Onderstaand wordt een toelichting gegeven op de verschillen (de mutaties) tussen de begroting en de realisatie op het niveau van artikelonderdeel en verplichtingen. Zie voor de gehanteerde norm de toelichting ‘normering jaarverslag’ zoals opgenomen in de leeswijzer.

• 1. Bij de investeringen Waterveiligheid is € 10,0 miljoen meer aan verplichtingen gerealiseerd dan bij de ontwerpbegroting werd geraamd. Dit is het saldo van plussen en minnen binnen dit artikel. De grootste afwijkingen betreffen:

  • • Bij de programma’s HWBP en HWBP-2 is totaal ‒ € 41,4 miljoen minder aan verplichtingen gerealiseerd, omdat de beheerders (waterschappen) meer voorbereidingstijd nodig hadden.

  • • Bij Ruimte voor de Rivier (- € 25,3 miljoen) is de uitvoering van een aantal restpunten niet meer nodig en zijn de verplichtingen geactualiseerd voor het afwikkelen van claims en opgetreden risico’s bij een aantal projecten.

  • • Bij Grensmaas/Zandmaas (- € 7 miljoen) traden minder risico’s op dan verwacht en is meer tijd nodig voor de afwikkeling van grondverwerving.

  • • Bij het project Steenbekleding/bestorting Westerschelde zijn opdrachten verstrekt die oorspronkelijk in 2018 gepland stonden (€ 22,5 miljoen), is een tegenvaller opgevangen als gevolg van arbitrage zaak (€ 7,0 miljoen) en worden werken van het natuurpakket Westerschelde voor de provincie Zeeland meegenomen in het bestaande werk (€ 5 miljoen).

  • • Bij de projecten Houtribdijk (€ 9 miljoen) en IJsseldelta (€ 4,7 miljoen) is meer verplicht voor opdrachten die in 2018 niet meer gerealiseerd konden worden en in 2019 zijn verstrekt. Er was meer voorbereidingstijd nodig dan gepland.

  • • Tot slot is een aantal projecten versneld in de uitvoering, te weten, Roggeplaat (€ 6,4 miljoen), Kribverlaging Pannerdesch kanaal (€ 4 miljoen) en langsdammen / NURG projecten (€ 2,4 miljoen).

• 8. De hogere realisatie is met name het gevolg van het uitvoeren van werkzaamheden die in 2018 waren vertraagd zoals bij de projecten Lekdijk Lekkerland (€ 28,3 miljoen) en Waddenzeedijk Friese Kust (€ 17,5 miljoen). Daartegenover staat een lagere realisatie bij onder andere:

  • • Waddenzeedijk Texel (- € 4,8 miljoen): De uitgaven zijn geblevn binnen de maximale bevoorschotting toegestaan vanuit de subsidieregeling Hoogwaterbeschermingsprogramma. Dit maximale bedrag is betaald. In de begroting was met een hogere uitgaven rekening gehouden. Het restant van de afrekening wordt in 2020 betaald.

  • • De projecten Bergambacht-Ammerstol-Schoonhoven (- € 1,9 miljoen) en Scheveningen (- € 1,5 miljoen) omdat de financiële afrekening te laat is ontvangen en niet meer in 2019 kon worden afgewikkeld.

  • • En het saldo van hogere en lagere realisatie bij andere projecten (- € 1,6 miljoen).

• 12. Voor het project Houtribdijk zijn in 2019 enkele rekeningen betaald voor onder andere toeslag laag water die eerst gepland stonden voor 2020.

• 13. De lagere realisatie bij Ruimte voor de Rivier is veroorzaakt doordat enkele werkzaamheden IJsseldelta fase 1 uit zijn gelopen en er minder risico’s zijn opgetreden dan waar vooraf rekening mee was gehouden.

• 14. Het betreft een lagere realisatie (- € 21 miljoen) door minder opgetreden risico’s, in het bijzonder minder gevonden Niet Gesprongen Explosieven. In 2019 is daarnaast minder uitgegeven dan verwacht vanwege vertraging bij de grondverwerving en het deels niet meer nodig blijken daarvan (- € 1 miljoen).

