Een goede kwaliteit van de leefomgeving

Het beleid is gericht op de realisatie van een veilige, gezonde en aantrekkelijke woon- en leefomgeving en een efficiënt gebruik van onze ruimte, nu en in de toekomst. Daarnaast werkt het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) aan de implementatie van Omgevingswet. De Omgevingswet is het nationale wettelijke kader dat instrumenten bevat waarmee overheden, burgers en bedrijven gezamenlijk werken aan een veilige en gezonde leefomgeving en een goede omgevingskwaliteit.

Regisseren

(nieuwe) Nota Ruimte

In 2023 is voortvarend gewerkt aan de opstellen van de nieuwe Nota Ruimte, de opvolger van de Nationale Omgevingsvisie (NOVI). De Nota Ruimte wordt een samenhangende visie op de leefomgeving met keuzes voor 2030, richtinggevende uitspraken voor 2050 en een doorkijk naar 2100. In oktober 2023 is de contourennotitie voor de Nota Ruimte gepubliceerd. De contourennotitie presenteert de visie en schetst globaal de inhoudelijke richting van de nieuwe Nota Ruimte. Daarom is tegelijkertijd ook het participatieplan voor de Nota Ruimte gepubliceerd. Op basis hiervan is het inhoudelijk gesprek met alle stakeholders gestart.

Nationale Geo Informatie Infrastructuur (NGII)

Nederland beschikt over een Nationale Geo-informatie-infrastructuur (NGII) waarvan dagelijks volop gebruik wordt gemaakt. Cruciaal voor het voeren van regie op de ruimte is een goede informatiepositie van alle partijen (burgers, bedrijven, overheden) die bij de inrichting en het beheer van de fysieke leefomgeving betrokken zijn. De ambitie, zoals verwoord in de beleidsvisie Zicht op Nederland, is om de NGII door te laten groeien naar een volwaardig datafundament dat geschikt is voor data gedreven werken in de fysieke leefomgeving.

Grondbeleid

Het grondbeleid staat aan de basis van de diverse maatschappelijke opgaven die er in Nederland zijn. In juni 2023 is de Kamer geïnformeerd over een drie sporen aanpak met daarin voorgestelde acties, maatregelen en verkenningen voor de korte en lange termijn. Het doel is het grondbeleid te moderniseren, zodat het beter ten dienste komt te staan van gebiedsontwikkeling. In maart 2024 heeft de Kamer een voortgangsrapportage ontvangen.

NOVEX

Het programma NOVEX heeft als doel om de uitvoering van de NOVI te versnellen en input op te halen voor de Nota Ruimte. Dit gebeurt in twee sporen; het provinciale spoor en het NOVEX-gebieden-spoor. 2023 stond in het teken van het ruimtelijk vertalen van nationale opgaven in beide sporen.

In het provinciale spoor is op basis van een startpakket fysieke leefomgeving eind 2022 aan provincies gevraagd nationale en decentrale opgaven in te passen en te ordenen. Vanuit het programma NOVEX is dit traject ondersteund. Er heeft regelmatig interdepartementale en interbestuurlijke afstemming plaatsgevonden, in het bijzonder tijdens drie ijkmomenten. Resultaat hiervan is dat de meeste provincies – ondanks provinciale verkiezingen – eind 2023 een ruimtelijk voorstel hebben aangeboden.

Om interdepartementaal en interbestuurlijk het gesprek te faciliteren is ontwerpend onderzoek ingezet. Enerzijds om tot een gezamenlijke probleemanalyse te komen en anderzijds om inzicht te geven in het nationale beeld dat ontstaat als de (tussentijdse) provinciale beelden worden opgeteld. Er zijn meerdere nationale overzichtateliers georganiseerd om dit interdepartementale en interbestuurlijke gesprek hierover te voeren. Ook zijn verdiepende gesprekken per thema georganiseerd. En tenslotte zijn provincies bij het opstellen van hun voorstellen ondersteund met ontwerpend onderzoek op maat.

