Het bevorderen van de Nederlandse en internationale veiligheid en stabiliteit door doelgerichte bilaterale en multilaterale samenwerking en het bevorderen van democratische transitie in prioritaire gebieden, vooral in de ring rond Europa. Veiligheid is geen vanzelfsprekendheid. De internationale omgeving verandert snel en ingrijpend. Wat er in de wereld om ons heen gebeurt, heeft direct gevolgen voor onze eigen veiligheid en voor onze welvaart. Veel van de grensoverschrijdende dreigingen waaraan Nederland bloot staat, zijn van een dusdanige omvang en complexiteit dat een geïntegreerde aanpak en samenwerking in internationaal verband geboden is. Voorbeelden zijn de proliferatie van massavernietigingswapens, terrorisme en gewelddadig extremisme, ongewenste buitenlandse inmenging door statelijke actoren, grensoverschrijdende criminaliteit en cyberdreigingen.

De basis voor de inzet van het kabinet op internationaal veiligheidsbeleid ligt besloten in de Geïntegreerde Buitenland- en Veiligheidsstrategie (GBVS) die in het voorjaar van 2018 aan de Tweede en Eerste Kamer is aangeboden en in 2020 is geactualiseerd. Op dit moment wordt gewerkt aan een nieuwe veiligheidsstrategie. De GBVS aanpak beschrijft drie pijlers: onveiligheid voorkomen waar mogelijk, verdedigen tegen urgente dreigingen waar noodzakelijk en het versterken van ons veiligheidsfundament. Om de daarbij benoemde 13 doelen te behalen is de samenhangende inzet nodig van defensie, diplomatie, economie, ontwikkelingssamenwerking, politie, inlichtingendiensten, en justitie. Dit onderwerp strekt zich dus uit naar andere begrotingen, zoals Defensie, Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking, Justitie en Veiligheid, Binnenlandse Zaken en Koninkrijks relaties en Economische Zaken en Klimaat. Onze veiligheidsbelangen vergen een wereldwijde inzet voor de veiligheid van Nederlanders, Nederland en het Koninkrijk.

De Minister van Buitenlandse Zaken is verantwoordelijk voor:

Stimuleren

Oorlog in OekraïneDe Russische agressie tegen Oekraïne duurde in 2023 in volle hevigheid voort. Nederland intensiveerde zijn hulp aan Oekraïne, waaronder militaire, economische en humanitaire hulp (tezamen circa 3,5 mrd.) en zette in op een zo groot mogelijke isolatie van Rusland in multilateraal en bilateraal verband. Ook richtte Nederland zich met succes op meer EU-sancties tegen Rusland. Nederland zette zich ook in om de Vredesformule van President Zelensky te ondersteunen en nam actief deel aan de overleggen hierover. In het verlengde hiervan spande men zich met succes in voor de vestiging van het International Centre for the Prosecution of Agression in Ukraine en een register voor oorlogsschade.  Er werd een begin gemaakt met onderhandelingen over bilaterale veiligheidsarrangementen, n.a.v. van de G7-verklaring in Vilnius van juni 2023. Met de extra middelen voor Matra (zie hieronder) zijn er vier decentrale projecten opgezet, o.a. in het kader van wederopbouw, mental health van oorlogsveteranen en IDP’s (Internaly Displaced Person). Ook is er aanspraak gedaan op het stabiliteitsfonds voor een project met UNDP, wat ziet op het bestrijden van kinderontvoering en het faciliteren van hereniging van kinderen met hun families en voogden.

Armenië-AzerbeidzjanIn 2023 ontstond een complexe humanitaire situatie in Nagorno-Karabach door de blokkade van de Lachin-corridor, de militaire escalatie in september en de daaropvolgende uittocht van meer dan 101.000 etnische Armenen uit Azerbeidzjan, die onderdak zochten in Armenië. De EU en Nederland veroordeelden het optreden van Azerbeidzjan en troffen diverse steunmaatregelen ten behoeve van Armenië. De betrokken partijen werden meermaals opgeroepen om elkaars territoriale integriteit te erkennen en te investeren in het vredes- en normalisatieproces. In december werden voorzichtige bilaterale stappen gezet in het vredesproces. Echter blijft dit proces zeer fragiel.

TerrorismebestrijdingNa de terreuraanval op Israël van 7 oktober 2023 heeft Nederland in EU-verband ingezet op het bestrijden van Hamasfinanciering. Nederland was cosponsor van EU terrorismesancties van verschillende Hamas kopstukken en mede-initiatiefnemer van het nieuw opgerichte Hamas-sanctieregime.

MATRAI.v.m. de coronacrisis was er in 2022 onderbesteding van het MATRA-budget, een deel van het budget is via eindejaarsmarge meegenomen naar 2023. In 2023 waren er tevens incidentele ophogingen van het MATRA-budget. Dit betreft EUR 2 miljoen voor vier projecten in Oekraïne. Daarnaast is via European Delegated Cooperation EUR 1 miljoen ingezet voor een project m.b.t. het doorlichten van rechters in Moldavië, een pilaar voor de Moldavische hervormingsagenda en EU toetredingscriteria. Ook vond een ophoging plaats van het budget van EUR 1 miljoen i.v.m. het amendement van het lid Piri c.s. (november 2022). Dit budget is ingezet voor projecten in Servië, Montenegro, Armenië, Belarus en een project ter bestrijding van mensenhandel- en smokkel in de Westelijke Balkan.

