Op het gebied van zoetwatervoorziening is het beleid gericht op een duurzame zoetwatervoorziening die economisch doelmatig is. De uitvoering is gericht op het zoveel mogelijk voorkomen van tekorten. Dit is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van overheden en gebruikers. Het Ministerie van IenW werkt samen met deze partijen in het Deltaprogramma Zoetwater. De maatregelen die in uitvoering worden genomen staan in het Deltaplan Zoetwater.
In periodes van ernstig watertekort (in droge zomers) wordt water verdeeld op basis van een verdringingsreeks.
Op dit artikel worden de producten op het gebied van zoetwatervoorziening verantwoord. De waterkwaliteit maatregelen in het hoofdwatersysteem die niet verbonden zijn aan waterveiligheid en zoetwatervoorziening worden op artikel 7 van het deltafonds verantwoord.
Dit artikel is gerelateerd aan beleidsartikel 11 (Integraal waterbeleid) op de begroting van hoofdstuk XII.
Ambities voor zoetwater
Nederland heeft een unieke ligging in een delta. Water speelt niet alleen een cruciale rol in de leefbaarheid van onze omgeving, het is ook een verbindend element in onze economische positie. Zelfs in droge tijden komen via de Rijn en de Maas nog honderdduizenden liters zoetwater ons land binnen. Dit is een belangrijk concurrentievoordeel ten opzichte van landen die deze rivieren niet hebben. Nederland bezit unieke kennis en kunde op het gebied van waterbeheer en waterkwaliteit en verdient daar veel geld mee.
Om de bijdrage van zoetwater aan onze sterke economische positie te behouden en te versterken, in harmonie met de leefomgeving, is het zaak dat er geanticipeerd wordt op toekomstige trends en ontwikkelingen. Nu al zijn er knelpunten en deze nemen toe bij klimaatverandering. De ambitie is om de rol die zoetwater in onze sterke economische positie speelt niet alleen te behouden, maar ook te versterken en ervoor te zorgen dat water blijft bijdragen aan de kwaliteit van de leefomgeving. Rijk, regio en gebruikers nemen samen de verantwoordelijkheid voor een goede zoetwatervoorziening en het voorkomen van tekorten. Het Ministerie van IenW draagt financieel bij aan het uitvoeringsprogramma voor de periode 2015–2021 en investeert in het ontwikkelen van kennis en beleid ten behoeve van besluitvorming over de periode na 2021. IenW levert een belangrijke (financiële en personele) bijdrage aan het Programmabureau Zoetwater ten behoeve van de uitvoering van de Deltabeslissing Zoetwater.
De ambitie is uitgewerkt in vijf nationale zoetwaterdoelen:
– Het in stand houden en bevorderen van een gezond en evenwichtig watersysteem.
– Het beschermen van de cruciale gebruiksfuncties drinkwater (volksgezondheid), energie, kwetsbare natuur, waterkeringen en het tegengaan van klink en zetting.
– Het effectief en zuinig gebruiken van het beschikbare water.
– Het bevorderen van de concurrentiepositie van Nederland wat betreft aan water gerelateerde economie.
– Het ontwikkelen van waterkennis, -kunde en -innovatie ten behoeve van de zoetwaterdoelen.
– Met de Deltabeslissing Zoetwater zijn een adaptieve strategie voor zoetwater en een uitvoeringsprogramma, het Deltaplan Zoetwater, beschikbaar gekomen. Het Deltaplan Zoetwater beschrijft de maatregelen die worden genomen in de periode 2015–2021. Voor een nadere toelichting wordt verwezen naar het Deltaplan en het Nationaal Waterplan 2016–2021.