In het spoor NOVEX-gebieden hebben Rijk en regio gewerkt aan ontwikkelperspectieven om de stapelende nationale opgaven in te passen en te ordenen. Het programma NOVEX heeft voor de coördinatie gezorgd en voor de uitwisseling van kennis tussen de gebieden. Eind 2023 was het merendeel van de ontwikkelperspectieven gereed. Om uitwisseling en samenwerking te faciliteren hebben er in 2023 twee NOVEX-gebiedendagen plaatsgevonden. 

Groen in en om de Stad

Er is voor een groene klimaatadaptieve gebouwde omgeving in 2023 gestart met het opstellen van een handreiking, financiële verkenning en juridische verkenning. De verkenningen en handreiking worden begin 2024 afgerond en vormen de noodzakelijke bouwstenen voor een afgewogen keuzerichting om verder toe te werken naar een vorm van groennormering.

Voorkeursvolgorde zon

In 2023 is een bestuurlijke afspraak gemaakt met de provincies over de aangescherpte voorkeursvolgorde zon. Hiermee is beoogd om landbouw- en natuurgronden te ontzien en zon-PV vooral te plaatsen op daken en gevels van gebouwen en op overige terreinen in (on)bebouwde gebieden. De provincies passen hun verordeningen hierop aan per 1 januari 2024 aan.

Omgevingswet

De Omgevingswet is op 1 januari 2024 in werking getreden. Op 14 maart 2023 heeft de Eerste Kamer ingestemd met het Koninklijk Besluit voor inwerkingtreding.

Afgeronde (evaluatie) onderzoeken

Plan Bureau voor de Leefomgeving (PBL) Ruimtelijke verkenningen heeft scenario’s ontwikkeld voor de inrichting van Nederland in 2050. In het hoofdrapport worden vier mogelijke ruimtelijke toekomsten gepresenteerd en voor elk scenario zijn op basis van ruimtelijke modellering en ontwerpend onderzoek gedetailleerde kaarten van het bijbehorende Nederland van 2050 gemaakt. Deze scenariokaarten brengen in beeld welke gevolgen verschillende keuzes hebben. De studie is gebruikt als een van de basisstudies voor de Nota Ruimte.

In de PBL Planmonitor Nationale Omgevingsvisie (Novi) wordt in een vroegtijdig stadium verkend wat het mogelijke effect is van toekomstige ruimtelijke ontwikkelingen op plekken die kwetsbaar zijn voor veranderingen. Met dit inzicht kan het kabinet desgewenst maatregelen nemen om aantasting te voorkomen.

De inventarisatie evaluatie nationale programma’s behelst een overzicht van de afgeronde, lopende en geplande evaluaties en onderzoeksprogramma's en de monitoring van de uitvoering van de nationale programma's die onderdeel zijn van de uitvoeringsagenda van de NOVI. Deze inventarisatie is een bron voor de vierjaarlijkse evaluatie van de NOVI, die gepland is in 2024.

Elke regio telt! is een gezamenlijk advies van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli), Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB) en de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving. Het advies is voorzien van een kabinetsreactie waarin deze aanbevelingen verder zijn besproken, met daarbij een aantal concrete acties en toezeggingen.

Actualisatie van het Integraal Financieel Beeld (IFB) 2023 vormde het startpunt voor de monitoring van de financiële effecten van de stelselherziening Omgevingswet en is opgebouwd vanuit de financiële ramingen die door de bestuurlijke partijen zijn aangedragen. De komende jaren zullen de financiële effecten worden gemonitord, waarna eventueel kan worden bijgestuurd.

Vanaf de inwerkingtreding van de Omgevingswet wordt er gemonitord op de daadwerkelijke kosten en baten (Monitor Model financiële effecten Omgevingswet). Dit gebeurt één, twee en vijf jaar na inwerkingtreding. Naast de oplevering van een monitormodel is ook de beschikbaarheid van noodzakelijke indicatoren onderzocht. Het monitormodel dient als basis voor verdere financiële monitoring van de Omgevingswet. Tevens wordt er gewerkt aan het vergroten van de beschikbaarheid van indicatoren bij bevoegd gezagen.