• 15. Hogere realisatie is met name veroorzaakt door HWBP Waterschapsprojecten (€ 11 miljoen), onder andere door versnelling bij het project Lauwersmeer. Bij het project IJsseldelta fase 2 (€ 18 miljoen) zijn door een gewijzigde planning van de aannemer werkzaamheden die voor latere jaren waren gepland al in 2019 uitgevoerd. Daarnaast was er op dit artikelonderdeel in 2019 sprake van een overprogrammering van € 70 miljoen. Ten opzichte van de programmering is er € 6 miljoen minder gerealiseerd, wat leidt op dit artikelonderdeel tot een nadelig saldo van € 64 miljoen. Het nadelig saldo wordt in 2020 in mindering van dit artikelonderdeel gebracht, zodat de omvang van de budgetten meerjarig ongewijzigd blijft.

• 16. In 2019 is € 39 miljoen meer ontvangen dan begroot. Dit heeft met name betrekking op de projecten:

  • • HWBP (€ 24,6 miljoen) en Ruimte voor de Rivier (€ 10,8 miljoen). In beide gevallen betreft het middelen die eerder zijn ontvangen dan voorzien.

  • • Daarnaast is sprake van hogere ontvangsten van derden in de kosten van innovatie HWBP (€ 1,2 miljoen), dit speelt onder andere bij project IJsseldijk Gouda.

  • • Diverse kleine muaties op de ontvangsten verklaren het resterend saldo (€ 2,7 miljoen).

Toelichting

• 1. Voor het project Houtribdijk zijn in 2019 enkele rekeningen betaald voor onder andere toeslag laag water die eerst gepland stonden voor 2020.

• 2. De hogere realisatie is met name het gevolg van het uitvoeren van werkzaamheden die in 2018 waren vertraagd zoals bij de projecten Lekdijk Lekkerland (€ 28,3 miljoen) en Waddenzeedijk Friese Kust (€ 17,5 miljoen). Daartegenover staat een lagere realisatie bij onder andere:

  • • Waddenzeedijk Texel (- € 4,8 miljoen): Bij de uitgaven is rekening gehouden met de maximale bevoorschotting toegestaan vanuit de subsidieregeling Hoogwaterbeschermingsprogramma. Dit maximale bedrag is betaald. In de begroting was met een hogere uitgaven rekening gehouden. Het restant van de afrekening wordt in 2020 betaald.

  • • De projecten Bergambacht-Ammerstol-Schoonhoven (- € 1,9 miljoen) en Scheveningen (- € 1,5 miljoen) omdat de financiële afrekening te laat is ontvangen en niet meer in 2019 kon worden afgewikkeld.

  • • En het saldo van hogere en lagere realisatie bij andere projecten (- € 1,6 miljoen).

De stand per 31 december 2019 is als volgt:

• – Voor 100% van het realisatiebudget is de projectbeslissing genomen. Alle maatregelen zijn uitgevoerd;

• – De waterveiligheidsdoelstelling van het programma Ruimte voor de Rivier is voor alle Maatregelen en het programma als geheel behaald.

Toelichting

• 1. De lagere realisatie bij Ruimte voor de Rivier wordt vooral veroorzaakt doordat enkele werkzaamheden bij het project IJsseldelta fase 1 uit zijn uitgelopen, betaling vindt pas in 2020 plaats. Daarnaast zijn minder risico’s opgetreden dan waar vooraf rekening mee was gehouden. De verlaging van het projectbudget is het saldo van een meevaller (- € 51,7 miljoen) en extra uitgaven ( € 1,1 miljoen). De meevaller is ontstaan doordat gedurende de projectperiode minder risico’s zijn voorgekomen dat werd verwacht. Voor twee inundatieschaderegelingen bij het project Noordwaard zijn extra uitgaven gedaan (€ 1,1 miljoen).