Van ambities naar uitvoering
Met de deltabeslissing Zoetwater en de daaruit volgende Zoetwaterstrategie wordt beoogd een duurzaam en economisch doelmatige zoetwatervoorziening te realiseren. Het Deltaprogramma Zoetwater kent een korte- en langetermijnstrategie. Voor de korte termijn (tot 2028) levert het Deltaprogramma de uitwerking van de waterbeschikbaarheid (voorheen het voorzieningenniveau), een investeringsprogramma waarin maatregelen zijn opgenomen voor het robuuster maken van het watersysteem (nationaal en regionaal) en een kennisagenda voor verdere onderbouwing en ontwikkeling van de adaptieve strategie. Met de waterbeschikbaarheid wordt helderheid gegeven over het risico op tekort aan zoetwater voor gebruikers en de inspanningen en verantwoordelijkheden die de overheid voor de zoetwatervoorziening heeft. De langetermijnstrategie voor zoetwater (na 2028) is gericht op het behouden van beleidsopties en het benutten van meekoppelkansen, gezien de onzekerheid van klimaatontwikkeling.
Het Nationaal Waterplan 2016–2021 bevat de elementen van de Deltabeslissing Zoetwater voor het rijksbeleid. Er is een gezamenlijk (Rijk en regio) uitvoeringsprogramma, het Deltaplan Zoetwater. Dit Deltaplan gaat in op de inzet (financiële bijdrage) van Rijk en regio voor de korte en lange termijn.
Ten behoeve van het vervolg op het 1e maatregelenpakket zoetwater wordt in deze begroting € 150 miljoen gereserveerd op artikelonderdeel 05.04 en betreft een reservering voor een vervolg in de periode na 2021. Deze middelen dienen om de gevolgen van langdurige droogte en lage rivierafvoer als gevolg van klimaatverandering zoveel mogelijk te beperken.
Realisatie | Vastgestelde begroting | Verschil | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2019 | 2019 | ||
Verplichtingen | 6.319 | 45.088 | 7.576 | 5.682 | 8.420 | 24.655 | ‒ 16.235 | 1 |
Uitgaven | 8.336 | 33.918 | 11.397 | 11.739 | 6.434 | 25.244 | ‒ 18.810 | |
2.02 Overige waterinvesteringen zoetwatervoorziening | 6.727 | 31.830 | 9.327 | 9.492 | 4.345 | 22.504 | ‒ 18.159 | |
2.02.01 Verkenningen en planuitwerking zoetwatervoorziening | 1.231 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | |
2.02.02 Realisatieprogramma zoetwatervoorziening | 5.496 | 31.830 | 9.327 | 9.492 | 4.345 | 22.504 | ‒ 18.159 | 2 |
2.03 Studiekosten | 1.609 | 2.088 | 2.070 | 2.247 | 2.089 | 2.740 | ‒ 651 | |
2.03.01 Studie en onderzoekskosten Deltaprogramma | 1.609 | 2.088 | 2.070 | 2.247 | 2.089 | 2.740 | ‒ 651 | |
2.09 Ontvangsten Investeringen in zoetwatervoorziening | 2.219 | 6.716 | 0 | 755 | 6.893 | 3.000 | 3.893 | 3 |
Onderstaand wordt een toelichting gegeven op de verschillen (de mutaties) tussen de begroting en de realisatie op het niveau van artikelonderdeel en verplichtingen. Zie voor de gehanteerde norm de toelichting ‘normering jaarverslag’ zoals opgenomen in de leeswijzer.
1. De lagere verplichtingen worden met name veroorzaakt bij het Deltaplan Zoetwater (- € 14,8 miljoen). Bij project Ecologische maatregelen Markermeer is sprake van lagere verplichtingen, veroorzaakt door vertraging in de vergunningverlening in verband met de PAS-problematiek (- € 0,9 miljoen). Voor het project Haringvliet de Kier is er een klein positief saldo (€ 0,7 miljoen) door de in 2018 niet ingezette risicoreservering en de nadeelcompensatie. Het saldo van hogere en lagere verplichtingen bij diverse projecten verkaart het resterend saldo (- € 1,2 miljoen).