Uitgaven

5.1 Ruimtelijke ordening

Subsidies (regelingen)

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Bij eerste suppletoire begroting is € 1,2 mln. overgeboekt naar het ministerie van OCW voor de uitvoering van een stimuleringsprogramma door het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie (SCI). Dit Actieprogramma Ruimtelijk Ontwerp 2021-2024 is onder andere gericht op het stimuleren van de inzet van ontwerp bij lokale en regionale inrichtingsopgaven. Het programma biedt de mogelijkheid voor co-financiering bij een samenhangende en vernieuwende aanpak van urgente maatschappelijke opgaven in de fysieke leefomgeving. Juist op de regionale en lokale schaal kunnen nieuwe breed gedragen initiatieven een innovatieve aanpak ontwikkelen. Het stimuleringsprogramma is gericht op lokale en regionale overheden, bedrijven, maatschappelijke organisaties en collectieven van burgers die samen met ontwerpers aan de slag willen. Dit geldt zowel voor subsidies als voor opdrachten. De ministeries van BZK en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) hebben het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie (SCI) gevraagd een vierjarig stimuleringsprogramma op te zetten. Het stimuleringsprogramma werkt met het instrument open oproep (tender). Jaarlijks starten twee open oproepen, elk gericht op een ander actueel thema. Elke open oproep biedt tevens een platform voor kennisdeling en het zichtbaar maken van de resultaten. Zo zijn de resultaten en inzichten ook elders bruikbaar. Verder zijn er nog subsidies verleend aan onder meer de Stichting Deltaplan en de Stichting OntwerpNL.

Basisregistraties

Aan de Stichting Geonovum is een subsidie verleend voor het basisprogramma Geo-informatie: het ontwikkelen en beheren van geo-standaarden, kennisoverdracht en advisering over geo-informatie en geo-informatie-infrastructuur.

Opdrachten

Programma Ruimtelijk Ontwerp

Het opdrachtenbudget van het Programma Ruimtelijk Ontwerp is aangewend voor het programma Mooi Nederland, onder andere aan ontwerpbureaus voor de Stel-dat verkenningen.

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

De BRO is een centrale registratie met publieke gegevens over de Nederlandse ondergrond. Dit betreft programmakosten voor de opname van gegevens over Bodemverontreiniging in de BRO. Hiervoor wordt budget ingezet in diverse opdrachten.

Het zijn middelen die gebruikt zijn voor het uitbesteden van beleidsadviezen, praktijkvoorbeelden, onderzoeksopdrachten en ontwikkelwerkzaamheden Fase 2 voor de standaarden op het terrein van de BRO .

Gebiedsontwikkeling

Het opdrachtenbudget voor Gebiedsontwikkeling wordt aangewend voor het programma NOVEX. In 2023 zijn er een aantal ontwerponderzoeken opgezet bij de provincies.

Tevens is er bij de tweede suppletoire begroting € 0,9 mln. gerealloceerd naar het instrument Bijdragen aan Medeoverheden voor NOVEX-decentralisatieuitkering (Nationale Omgevingsvisie Extra) aan provincies. Deze uitkering bedroeg in totaal € 3,7 mln.

Ruimtelijk Instrumentarium (diversen)

Tevens is er bij de eerste suppletoire begroting € 0,9 mln. gerealloceerd naar het instrument Bijdragen aan Medeoverheden voor de opdrachten Mooi NL en NOVEX. Daarnaast is de Loon en Prijsbijstelling van 2023 verwerkt met € 2,2 mln. En is er € 4,4 mln. beschikbaar gesteld voor programma NOVEX. Daarnaast is er bij de tweede suppletoire begroting € 0,5 mln. gerealloceerd voor een bijdrage aan het Kadaster en € 1,4 mln. is gerealloceerd naar het instrument Bijdragen aan Medeoverheden voor de NOVEX-decentralisatieuitkering aan provincies . Deze uitkering bedroeg in totaal € 3,7 mln. Ten slotte is er bij de Prinsjesdag suppletoire begroting € 3,8 mln. gerealloceerd om de uitgaven van programma NOVEX juist te verantwoorden.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Kadaster (basisregistraties)

