuur en IT-middelen en de afstoting van overtollig groot materieel en infrastructuur.

Beleidsconclusie

In de Ontwerpbegroting 2015 was een investeringsquote geraamd van 18 procent voor het jaar 2015. In de 1^e suppletoire begroting 2015 is de raming bijgesteld naar 15 procent. In de 2^e suppletoire begroting 2015 is de raming verlaagd naar 14 procent. De daadwerkelijk gerealiseerde investeringsquote is uitgekomen op afgerond 15 procent in 2015. De gerealiseerde investeringsquote is daarmee hoger dan vorig jaar. Ook is voor ruim 2 miljard verplichtingen aangegaan, hetgeen positief is voor de investeringsquote voor de komende jaren.

Zoals bekend, kampt Defensie al langere tijd met een onderrealisatie in de investeringen. Dit heeft een negatieve invloed op de noodzakelijke vervanging van verouderd materieel of de instandhouding en upgrade van materieel. Dit is een risico voor de materiële gereedheid op met name de lange termijn. Defensie blijft er daarom naar streven om op termijn meerjarig gemiddeld ten minste 20 procent van haar uitgavenbudget te besteden aan investeringen conform de Navo richtlijn. Daarbij geldt dat de realisatie van de investeringsquote in enig jaar lager (of hoger) kan uitkomen, bijvoorbeeld door veranderende verwervingsstrategieën, wijzigende behoeftestellingen of vertraging in het sluiten van contracten.

In mijn brief van 2 juli 2014 heb ik uw Kamer geïnformeerd over de initiatieven om het investeringspercentage te verhogen (Kamerstuk 33 750 X, nr. 68). Voorts heb ik uw Kamer op 28 oktober 2015 geïnformeerd over de resultaten van het onderzoek naar de oorzaken van de onderrealisatie in de «voorzien in»-keten (Kamerstuk 34 300 X, nr. 39). In deze brief heb ik toegezegd dat ik de aanbevelingen uit het rapport laat concretiseren.

Daarnaast volgt uit het Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) Wapensystemen dat Defensie de inkoopketen versterkt en een volledige beleidsafweging maakt bij het vervangen van wapensystemen, waarbij alternatievenafwegingen en kosten-batenanalyses worden toegepast (Kamerstuk 33 279, nr. 15).

Tabel: Gerealiseerde Investeringsquote vs. Gemiddelde Investeringsquote o.b.v. realisatie 2011–2015.

De posten met relevante verschillen ten opzichte van de begroting worden hieronder toegelicht. Het betreft verschillen groter dan € 10 miljoen bij opdracht Voorzien in nieuw materieel en Verkoopopbrengsten groot materieel en groter dan € 5 miljoen bij de overige uitgaven en ontvangsten.

Toelichting op de financiële instrumenten

Verplichtingen

De realisatie van het verplichtingenbudget is € 706 miljoen hoger dan begroot. Het merendeel van deze verplichtingen heeft geleid tot kasuitgaven in hetzelfde jaar maar een deel van de aangegane verplichtingen leidt tot uitgaven in 2016 en verder. De realisatie van verplichtingen wordt vooral veroorzaakt doordat het contract voor het project Chinook Vervanging en Modernisering is ondertekend (verhoging van € 222 miljoen). Daarnaast zijn voor het project VOSS (€ 160 miljoen) eerder dan voorzien verplichtingen aangegaan. Ten slotte leiden overige projecten tot een extra bijstelling van € 269 miljoen. Deze bijstelling bestaat onder andere uit de projecten SM2 Missiles van € 46 miljoen, Bushmaster van € 35 miljoen en OPP PC-7 (lesvliegtuig CLSK) van € 28 miljoen en het 3 jarig onderhoudscontract simulatoren F35 (€ 16 miljoen). De overige realisatie betreft de optelsom van de realisatie van vele kleine projecten.

Uitgaven

Programma-uitgaven

Opdracht Voorzien in nieuw materieel

De realisatie van de programma-uitgaven bij voorzien in nieuw materieel is € 225 miljoen lager dan begroot. Dit heeft meerdere oorzaken, die hieronder worden toegelicht.

Investeringen zeestrijdkrachten

JSS

De realisatie van Project JSS is in de eindfase gekomen. Bij de afronding van het project zijn enkele werkzaamheden en eindtesten op het gebied van sensoren wapens en communicatiesystemen (SEWACO) vertraagd. Daarnaast is sprake van vertraging bij de uitvoering van de restantwerkzaamheden en de uitvoering van proeftochtpunten op platformgebied. Deze vertraging is met name ontstaan door de inzet van het JSS bij de Ebolamissie «Tricolette» en de als gevolg daarvan aangepaste planning bij het onderhoudsbedrijf van CZSK. De koudweerbeproevingen zijn uitgesteld tot begin 2016.