ShirakaDe uitvoering van het Shiraka programma en de bijbehorende resultaten in 2023 waren conform de doelstellingen, zoals opgenomen in de BZ-begroting. Het Shiraka budget wordt in de praktijk gesplitst tussen een centraal budget, dat in Den Haag wordt besteed; en een Shiraka gedelegeerd budget dat op aanvraag wordt verstrekt aan posten in de DAM-regio. Het centrale Shiraka budget is in 2023 voor 100% benut. Het Shiraka gedelegeerde budget is voor 92% benut.

SahelIn 2023 namen onveiligheid en politieke instabiliteit in de Sahel verder toe; een breder West-Afrikaans conflict werd na de staatsgreep in Niger net afgewend. Hierdoor is een brede band van instabiliteit ontstaan van West naar Oost Afrika.

Nederland, de EU en andere internationale partners moeten zich vanwege belangen op terreinen geopolitiek, migratie, veiligheid en ontwikkelingssamenwerking hier toe verhouden en stuiten op dilemma’s bij het engageren en samenwerken met deze regimes. Het Kabinet heeft de Kamer in een Kamerbrief geïnformeerd, over het belang om in gesprek te blijven met regimes en ons als EU en Nederland in te blijven zetten voor de burgers van de regio via steun aan het maatschappelijk veld.

Uitgangspunten voor inzet in de Sahel zijn vraaggestuurdheid, lange-termijn betrokkenheid, gelijkwaardigheid en lokaal eigenaarschap. Het kabinet is daarnaast realistisch over de te behalen resultaten en erkent dat Nederland enkel een bescheiden bijdrage kan leveren aan stabiliteit, veiligheid en ontwikkeling in de Sahelregio en bij voorkeur in EU kader hierop moet inzetten.

MakandraAan het Makandra programma, dat technische overheidssamenwerking financiert en faciliteert, is in 2023 volop uitvoering gegeven. Vanwege de grote hoeveelheid aan ingediende projectvoorstellen is de commiteringsruimte voor 2023 met EUR 533.000 opgehoogd vanuit het budget van 2024.

Missies en operatiesNederland heeft cf. voornemen deelgenomen aan (crisisbeheersings-)operaties en capaciteitsopbouw-missies in multilateraal verband en zich ingezet voor verbetering van de effectiviteit van deze missies en operaties. Op basis van de kabinetsreacties op de IOB-evaluaties Resolute Support, MINUSMA en EMASOH zijn geleerde lessen uitgevoerd en deze worden periodiek gemonitord. Doelstellingen van missies en operaties worden realistischer en op veel punten bescheidener geformuleerd. Monitoring en rapportage zijn verbeterd en evaluatie is onafhankelijk belegd. Deze verbeteringen zijn ook expliciet vastgelegd in Art.100 brieven over veiligheidsinzet Irak en EUFOR Althea.

Verplichtingen

De verplichtingenrealisatie op Artikel 2 Veiligheid en Stabiliteit valt ten opzichte van de vastgestelde begroting EUR 56,6 miljoen lager uit.

Op het Matra-budget is voor de opdracht aan de RVO de meerjarig aangegane verplichting gecorrigeerd, omdat de aangegane verplichtingen jaarlijks gelijk zijn aan de uitgaven. Dit leidt tot een lagere verplichtingenrealisatie. Daarnaast heeft voor het programma Training buitenlandse diplomaten een no-cost verlenging plaatsgevonden, waardoor de huidige overeenkomst t/m het eerste kwartaal van 2024 loopt. Nieuwe meerjarige verplichtingen voor dit programma worden dan ook pas in 2024 aangegaan.

Voor een aantal activiteiten binnen het Stabiliteitsfonds waarvoor de verplichtingen in 2023 aangegaan zouden worden, worden deze pas in 2024 aangegaan. Tot slot vielen de contributies aan VN-vredesmissies lager uit dan voorzien, zoals toegelicht in de tweede suppletoire begroting.

Uitgaven

Artikelonderdeel 2.1De realisatie voor goede internationale samenwerking ter bevordering van eigen en bondgenootschappelijke veiligheid is hoger dan begroot. Dit is met name het gevolg van een bijdrage aan het Ukraine Comprehensive Assistance Package Trust Fund (UCAP TF) van de NAVO, zoals toegelicht in de tweede incidentele suppletoire begroting. Daarnaast viel de civiele bijdrage aan de NAVO hoger uit dan begroot als gevolg van een contributieverhoging, zoals toegelicht in de eerste suppletoire begroting.

Artikelonderdeel 2.4De realisatie voor de bevordering van veiligheid, stabiliteit en rechtsorde in internationaal verband is lager dan begroot. Een deel hiervan is toegelicht in de eerste suppletoire begroting, en betreft een overheveling naar het Ministerie van Defensie voor de beveiliging van personeel van een aantal hoog-risico posten. Daarnaast viel de Nederlandse contributie aan VN-crisisbeheersingsoperaties lager uit dan geraamd, zoals toegelicht in de tweede suppletoire begroting.

De realisatie voor het Stabiliteitsfonds is hoger dan begroot, met name als gevolg van een bijdrage aan de State Emergency Service van Oekraïne, zoals toegelicht in de tweede incidentele suppletoire begroting.