Dit betreft een structurele bijdrage aan het Kadaster. De bijdrage is gebruikt voor het beheer, het adaptief onderhoud en de (door)ontwikkeling van de landelijke voorzieningen van de basisregistraties in het geo-informatiedomein (zoals de BAG - basisregistratie adressen en gebouwen, BGT - basisregistratie grootschalige topografie, BRT - basisregistratie topografie en BRK - basisregistratie Kadaster) en in enkele gevallen ook voor het actueel houden van de inhoud (BRT, BRK). Tevens gaat het om het beheer en de ontwikkeling van de gezamenlijke verstrekkingsvoorziening voor geo-informatie, het dataplatform Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK), het Nationaal Geo-Register (NGR) in relatie tot de Europese richtlijn INSPIRE en de beheerkosten van het landelijke online portaal voor Ruimtelijke Plannen. Daarnaast zijn in het Coalitieakkoord middelen gereserveerd voor de uitvoering van het programma Werk aan Uitvoering (WAU-gelden). Aan het Kadaster is in dit kader een bijdrage verstrekt waarmee een 3D informatiebasis kan worden gerealiseerd voor datagedreven en participatief volkshuisvesting- en ruimtelijke ordeningsbeleid.

Geo-informatie

Tijdens de eerste suppletoire begroting hebben er meerdere mutaties plaatsgevonden waaronder een reallocatie van € 1,7 mln. naar Geonovum om de uitgaven op de juiste regeling te verantwoorden.

Basisregistratie Ondergrond (BRO)

Het Kadaster heeft een bijdrage ontvangen voor Publieke Dienstverlening op de Kaart (PDOK) voor de ontsluiting van gegevens van de Basisregistraties ondergrond (BRO).

Voor het programma BRO zijn er bijdragen verstrekt aan Geonovum, ICTU, en het Kadaster. Geonovum en het Kadaster zijn verantwoordelijk voor de standaardisatie, validatie en visualisatie van de data. ICTU verzorgde de ondersteuning van de implementatie.

Geonovum

ICTU

In het kader van ontwikkeling van de geo-basisregistraties en andere standaardisatie in het geo-domein zijn bijdragen verstrekt aan onder andere Geonovum en ICTU. Deze betreffen beheer en ontwikkeling van standaarden, begeleiding van de Europese richtlijn Inspire en de ontwikkeling van een visie op doorontwikkeling van de Geo-basisregistraties. Ook is een VNG-bijdrage verstrekt voor ENSIA-Tooling. Bij de eerste suppletoire begroting 2023 is een bedrag gerealloceerd voor een bijdrage aan de ICTU voor het programma Doorontwikkeling in Samenhang Geo basisregistraties. Inmiddels is dit programma doorgegaan als het programma Datafundament (onder de visie Zicht op Nederland). Voor dit bedrag zijn regieactiviteiten uitgevoerd en is het programmabureau georganiseerd.

Nationaal Groeifonds

BZK neemt deel aan het programma Dutch Metropolitan Innovations (DMI) met het project voor Flevoland (‘Digitale Tweeling as a Service'), waarvoor een bijdrage uit het NGF is verkregen.

Geonovum ontvangt een bijdrage van BZK om standaarden te ontwikkelen die overheden in staat stellen om samen te werken en data en toepassingen te delen zonder technische beperkingen.

Daarnaast ontvangen de provincie Flevoland en gemeente Almere een specifieke uitkering voor het realiseren van digitale tweelingen t.b.v. de stedelijke en provinciale opgaven in de fysieke leefomgeving, waarbij ze gebruik maken van de ontwikkelde standaarden. De door deze partijen ontwikkelde kennis wordt door Geonovum actief verspreid.