Investeringen landstrijdkrachten

Patriot

Voor het project Patriot Vervanging COMPATRIOT is een kritische acceptatietest van het CP-II netwerk systeem uitgevoerd. Het systeem dat door de industrie voor de test werd aangeboden bleek echter niet te voldoen. De aan de oplevering gekoppelde betaalmomenten zijn daardoor niet gerealiseerd. Daarnaast was in de oorspronkelijke raming rekening gehouden met de modificatie van een aantal antennemasten. Aangezien er aanvullende eisen aan de constructie zijn gesteld (modulariteit in verband met het project DVOW), is de modificatie van de antennemasten duurder uitgevallen dan aanvankelijk begroot. Voordat met de modificatie kon worden gestart moest hiervoor financiële dekking worden gevonden. Op grond van het voorgaande is in 2015 € 13 miljoen minder gerealiseerd dan oorspronkelijk was begroot.

GPW/Boxer

Bij het project Grootpantserwielvoertuig (GPW/Boxer) heeft de industrie medio 2014 aangegeven het afgesproken leverschema te willen vertragen voor de beheersing van de vereiste kwaliteit. Na intensieve onderhandelingen is de einddatum van het leverschema gewijzigd van december 2017 naar februari 2018. De aanpassingen van het leverschema hebben consequenties gehad voor de daaraan gekoppelde betaalmomenten. De oorspronkelijk in 2015 geplande betalingen zijn voor een deel (€ 55,7 miljoen) naar latere jaren verschoven.

Investeringen luchtstrijdkrachten

AH-64D Upgrade

AH-64D Upgrade is een project dat voornamelijk door middel van FMS-contracten (Foreign Military Sales) wordt gerealiseerd. De verwachting voor 2015 van de Amerikaanse overheid bleek te optimistisch. In de loop van 2015 werd de financiële planning aangepast, mede als gevolg van lagere prijzen voor sommige items en facturen die waren vertraagd. Op grond hiervan is de realisatie in 2015 lager uitgevallen.

AH-64D Zelfbescherming

Bij het project AH-64D Zelfbescherming (ASE) bestaat een relatie met het project Chinook Vervanging en Modernisering. In 2015 is het besluit genomen om de standaard Chinook-toestellen aan te schaffen zoals die bij US-Army in gebruik zijn. Deze Chinooks zijn voorzien van een Amerikaans zelfbeschermingssysteem waarmee ook de Apaches van de US-Army zijn uitgerust. Voor de zelfbescherming van de Nederlandse Apaches is ook overgestapt op het standaard Amerikaans zelfbeschermingssysteem. Dit is een belangrijke standaardisatie maar heeft ertoe geleid dat een vertraging is opgelopen van ongeveer één jaar, waardoor de realisatie in 2015 is achtergebleven bij de planning.

F-16 Zelfbescherming

Bij het project F-16 Zelfbescherming (ASE) is vertraging opgetreden doordat, als gevolg van procedures bij de Amerikaanse overheid, de zogenoemde Letter Of Acceptance later is opgeleverd (in 2015) dan aanvankelijk was verwacht (2014). De meerjarige ramingen zijn hierdoor bijgesteld. Dit heeft ook gevolgen gehad voor de uitgaven in 2015.

Investeringen defensiebreed

CIED

De werkzaamheden in het kader van het programma Counter Improvised Explosive Devices block 3 zijn later op gang gekomen dan initieel werd verwacht. Het programma bestaat uit 32 deelprojecten. Voor het vaststellen van de structurele behoefte, het doen van onderzoek naar de doelmatige invulling daarvan en het inrichten van de projectorganisatie is meer tijd benodigd gebleken dan verwacht, waardoor de realisatie lager is uitgekomen dan oorspronkelijk was geraamd.

NH-90

Bij het project NH-90 zijn enkele behoeften later dan gepland gecontracteerd en leiden dus tot lagere uitgaven. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om modificaties om de NH-90 geschikt te maken voor transporttaken. Hierdoor heeft een herfasering van het projectbudget plaatsgevonden en is in 2015 minder uitgegeven dan begroot. Dit heeft geen gevolgen voor de levering van de toestellen.