Toelichting

• 1. De verlaging van het projectbudget is het gevolg van een meevaller. Het Consortium Grensmaas BV heeft haar leningsovereenkomst met de Staat opgezegd (- €40 miljoen) en aangegeven geen gebruik meer te maken van deze leenconstructie. Derhalve ontstaat een vrijval op dit project.

• 2. Het betreft een lagere realisatie (- € 21 miljoen) door minder opgetreden risico’s, in het bijzonder minder gevonden Niet Gesprongen Explosieven. In 2019 is daarnaast minder uitgegeven dan verwacht vanwege vertraging bij de grondverwerving (- € 0,6 miljoen) en het deels niet meer nodig blijken daarvan (- € 0,4 miljoen).

Toelichting

• 1. Op de rivierverruiming Rijn en Maas valt € 68 miljoen vrij in de periode 2025–2027 doordat de hoogwatergeul Varik-Heesselt niet doorgaat, omdat daar uiteindelijk toch voor dijkverhoging is gekozen. Dit bedrag vloeit terug naar de Investeringsruimte op artikel 05.03. Daarnaast gaat de verkenning Meer Maas Meer Venlo niet door. De in de begroting 2019 meerjarig overgehevelde bedragen worden via het gemeentefonds naar de gemeente Venlo teruggeboekt. In totaal vloeit na aftrek van de gemaakte kosten door de gemeente Venlo een bedrag van circa € 1,7 miljoen terug naar de begroting van IenW.

• 2. IJsseldelta fase 2 bestaat uit meerdere samenhangende projecten, uitgevoerd door samenwerkende regionale overheden. Voor één perceel is de projectbeslissing in 2019 genomen, voor de andere twee percelen wordt deze in 2020 verwacht. De planuitwerking kost meer tijd in verband met de complexiteit van de samenhangende opgaven en te borgen belangen van de omgeving.

Toelichting

• 1. HWBP Overige projectkosten (programmabureau): Betreft toename van de totale projectkosten met name ten gevolge van extrapolatie naar 2031 en 2032. Daarnaast heeft een budgetaanpassing plaatsgevonden binnen het HWBP programma voor hogere kosten van het Programmabureau (€ 5 miljoen) en het uitwerken van nieuwe normen (€ 7 miljoen). Tot slot is sprake van een prijsbijstelling van € 2 miljoen.

• 2. De lagere realisatie bij HWBP Rijksprojecten (- € 5 miljoen) kent verschillende oorzaken:

  • • Bij het Rijksproject Marken is sprake van een lagere realisatie van ‒ € 2,6 miljoen omdat meer voorbereidingstijd nodig was dan voorzien. De gunning is naar 2020 verschoven.

  • • Bij het project Aandrijflijnen Benedenstroomseschuif Hollandse IJsselkering is in 2019 ‒ € 1,5 miljoen minder gerealiseerd omdat het aangeboden ontwerp niet aan gestelde eisen voldeed.

  • • Het project IJmuiden kost minder dan gepland (- € 0,8 miljoen).

  • • Het project Drongelskanaal start een jaar later (- € 0,5 miljoen) omdat meer tijd nodig was voor de voorbereiding.

  • • Het restant (€ 0,3 miljoen) betreft kleine wijzigingen in de uitvoering van de projecten IJmuiden, Primaire Waterkering Vlieland en Sluis Bosscherveld.

    De toename in de totale projectkosten is het gevolg van indexering 2019 (€ 12,3 miljoen).

• 8. De hogere realisatie (saldo € 11,2 miljoen) is onder andere het gevolg van:

  • • Een voorschotbetaling – conform regelgeving - voor het project koppelstuk Markermeerdijk (€ 19 miljoen).

  • • en een versnelling bij het project Lauwersmeer (€ 18,5 miljoen).

  • • Er is minder gerealiseerd bij:

    • • Het project Eemshaven-Delfzijl (- € 11,8 miljoen) vanwege wijziging van het uitvoeringschema in verband met een meer innovatieve uitvoeringsmethode.