Bijdrage aan medeoverheden

Diverse projecten ruimtelijke kwaliteit

De einddatum van het Nieuwe Sleutelproject (NSP) Breda is opgeschoven naar 2025. Hieropvolgend zijn bij de eerste suppletoire begroting ook de budgettaire middelen (circa € 3,1 mln.) naar 2025 verschoven. De overige middelen van dit budget zijn gerealloceerd naar de programmabudgetten van Novex en MooiNL.

Gebiedsontwikkeling

In 2023 is er een Specifieke Uitkering van € 2,4 mln. aan acht NOVEX-gebieden gedaan om hen te ondersteunen in het komen tot de gewenste producten rondom het ontwikkelen van een kwalitatief hoogwaardige en duurzame woon- en leefomgeving. Bij Slotwet vindt er een mutatie plaats van circa € 0,2 mln. naar het BTW-compensatiefonds.

Bijdrage aan agentschappen

RVB

Het Rijksvastgoedbedrijf heeft een bijdrage ontvangen voor het slimmer gebruik maken van Rijksvastgoed voor de uitvoering van maatschappelijke opgaven in grote nationale programma’s als de NOVEX.

Tevens is de jaarlijkse bijdrage aan het College van Rijksadviseurs (Cra) uitbetaald.

RWS (leefomgeving)

Rijkswaterstaat (RWS) heeft een bijdrage ontvangen voor diverse beleidsondersteunende en adviserende activiteiten in het domein van de fysieke leefomgeving, waaronder beheer en exploitatie van het Omgevingsloket-online (OLO).

Bijdrage aan (andere) begrotingsstukken

Het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft een bijdrage ontvangen voor TNO, dat de Landelijke Voorziening Basis Registratie Ondergrond (BRO) beheert. Dit betrof programmakosten voor de opname van gegevens over Milieukwaliteit in de BRO Fase 2.

5.2 Omgevingswet

Subsidies (regelingen)

Eenvoudig Beter

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Unie van Waterschappen (UvW) hebben een subsidie ontvangen om de gemeenten, provincies en waterschappen te ondersteunen bij het implementeren van en het werken met de Omgevingswet.

Aan de TU Delft is een subsidie verstrekt voor een onafhankelijke hoogleraar Omgevingsrecht in gebiedsontwikkeling.

Opdrachten

Aan de Slag

Het opdrachtenbudget is besteed aan diverse onderzoeksopdrachten, beleidsadviezen en communicatiemiddelen en -producten, om betrokken partijen en organisaties te ondersteunen om te kunnen werken met het nieuwe digitale stelsel Omgevingswet. Voor diverse doelgroepen, zoals communicatieadviseurs en beleidsmedewerkers van de bevoegd gezagen, softwareleveranciers en bestuurders zijn bijeenkomsten georganiseerd ter voorbereiding op het leren werken met de Omgevingswet. En is ook een voorlichtingscampagne van start gegaan, waaronder radiospotjes.

Bijdrage aan ZBO's/ RWT's

Kadaster

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die het Kadaster uitvoert in het kader van het afbouwen, beheer en ontwikkeling van het Digitaal Stelsel Omgevingswet (DSO). Samen met een aantal ontwikkelpartners, Rijkswaterstaat, KOOP, Geonovum en Kadaster, werkt het Ministerie van BZK aan de verdere ontwikkeling, implementatie en het beheer van het DSO. Elke ontwikkelpartner zet daarvoor zijn expertise in.

Geonovum

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die Geonovum uitvoert in het kader van de ontwikkeling, implementatie en het beheer van het DSO.

ICTU

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die ICTU uitvoert in het kader van de monitor op de implementatie van het DSO. Hiermee wordt beoogd te monitoren in hoeverre betrokken partijen en organisaties gesteld staan om te kunnen werken met het DSO.