Het project ICMS/CBRN bestaat uit dertien onderling verwante deelprojecten. Vertraging op verschillende beeldbepalende deelprojecten heeft ertoe geleid dat de gebudgetteerde uitgaven voor 2015 niet volledig zijn gerealiseerd en zijn doorgeschoven naar 2016 en 2017.

DVOW

In 2015 is meer gerealiseerd dan begroot doordat de aflevering en facturering van de Mercedes-Benz 290 GD (7,5kN) voertuigen, die aanvankelijk gepland stond voor 2014, in 2015 heeft plaatsgevonden.

SM2 Missiles

Als gevolg van planmatig verbruik bereikt Defensie eind 2018 de minimumvoorraad aan SM-2 raketten. Om de eerste serie raketten tijdig beschikbaar te hebben, is in 2015 vervroegd aangesloten bij een reeds door de fabrikant geplande productieserie waarin voor meerdere landen raketten worden geproduceerd.

CDC Transport

Het project betreft de jaarlijkse verwerving van een deel van het voertuigenpark (personenauto’s) van Defensie. In 2014 was sprake van een vertraging in de levering waardoor ruim € 4 miljoen is doorgeschoven naar 2015. Om vertraging in 2015 te voorkomen is de verwerving in 2015 voortvarend ter hand genomen. Hierdoor is een deel van de voor 2016 geplande bestelling reeds eind 2015 ontvangen en betaald, dit betreft € 4,8 miljoen. Als gevolg van de laatstgenoemde bestelling is het beschikbare budget voor 2017 (€ 10 miljoen) met € 4,8 miljoen verlaagd tot € 5,2 miljoen. De totale realisatie in 2015 is uitgekomen op € 26,8 miljoen.

VOSS

Het project VOSS heeft in 2015 vertraging opgelopen in verband met een juridisch geschil in het aanbestedingsproces.

Verwerving F-35

Het project Verwerving F-35 heeft tot doel tijdig te voorzien in de vervanging van de F-16 jachtvliegtuigen van de Nederlandse Krijgsmacht. Naast de verwerving van nieuwe jachtvliegtuigen gaat het tevens om de verwerving van bijbehorende simulatoren, initiële reservedelen, infrastructuur, speciale gereedschappen, meet- en testapparatuur, documentatie, initiële opleidingen en transport, evenals de betaling van BTW. Met de nota In het belang van Nederland kiest Defensie ervoor om de F-16 te vervangen door de F-35. Hiervoor is een projectbudget van € 4.691,6 miljoen (prijspeil 2015) beschikbaar. In de huidige planning zullen de eerste toestellen vanaf 2019 aan Nederland worden geleverd en kan Nederland eind 2021 de eerste F-35 eenheid operationeel gereed hebben. De twee reeds afgeleverde (test)toestellen worden tot 2019 ingezet voor deelname aan de operationele testfase van het F-35 programma en de voorbereidingen daarop. Defensie neemt sinds 2006 deel aan het Production, Sustainment and Follow-on Development (PSFD) Memorandum of Understanding (MoU) voor de F-35.

Bij het opstellen van de Ontwerpbegroting 2015 werd nog uitgegaan van de verwachting dat de hele verplichting voor de beide (test)toestellen in 2014 zou worden gefactureerd. Al eerder is duidelijk geworden dat de facturering achterloopt op de planning en dat bovendien modificaties aan de beide toestellen – die deel uitmaken van de verplichting – ook nog in de komende jaren zullen plaatsvinden. Een deel van de facturen is in 2015 betaald. De komende jaren worden nog facturen verwacht voor verdere modificatiewerkzaamheden.

De gepresenteerde onderrealisatie van € 6 miljoen wordt gedeeltelijk verklaard doordat er in 2015 vertraging is ontstaan bij de aanbesteding van mobiele infrastructuur voor de Nederlandse OT&E eenheid in de VS. Bijgevolg is een bedrag van € 4,6 miljoen niet gecontracteerd noch tot betaling gekomen. Dit is in de loop van 2015 reeds geadresseerd in de Ontwerpbegroting 2016. Tevens is de facturering voor een aantal deelprojecten, waaronder de levering van speciale gereedschappen en testapparatuur, in de Ontwerpbegroting 2015 te optimistisch geprognosticeerd. In de uitvoering is de factuurstroom hiervoor pas eind 2015 op gang gekomen. Deze ervaringen zijn geëvalueerd en worden verwerkt in toekomstige ramingen.