    • • Het project IJsseldijk (- € 3,2 miljoen) omdat een langere voorbereidingstijd nodig was dan gepland, de voorschotbetaling schuift door naar 2020.

    • • Het project Dijkringen Noordelijke Maasvallei (- € 11,0 miljoen) vanwege vertraging door afhankelijkheid van een MIRT besluit eind 2019.

Op dit onderdeel worden vooral de onderzoeken voor waterveiligheid verantwoord.

• – Het Nationaal Watermodel is een geïntegreerde set van modellen om het waterhuishoudkundig systeem van Nederland door te rekenen. Deze is oorspronkelijk ontwikkeld voor het Deltaprogramma. Het model is gebruikt om de effecten van maatregelen op het gebied van waterveiligheid en zoetwatervoorziening te berekenen. In 2019 is het Deltamodel gebruikt voor het beantwoorden van vragen die bij de uitvoering van het Deltaprogramma spelen en voor waterkwaliteitsberekeningen in het kader van de Nationale Analyse. De doorontwikkeling van het model heeft als doel de waterhuishoudkundige basis ervan ook in andere rekentoepassingen te gebruiken om zo de onderlinge vergelijkbaarheid en de betrouwbaarheid van die toepassingen te garanderen en genereert het model de waterhuishoudkundige basis voor waterkwaliteitsmodellen.

• – MIRT-onderzoeken naar de waterveiligheid in de Rijn-Maasdelta: voor de verwachte stijging van de zeespiegel, toenemende extreme rivierafvoeren en sociaaleconomische veranderingen zijn langetermijnstrategieën ontwikkeld voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening. Daarbij worden de strategieën en maatregelen voor waterveiligheid en sociaaleconomische ontwikkeling in synergie met elkaar en met oog voor ruimtelijke kwaliteit ontwikkeld. Komende jaren wordt met maatregelen en nadere beleidsuitwerking vervolg gegeven aan de gemaakte beleidskeuzes voor dit gebied. Het betreft o.a. een vijftal verkenningen langs de Maas: Arcen, Well, Thorn-Wessem, Baarlo en meanderende Maas Ravenstein. Onderzoeken hebben plaatsgevonden en adviezen opgesteld voor de langetermijn ambitie rivierengebied. Tevens is onderzoek uitgevoerd binnen het programma Rivers 2Morrow (R2M), onder andere naar de morfologische ontwikkeling van de Rijn.

• – Samen met de deelstaat Nordrhein Westfalen (Duitsland) is de grensoverschrijdende studie met een symposium afgerond.

• – IJsselmeergebied: Een belangrijk doel van de Agenda IJsselmeergebied 2050 is het organiseren van een gezamenlijke verantwoordelijkheid en regiefunctie over het IJsselmeergebied. Het Bestuurlijk Platform IJsselmeergebied (BPIJ) stuurt daarom sinds de ondertekening van de gebiedsagenda in mei 2018 zowel het Deltaprogramma IJsselmeergebied (DPIJ) als de Agenda IJsselmeergebied (AIJG) aan. Deze nieuwe werkwijze is in 2019 geëvalueerd, waarna de coördinatie van de bestuurlijke samenwerking in 2020 verder wordt geprofessionaliseerd.

• – Stimuleringsprogramma Ruimtelijke Adaptatie: Vanuit het Deltafonds is € 6,7 miljoen beschikbaar gesteld voor het Stimuleringsprogramma Ruimtelijke Adaptatie om de transitie naar een klimaatbestendige inrichting van Nederland in 2050 te ondersteunen met diverse activiteiten en producten, zoals het kennisportaal, de ondersteuning van voorbeeldprojecten en het faciliteren van kennis- en leernetwerken. Aanvullend op het lopende stimuleringsprogramma is voor in totaal € 20 miljoen gereserveerd om decentrale overheden te ondersteunen bij onder andere de uitvoering van stresstesten en risicodialogen, en het uitvoeren van pilots. Deze middelen zijn vanuit het Deltafonds beschikbaar gesteld voor de jaren 2019 en 2020. In 2019 is de eerste tranche van drie uitvoeringspilots gestart (5,2 mln. euro). Daarnaast is in 2019 voor 5,7 mln euro procesondersteuning verleend aan decentrale overheden.