Bijdrage aan agentschappen

RWS (Service Team Rijk)

Ten behoeve van de digitalisering werkt het Serviceteam Rijk samen met Rijkswaterstaat voor het omzetten van de juridische regels in toepasbare regels en het beheer van de toepasbare regels. Daarnaast voert RWS het beheer van de annotaties bij de AMvB’s en Omgevingsregeling onder de Omgevingswet voor het Serviceteam Rijk uit. Om de kosten op de juiste regeling te verantwoorden is met de suppletoire begroting Prinsjesdag € 3,2 mln. overgeheveld van de regeling Service Team Rijk (STR). Daarnaast is de afrekening 2022 van RWS ingezet voor de kosten 2023 van RWS voor STR.

Service Team Rijk

Om de wijzigingen in regelgeving onder de Omgevingswet om te zetten van WORD in de digitale standaard (Standaard officiële publicaties en Toepassingsprofielen voor omgevingsdocumenten (STOP-TPOD)) werkt het Serviceteam Rijk samen met Logius/KOOP. KOOP voert handmatige werkzaamheden uit om te borgen dat reeds in procedure zijnde wijzigingen bekend kunnen worden gemaakt en KOOP is opdrachtgever voor twee aanbestedingstrajecten om het werkproces in de toekomst te kunnen automatiseren en optimaliseren.

Het verschil tussen begroting en realisatie komt doordat bij de eerste suppletoire begroting de bijdragen 2023 aan het Service Team Rijk van zowel de andere departementen als BZK zelf zijn toegevoegd aan de begroting (ongeveer € 6 mln.). Met de suppletoire begroting Prinsjesdag is € 3,2 mln. gerealloceerd naar RWS om de kosten voor Service Team Rijk door RWS op de juiste regeling te verantwoorden en is € 0,5 mln. gerealloceerd om kosten voor inhuur STR op het juiste instrument en regeling te verantwoorden. Daarnaast is de afrekening 2022 van KOOP ingezet voor de kosten 2023 (€ 1 mln.) en zijn op basis van de nacalculatie 2022 bijdragen aan de andere departementen overgeboekt (totaal € 0,7 mln.). Met de tweede suppletoire begroting is in totaal nog € 0,6 mln. gerealloceerd om kosten op de juiste regeling te verantwoorden.

Aan de Slag

Het betreft hier de bijdrage voor de activiteiten die RWS uitvoert in het kader van de ontwikkeling van het DSO, de ontwikkeling van het Informatiepunt en het leveren van invoeringsondersteuning voor de stelselwijziging. Samen met ontwikkelpartner RWS werkt het Ministerie van BZK aan de afbouw, ontwikkeling en implementatie van het DSO.

Het verschil tussen begroting en realisatie wordt voornamelijk verklaard doordat van deze regeling bij eerste suppletoire begroting € 3,8 mln. is overgeheveld naar artikel 11 voor de personele inzet voor het programma Aan de slag met de Omgevingswet en door de ontvangen loon- en prijsbijstelling 2023. Daarnaast zijn bij de suppletoire begroting Prinsjesdag de bijdragen ontvangen van IPO, UvW en rijkspartijen voor het beheer van het DSO (ruim € 8 mln.).

Ontvangsten

Voor de basisregistraties is de jaarlijkse bijdrage van de Unie van Waterschappen van € 3,8 mln. ontvangen. In verband met de afrekening 2022 voor de activiteiten die RWS uitvoert voor het Omgevingsloket Online (OLO2) is € 1,2 mln. retour ontvangen. Voor diverse afrekeningen is totaal € 1,4 mln. ontvangen van Rijksvastgoedbedrijf. Daarnaast hebben nog een aantal kleinere verrekeningen plaats gevonden.

Voor het beheer van het DSO zijn de bijdragen ontvangen van het IPO en de UvW van totaal € 3,2 mln. Bij de afrekening over 2021 en 2022 voor de ontwikkeling en het beheer van het DSO-LV is een totaalbedrag van € 3,7 mln. van verschillende ontwikkelpartners teruggekomen. Voor het Service Team Rijk zijn n.a.v. de afrekening 2022 bedragen retour ontvangen van RWS en KOOP/Logius van totaal € 1,4 mln.