Uit hoofde van het PSFD MoU voor het project Verwerving F-35 wordt jaarlijks een bijdrage aan de programmakosten betaald. Deze bijdrage is gebaseerd op het geplande aantal af te nemen toestellen door een partnerland. Het overzicht met de te leveren bijdrage wordt jaarlijks aangepast. De bijstelling van het najaar 2014 heeft geleid tot een ophoging van de voor 2015 verschuldigde bijdrage voor alle partnerlanden. Ook dit is reeds in een eerder stadium aan de Kamer gemeld. Daardoor verschilt de gerealiseerde waarde met de oorspronkelijk geraamde waarde. Het verschil wordt nog versterkt door het feit dat de dollarkoers waartegen deze betaling heeft plaatsgevonden, ruim 19 prcoent hoger is dan de plandollarkoers ten tijde van het opstellen van de begroting 2015.

De posten met een verschil groter dan € 5 miljoen worden hieronder nader toegelicht:

Mariniers naar Zeeland

Een deel van het HVD (Herbelegging Vastgoed Defensie) project MARKAZ, fase 2 t/m fase 4, bevindt zich nog in het offerte stadium. Door verminderde capaciteit zijn volgens het RVB minder fasen van het project gerealiseerd. De inschatting was dat deze in 2015 afgerond zou zijn. Hierdoor is ongeveer € 2,5 miljoen nog niet gerealiseerd.

Herbelegging De Ruyter van Steveninckkazerne Oirschot

De onderrealisatie is ontstaan door vertraging in de aanbesteding. De vertraging is mede veroorzaakt door de invoering van een nieuwe landelijke methodiek voor schietgeluid. De planning van het HVD project Herbelegging RvS Kazerne loopt ook achter op de initiële planning doordat er vertraging is ontstaan in de uitvoering van het natuur- compensatieplan en grondaankoop als gevolg van overleg tussen het bevoegd gezag en de vergunningsverlening.

Herbelegging Oranjekazerne Schaarsbergen

Het projectvolume van wat betreft het project HVD herbelegging Oranjekazerne Schaarbergen is met € 22,9 miljoen in omvang naar beneden aangepast en qua looptijd teruggebracht ten opzichte van de begroting 2015.

CLAS Reorganisatie materieel-logistieke eenheden

Het HVD project CLAS Reorganisatie materieel-logistieke eenheden is te optimistisch in de tijd gepland. Het project Renovatie van de afdeling Techniek Leusden maakt onderdeel uit van het HVD project en bevat een aantal deelprojecten. Een van betreffende deelprojecten te weten Aanpassing en herindeling van de werkplaats (in financieel volume de hoofdopdracht) is niet gestart, omdat de tekortkomingen en het moeten continueren van de bedrijfsvoering het noodzakelijk maakten om het initiële plan in product, tijd en geld te herzien.

Nieuwbouw en Renovatie NATO Communications and Information Agency (NCIA)

Ten aanzien van het project Uitbreiding renovatie hoofdgebouw NCIA is het, door budgettaire problemen als gevolg van te lage ramingen eerder in het proces, noodzakelijk geweest de aanbestedingsprocedure tijdelijk stop te zetten. Met een reparatieslag kan het tijdverlies zoveel mogelijk worden beperkt en lijkt het mogelijk de uitbreiding volgens het gewenste tijdschema ter beschikking te stellen aan NCIA. Het deelproject nieuwbouw is in 2018 gereed en het totale project zal naar verwachting in 2019 worden voltooid.

Opdracht voorzien in nieuw materieel waarvan bijdragen SSO (RVB, voorheen DVD)

In de begroting zijn de apparaatskosten DVD geraamd op € 26,1 miljoen. Met de overgang van de DVD naar het RVB worden alle kosten inzichtelijk gemaakt (€ 172,3 miljoen). Hierdoor is er een verschil ontstaan van € 146,2 miljoen. Dit betreft een technische handeling.

Opdracht Voorzien in IT

Bij de opdracht Voorzien in IT is de realisatie in totaal € 7,8 miljoen hoger dan begroot. De belangrijkste oorzaken van de overschrijding zijn additionele uitgaven voor het opheffen van tekortkomingen IT en additionele uitgaven voor het project Samenvoegen Luchtverkeersleiding Nederland en Luchtverkeersleiding Defensie op Schiphol.

