Het BES-fonds is ingesteld om middelen aan de Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba te verstrekken. Hiermee kunnen zij de tussen het Rijk en de eilanden overeengekomen taakverdeling uitvoeren.

De openbare lichamen mogen zelf bepalen welke taken en activiteiten zij bekostigen uit de algemene middelen van de vrije uitkering. Dit uitgangspunt laat onverlet dat de openbare lichamen bepaalde wettelijke taken en activiteiten dienen uit te voeren waarbij zij voor de bekostiging mede op de algemene middelen zijn aangewezen.

De Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties is verantwoordelijk voor:

Financieren:

• – De minister is verantwoordelijk voor de bestuurlijke en financiële verhouding met de eilanden en in die hoedanigheid financiert de minister het BES-fonds.

In 2021 heeft de uitwerking van de herijking van de taakverdeling tussen het Rijk en de openbare lichamen plaatsgevonden. Vanwege de demissionaire status van het vorige kabinet is dit nog niet afgerond.

Uitgaven

Bijdragen aan medeoverheden

Vrije uitkering

De vrije uitkering omvat de vrij besteedbare middelen voor de Openbare Lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba waarmee zij publieke taken financieren. De hoogte van de vrije uitkering wordt vastgesteld in US dollars. In de loop van 2021 is de vrije uitkering bijgesteld met de jaarlijkse loon- en prijsbijstelling voor een bedrag van € 0,4 mln. Door de tijdelijke subsidie op nutsvoorzieningen in verband met de pandemie vanuit de Ministeries van Economische Zaken (EZK) en Infrastructuur en Waterstaat (IenW) was er sprake van een negatieve consumentenprijsindex (CPI) op de eilanden. Doorbelasting hiervan zou leiden tot een ongewenste verlaging van de vrije uitkering. Uiteindelijk is als prijsindex 0% gehanteerd. De compensatie van deze (negatieve) prijsbijstelling is voor de helft uit artikel 4 van Koninkrijksrelaties (IV) gefinancierd en voor de helft uit generale middelen.

Vanwege de gevolgen van de pandemie zijn ook in 2021 extra bedragen aan de vrije uitkering toegevoegd. Het Ministerie van BZK heeft extra middelen ontvangen per tweede incidentele suppletoire begroting voor de openbare lichamen, die hiermee zijn gecompenseerd voor de derving van belastinginkomsten en de extra uitgaven als gevolg van de coronapandemie (€ 4,2 mln.). Daarnaast hebben de openbare lichamen tezamen gedurende het jaar extra middelen ontvangen van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) voor eilandelijk beleid voor een totaalbedrag van € 4,5 mln. Vanuit de begroting Koninkrijksrelaties (IV) is € 0,9 mln. vrijgemaakt voor de uitvoering van de eilandelijke taken door Saba. Tot slot heeft het kabinet in 2021 een aanvullend bedrag beschikbaar gesteld om de openbare lichamen te compenseren voor de extra kosten bij de Tweede Kamerverkiezingen in 2021.

Vanuit het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) is circa € 0,4 mln. aan de vrije uitkering toegevoegd voor de uitvoering van het Caribisch Sport- en Preventieakkoord en naschoolse activiteiten op Saba.

Bij de uitbetaling van de vrije uitkering zijn de aflossingen van de renteloze leningen aan de openbare lichamen verrekend. Conform artikel 89 van de Wet financiën openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba (hierna: Wet FinBES) mogen de openbare lichamen een renteloze lening aangaan voor investeringen ten behoeve van het uitoefenen van een publieke taak, bijvoorbeeld onderwijshuisvesting. In 2021 bedroeg de inhouding voor deze leningen € 0,9 mln. voor Bonaire, € 0,2 mln. voor Sint Eustatius en € 0,3 mln. voor Saba. Bijlage 9 bij de begroting Koninkrijksrelaties (IV) geeft een overzicht van deze renteloze leningen en bijbehorende aflossingsbedragen in dollars (Kamerstukken II 2020/21, 35570, nr. 1).

Het verschil tussen de tweede suppletoire begroting (€ 58,6 mln.) en de realisatie (€ 51,7 mln.) komt voort uit de US dollareuro koers meevaller van (€ 6,9 mln.). Deze is toegevoegd aan de wisselkoersreserve op artikel 7 van begrotingshoofdstuk Koninkrijksrelaties (IV).

Ontvangsten

Artikel 88, derde lid, van de Wet FinBES regelt dat bij (begrotings-)wet voor ieder uitkeringsjaar middelen van het Rijk worden afgezonderd ten behoeve van het BES-fonds. De uitgaven en de afgezonderde inkomsten over ieder uitkeringsjaar zijn aan elkaar gelijk. Gelet hierop is ten behoeve van de dekking van de uitgaven ten laste van het BES-fonds een post ontvangsten opgenomen.