2. De lagere uitgaven zijn veroorzaakt door:
• overboekingen naar Gemeenten en Provincies voor € 9,2 miljoen.
• door vertraging in de uitvoering voor € 7,8 miljoen door met name het doorlopen van extra procedures en aanvullende afstemming met belanghebbenden over grondverwerving bij de uitvoering van de zoetwatermaatregel Klimaatbestendige Wateraanvoer Midden Nederland.
• overheveling vanuit het programma zoetwatermaatregelen naar het project implementatie peilbesluit IJsselmeer voor mitigerende maatregelen voor € 5 miljoen.
• overboekingen betreffende opdrachtverleningen aan Rijkswaterstaat voor joint factfinding, zout monitoring IJsselmeer en installatie meetpunt waterdiepte Amsterdam Rijnkanaal voor in totaal € 0,8 miljoen.
• het saldo van diverse hogere en lagere uitgaven (+ € 4,6 mlijoen).
8. Dit betreft het saldo van hogere ontvangsten bij het project Haringvliet de Kier (€ 6,8 miljoen) voor terugbetaling door het waterschap Hollandse Delta voor onderdelen van de compenserende maatregelen. En lagere ontvangsten bij het project Ecologische Maatregelen Markermeer (-€ 3 miljoen), waarvan € 1,5 miljoen van de Provincie Noord-Holland omdat men het werk zelf uitvoert en € 1,5 miljoen van de provincie Flevoland die pas in 2020 zal worden ontvangen door vertraging in de vergunningverlening i.v.m. de PAS problematiek.
2.01 Aanleg waterkwantiteit
Er worden op dit artikelonderdeel nu geen projecten verantwoord.
2.02 Overige waterinvesteringen Zoetwatervoorziening
Motivering
Het betreft projecten die de zoetwatervoorziening bevorderen en de kwaliteit waarborgen. Dit zijn maatregelen en voorzieningen van nationaal belang ter voorkoming en waar nodig beperking van waterschaarste en ook ter bescherming of verbetering van de chemische of ecologische kwaliteit van watersystemen, voor zover deze onderdeel uitmaken van opgaven op het gebied van zoetwatervoorziening.
Producten
Verkenningen- en Planuitwerkingsprogramma
Het verkenningen- en planuitwerkingsprogramma dient om een probleem of een initiatief met een maatschappelijke meerwaarde te verkennen en om daarna, indien nodig, uit alternatieven de beste oplossing voor het probleem te zoeken en voor te bereiden voor de uitvoering.
Dit artikelonderdeel geeft inzicht in de stand van zaken van diverse projecten en programma’s op het gebied van zoetwatervoorziening die zich in de fasen van voorbereiding tot realisatie bevinden.
Projectbudget | Planning | Oplevering | Toelichting | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
PB of TB | |||||||
Projectomschrijving | Begroting 2019 | Huidig | Begroting 2019 | Huidig | Begroting 2019 | Huidig | |
Hoofdwatersystemen | |||||||
Projecten Nationaal | |||||||
EPK Planuitwerking en verkenningen Zoetwatervoorziening | 12 | 12 | |||||
Totaal programma planuitwerking en verkenning | 12 | 12 | |||||
Begroting DF 2.02.01 | 12 | 12 |
Toelichting
Er zijn geen afwijkingen op de verkenningen en planstudies zoetwatervoorziening.