• – Toetsing Regionale keringen in beheer van het Rijk: in 2019 zijn de eerste toets-rapporten van de door het Rijk beheerde regionale waterkeringen door Rijksaterstaat opgeleverd en ter beoordeling aan de ILT voorgelegd. Vanwege capaciteitsgebrek en het niet altijd direct beschikbaar zijn van de benodigde invoer gegevens, kon de eerste toetsing niet in 2019 afgerond worden.

• – Eerste beoordeling primaire waterkeringen: Op basis van de nieuwe waterveiligheidsnormen (in werking per 1 januari 2017) is in 2019 door de beheerders gewerkt aan de eerste beoordeling van de primaire waterkeringen, hierbij wordt gebruik gemaakt van de nieuwe regeling beoordeling veiligheid primaire keringen en onderliggende technische leidraden en software. Om de beheerders te ondersteunen is in 2019 gewerkt om de komende jaren nog verbeteringen door te voeren in deze instrumenten. Ook zijn in 2019 voorbereidingen getroffen voor het instrumentarium van 2023, zodat de voorschriften voor de beoordelingsronde die in 2023 start, aansluiten op de actuele kennis en de ervaringen die in de eerste beoordelingsronde worden opgedaan. Als uit de beoordeling blijkt dat een primaire kering niet aan de norm voldoet, neemt een beheerder maatregelen. De Minister stelt conform de Waterwet een ontwerpinstrumentarium (OI) beschikbaar dat strekt tot aanbeveling bij het ontwerpen van een kering. Daarnaast is in 2019 gewerkt aan de stroomlijning van de informatie-uitwisseling tussen beheerders, het Hoogwaterbeschermingsprogramma en het Ministerie van IenW.

• – Lange termijn ambitie/Kennisprogrammering Waterveiligheid: In is 2019 gewerkt aan het ontwikkelen van een solide kennisbasis. De kennis over waterveiligheid wordt hiermee op het vereiste niveau gehouden, zodat sprake is van actueel, effectief en uitvoerbaar waterveiligheidsbeleid. Dit is de lange termijn ambitie voor waterveiligheid, vormgegeven door in 2019 te werken aan een actualisatie van de Kennisagenda en ook in 2019 aan de uitvoering van het Kennisprogrammering Waterveiligheid te werken.

Het programmeren van de kennis voor waterveiligheid, die met input van de waterveiligheidssector tot stand is gekomen, is gebaseerd op de volgende drie pijlers:

• – Techniek: in 2019 is gewerkt aan de voorbereidingen om te komen tot een actuele versie van het Beoordelings- en Ontwerpinstrumentarium in 2023 (BOI 2023) voor de primaire waterkeringen en is in 2019 gewerkt aan het actualiseren van een aantal van de onderbouwende leidraden (LD) en technische rapporten (TR) (o.a. over faalmechanismen als macrostabiliteit, piping en de belasting van de primaire waterkeringen door waterstanden en golven);

• – Systeem: in 2019 is gewerkt aan de kennisbasis over het gedrag van kustsysteem (Kustgenese 2.0) en riviersystemen (programma Rivers2Morrow en gewerkt aan de uitvoering van EU-verplichtingen, zoals de Richtlijn Overstromingsrisico’s (ROR);

• – Leefomgeving: omgevingsfactoren die van invloed zijn op de totstandkoming van het waterveiligheidsbeleid, zoals klimaatverandering/zeespiegelstijging, ruimtelijke adaptatie en wateroverlast. Het KNMI heeft in 2019 onderzoek uitgevoerd naar windklimaat en vertaling naar hydraulische belastingen ten behoeve van het beoordelen en ook ontwerpen van primaire waterkeringen en tevens onderzoek gedaan naar diverse aspecten van zeespiegelstijging.