Bekostiging Wetenschappelijk onderzoek

Gedurende 2015 is uitvoering gegeven aan het Defensie Kennis en Innovatie Plan 2015. De Strategische Kennis & Innovatie Agenda van Defensie fungeert daarbij als fundament. Defensie investeert nadrukkelijk in de opbouw en de instandhouding van een Defensie specifieke externe kennisbasis ten behoeve van het behoud van een breed inzetbare, hoogwaardige en innovatieve krijgsmacht. In 2015 is hieraan invulling gegeven door te investeren in kennis en kunde bij de kennisinstituten TNO, NLR en MARIN.

Commissie Defensie Materieel Ontwikkeling (CODEMO)

In 2015 zijn negen nieuwe projectvoorstellen ingediend. In vijf gevallen kregen de aanvragers binnen drie maanden uitsluitsel over het al dan niet honoreren van het ingediende voorstel. Bij drie projecten bleek nader overleg nodig tussen Defensie en het betrokken bedrijf om goede besluitvorming mogelijk te maken waardoor het niet mogelijk was om binnen de drie maandentermijn te blijven. Eind 2015 was Defensie over drie projectvoorstellen nog in gesprek met de indieners.

Ultimo 2015 zijn 12 projecten in uitvoering. Deze projecten leggen beslag op € 8,5 miljoen van de beschikbare € 10 miljoen. Van de firma Thales is in 2015 ruim € 3 miljoen aan royalties gevorderd en ontvangen. Dit geld komt ten goede aan het CODEMO-fonds. In 2015 zijn 3 projecten succesvol afgerond.

Bijdrage aan de Navo

De uitgaven hebben betrekking op de Nederlandse bijdrage aan gemeenschappelijk gefinancierde Navo-programma’s. Ook de uitgaven voor de AWACS-vliegtuigen zijn hierin opgenomen.

Verkoopopbrengsten groot materieel

Bij afstoting van overtollig materieel wordt onderscheid gemaakt tussen strategische en niet-strategische roerende zaken. Overtollige strategische roerende zaken, zoals wapensystemen, worden om veiligheidsredenen niet aan Domeinen overgedragen. De verkoop hiervan gebeurt in goede samenwerking met Domeinen. De verkoopopbrengsten komen toe aan Defensie.

Het totaal aan gerealiseerde ontvangsten van contracten die in 2015 en in eerdere jaren via Domeinen zijn gesloten en ontvangsten van royalties, bedroeg in 2015 € 193,4 miljoen. In 2015 is voor € 18,7 miljoen aan verkoopcontracten afgesloten. De ontvangsten uit deze contracten zijn grotendeels in 2015 gerealiseerd. Het restant van € 3,8 miljoen wordt ontvangen in 2016. Het merendeel van het groot materieel is daarmee verkocht. Ten opzichte van de Ontwerpbegroting 2015 vallen de verkoopopbrengsten groot materieel € 76,0 miljoen hoger uit.

In 2015 is € 17,4 miljoen aan verkoopontvangsten minder gerealiseerd. Deze ontvangsten van roerende goederen worden nu in latere jaren verwacht. De oorzaak hiervoor ligt in afnemende mogelijkheden op de markt. Daarnaast zijn de CV90 en AB-412 verkocht met andere contractueel vastgelegde betaaltermijnen tot gevolg. De laatste Leopard 2 tanks zijn definitief uit de verkoopvoorraad genomen en worden overgedragen aan Duitsland als onderdeel van de afspraken die met Duitsland zijn gemaakt over de Nederlands-Duitse samenwerking op het gebied van tankcapaciteit.

In 2015 is € 45 miljoen ontvangen als vooruitbetaling van betalingstermijnen uit 2016. Een groot deel hiervan betrof de betaling door Finland van de Leopard 2A6 tanks. Ook is € 3,1 miljoen aan verwachte ontvangsten van royalties en € 4,5 miljoen aan verkopen via de NATO Logistics Stock Exchange (NLSE) ontvangen. Er is € 13,3 miljoen minder ontvangen door vertraging bij de betalingen van lopende contracten. Deze ontvangsten worden doorgeschoven naar 2016. Tevens vielen kavelopbrengsten van niet-strategisch materieel iets lager uit dan begroot.

Verkoopopbrengsten infrastructuur

De verkoopopbrengsten van vastgoed zijn met € 21,6 miljoen achtergebleven als gevolg van de beperkte voortgang bij het verkopen van vastgoed. Dit komt mede doordat de werkwijze van het Kader Overname RijksVastgoed (KORV) nog niet volledig is geïmplementeerd. Daarbij is er nog steeds sprake van een ongunstige vastgoedmarkt waardoor doorlooptijd achterblijft en de opbrengsten tegenvallen.