Realisatieprogramma Zoetwatervoorziening
Kasbudget 2019 | Projectbudget | Openstelling | Toelichting | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Projectomschrijving | Begroting2019 | Realisatie | Verschil | Begroting2019 | Huidig | Begroting2019 | Huidig | |
Hoofdwatersystemen | ||||||||
Projecten Nationaal | ||||||||
Deltaplan zoetwater | 22 | 3 | ‒ 19 | 118 | 74 | 2021 | 2021 | 1 |
Projecten Zuidwest-Nederland | ||||||||
Besluit Beheer Haringvlietsluizen | 0 | 1 | 1 | 76 | 76 | 2018 | 2018 | 2 |
Ecologische Maatr. Markermeer | 0 | 0 | 0 | 11 | 10 | 2021/2022 | 2021/2022 | 3 |
Programma | 22 | 4 | ‒ 18 | 205 | 160 | |||
Begroting (DF 2.02.02) | 22 | 4 | ‒ 18 | |||||
Toelichting
1. De reservering peilbesluit van € 5 miljoen is overgeheveld vanuit het programma zoetwatermaatregelen naar het MIRT-onderzoek IJsselmeergebied en peilbesluit. Daarnaast is voor het project Hoeckelingsdam een bedrag van € 2,2 miljoen overgeheveld naar het programma Kaderrichtlijn Water (KRW) op artikel 07.01. De prijsbijstelling 2019 van € 2 miljoen is opgenomen. Naar het Gemeente-, BTW-compensatie- en Provinciefonds is € 35,8 miljoen overgeheveld ten behoeve van de uitvoering van Zoetwatermaatregelen door provincies en de gemeente Zevenbergen.
2. Betreft Saldo 2018 voor het project Haringvliet de Kier. De realisatie van het verleggen van de innamepunten voor zoetwater (door Evides en Waterschap) is gereed, in 2019 is gestart met stapsgewijs implementeren van het Kierbesluit en hebben afrondende werkzaamheden plaatsgevonden.
3. Het projectbudget is lager, omdat de oorspronkelijke bijdrage van de provincie Noord-Holland van € 1,5 miljoen vervalt. De Provincie voert de maatregelen zelf uit.
Droogte 2019
Na de droge zomer van 2018 hadden in de droge zomer van 2019 vooral de gebieden zonder aanvoer problemen door de lage grondwaterstanden. Voor de gebieden met wateraanvoer waren er nauwelijks problemen. Het watertekort van 2018 en 2019 heeft gevolgen gehad voor veel gebruiksfuncties (landbouw, scheepvaart, natuur). Dit is in 2019 uitgebreid in beeld gebracht in de beleidstafel droogte welke in december 2019 de eindrapportage heeft opgeleverd.
Uitvoering Deltaplan Zoetwater 2015-2021
In het Deltaplan Zoetwater gaat het om zoetwatermaatregelen van nationaal belang: deze maatregelen hebben als doel huidige knelpunten in de zoetwatervoorziening te verminderen en Nederland voor te bereiden op de mogelijke gevolgen van klimaatverandering.
Verspreid over Nederland zijn maatregelen voor zuinig gebruik, vasthouden, bergen en aanvoeren van zoetwater in uitvoering. De uitvoering van deze maatregelen uit het Deltaplan Zoetwater is volgens schema verlopen. Alle zoetwaterregio's en het Rijk (Rijkswaterstaat en het ministerie van IenW) werken aan de afgesproken maatregelen. Ook de drinkwatersector doet investeringen ten behoeve van de toekomstige drinkwatervoorziening. Twee voorbeelden van maatregelen voor een klimaatbestendige zoetwatervoorziening waar in 2019 aan is gewerkt zijn: het flexibel peilbeheer in het IJsselmeergebied en de Capaciteitstoename Klimaatbestendige Wateraanvoer Midden Nederland (KWA). Steeds meer maatregelen zijn in 2019 in de fase van realisatie gekomen. Alle maatregelen per regio, in het regionale systeem en het hoofdwatersysteem, staan beschreven in het Deltaprogramma 2020 (Bijlage bij de rijksbegroting 2019).
Ten behoeve van uitbreiding zoetwateraanvoer voor de Peelregio wordt de wateraanvoer naar zowel Noordervaart als Zuid-Willemsvaart aangepast: het aanleggen van een nieuwe sifon, vergroting capaciteit voedingskanaal en het aanleggen van een bypass met regelinstallaties.
Daarnaast zijn uitgevoerde werkzaamheden van de zoetwatermaatregel Klimaatbestendige Wateraanvoervoorzieningen West-Nederland KWA door het Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden vanuit het Deltafonds bekostigd.
Onderdeel van dit budget zijn (incidentele) subsidies en uitkeringen aan andere overheden. In de tabel budgettaire gevolgen van beleid bij dit beleidsartikel is in regel 2.02.02 Realisatieprogramma Zoetwatervoorziening een bedrag van € 52,6 miljoen aan subsidieverplichtingen opgenomen voor de periode 2015 ‒ 2021. De bedragen hebben betrekking op de verlening van subsidies aan de volgende waterschappen: Stichtse Rijnlanden, Hollandsche Delta, Brabantse Delta, Delfland en Rivierenland.
Deze maatregelen hebben als doel de huidige knelpunten in de zoetwatervoorziening te verminderen en Nederland voor te bereiden op de mogelijke gevolgen van klimaatverandering.
Deze begrotingsvermelding vormt de wettelijke grondslag voor de hier bedoelde subsidieverlening(en) als bedoeld in artikel 4:23, derde lid, onder c, van de Algemene Wet Bestuursrecht.
IenW boekt in de periode 2015 ‒ 2021 ook een bedrag van in totaal € 63,5 miljoen over naar het Provinciefonds voor het nemen van zoetwatermaatregelen. Deze middelen dragen ook bij aan het verminderen van huidige knelpunten in de zoetwatervoorziening en aan het opvangen van mogelijke gevolgen van klimaatverandering. Deze zoetwatermaatregelen van nationaal belang zijn opgenomen in het Deltaplan Zoetwater, onderdeel van het Deltaprogramma.
Een aantal zoetwatermaatregelen van nationaal belang worden door het Rijk uitgevoerd. Voor de programmering van deze maatregelen is ten behoeve van zoetwatermaatregelen van Rijkswaterstaat € 17,3 miljoen toegevoegd vanuit artikelonderdeel 5.03, investeringsruimte.
Naar aanleiding van de droogte in 2019 is budget dat nog beschikbaar was op dit artikel (vnl. de risicoreservering) ingezet voor het nemen van extra maatregelen in gebieden met de grootste knelpunten. Voor een bedrag van € 7 miljoen worden aanvullende maatregelen op de hoge zandgronden uitgevoerd ten behoeve van grondwaterbeheer, extra meetpunten ingericht voor het monitoren van verzilting en aanvullend droogte onderzoek gedaan in zowel hoog als laag Nederland.
2.03 Studiekosten
Motivering
Dit betreft enerzijds studie- en onderzoekskosten voor het Deltaprogramma (MIRT-onderzoeken) en daarnaast de overige studiekosten op het gebied van zoetwatervoorziening.
Producten
Studie- en onderzoekskosten Deltaprogramma
Op dit onderdeel van de begroting staan de studie- en onderzoekskosten ten behoeve van het Deltaprogramma (MIRT-onderzoeken) die betrekking hebben op zoetwatervoorziening.
– Zoetwatervoorziening: het zorgen voor de benodigde kennis om de adaptatiepaden zoals beschreven in het Deltaprogramma voor zoetwater verder te onderbouwen en te ontwikkelen. In 2019 is het beeld van de knelpunten geactualiseerd en zijn de kansrijke maatregelen voor fase 2 (2022-2027) in beeld gebracht.
– IJsselmeergebied: in 2019 is een beheerprotocol vastgesteld om uitvoering te geven aan het in 2018 vastgestelde flexibel peilbesluit. In relatie tot mogelijk nadelige effecten van het Peilbesluit is gewerkt aan een Regeling Bevaarbaarheid om extra te kunnen baggeren. Provincie Fryslan werkt aan een adaptief werkprogramma ten behoeve van het koppelen van maatregelen om de Friese IJsselmeerkust robuuster te maken met regionale initiatieven gericht op natuur- en landschapsbeleving en recreatie langs de Friese IJsselmeerkust.