Mens en milieu beschermen tegen maatschappelijk onaanvaardbaar geachte milieu- en gezondheidsrisico’s.

Regisseren

De Minister is verantwoordelijk voor de integrale kaderstelling rond activiteiten die risico’s kunnen veroorzaken voor het milieu en de gezondheid van de mens. Deze regisserende rol komt naar voren in:

• • de normstelling en regels waaraan bedrijven en overheden zich bij de uitoefening van hun activiteiten moeten houden. Dit beschermingsniveau wordt bij voorkeur op Europees of internationaal niveau vastgelegd en zonder «nationale kop» geïmplementeerd, waardoor een level playing field bereikt wordt. De veiligheid van mens en milieu bij handelingen met genetisch gemodificeerde organismen (GGO’s), bij de ontwikkeling en implementatie van regelgeving op het gebied van chemische stoffen (REACH) en bestrijdingsmiddelen (Biocideverordening, Wet gewasbeschermingsmiddelen en biociden), bij risicovolle bedrijven en bij het transport van gevaarlijke stoffen (water, rail, buisleidingen en weg) zijn voorbeelden waarbij dit in de vorm van wet- en regelgeving gebeurt. Voor deze dossiers geldt dat Nederland een actieve bijdrage levert aan de Europese processen die leiden tot verdere verbetering van deze internationale (voornamelijk Europese) regels;

• • waar Europese regels (deels) ontbreken, of lidstaatspecifieke implementatie vereisen, of waar specifieke omstandigheden in Nederland het stellen van regels voor de veiligheid van de omgeving noodzakelijk maken, wordt in dialoog met stakeholders gezocht naar een optimum tussen de te bereiken doelen (en dus baten in termen van milieu en gezondheidswinst) en de lasten die deze regels veroorzaken. Dit is onder meer aan de orde bij de regelgeving rond buisleidingen, risicovolle bedrijven en basisnet vervoer gevaarlijke stoffen waarmee een balans wordt gezocht tussen de belangen van vervoer, ruimte en veiligheid. Voorts is dit aan de orde bij de beleidsontwikkeling ten behoeve van de veilige toepassing voor mens en milieu van nieuwe technologieën, zoals nanotechnologie en synthetische biologie. Het is ook aan de orde bij het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen buiten de landbouw. Hier wordt, binnen de grenzen van Europese regelgeving, een balans gezocht tussen bescherming van mensen in de openbare ruimte en de wens overlast door onkruid te bestrijden. Een ander voorbeeld is het verbod op asbestdaken dat in 2016 in werking is getreden en in 2024 van kracht zal zijn. In Nederland vormen asbestdaken de belangrijkste bron van verspreiding van asbestvezels in de leefomgeving;

• • de reductie van administratieve lasten voor bedrijven en het terugdringen van het aantal regels door de vereenvoudiging van de bestaande wet- en regelgeving. Het Activiteitenbesluit, dat bij de inwerkingtreding van de Omgevingswet daarin opgaat, is hiervan het belangrijkste voorbeeld. Dit besluit is er onder meer op gericht de vergunningplicht te vervangen door algemene regels. Reductie van de regeldruk wordt ook nagestreefd door een betere kwaliteit van vergunningverlening, toezicht en handhaving. Deze taken worden door 29 Omgevingsdiensten (OD’s) uitgevoerd, waarbij zes OD’s een specialisatie in BRZO12-taken hebben. Tegengaan van lastendruk is ook een centrale invalshoek bij het transport van gevaarlijke stoffen. Om die reden stelt Nederland in principe geen hogere eisen aan verpakkingen en voer- of vaartuigen dan in de relevante internationale verdragen is vastgelegd, conform de EU-Kaderrichtlijn Transport Gevaarlijke Stoffen;

• • het ontwikkelen van een integraal afwegingskader veiligheid dat behulpzaam is bij besluitvorming inzake activiteiten die veiligheids-, milieu- en gezondheidsrisico’s met zich mee kunnen brengen;

• • het verlenen van vergunningen met als doel bescherming van mens en milieu voor activiteiten met GGO’s;

• • het verlenen van vergunningen voor een beperkt aantal bedrijven met een verhoogd risico voor de externe veiligheid in Caribisch Nederland.

Stimuleren

Het is primair de verantwoordelijkheid van bedrijven die risico’s voor mens en milieu veroorzaken om deze risico’s te identificeren en te voorkomen of te beperken. Dit geldt ook voor overheden die, bijvoorbeeld in de ruimtelijke ordening, keuzes maken die invloed hebben op veiligheid en risico’s. De Minister stimuleert:

• • het in beeld (doen) brengen van bestaande of nieuwe risicosituaties en het vermijden of beperken hiervan. Dit geschiedt door inventarisaties van deze risico’s en het stimuleren van de aanpak daarvan, door het in beeld brengen van de risico’s van nieuwe technologieën zoals het gebruik van nanomaterialen en synthetische biologie, het volgen van nieuwe wetenschappelijke inzichten op het gebied van hormoonverstoring en gecombineerde blootstelling aan stoffen en door het ontwikkelen van beleid ten aanzien van onzekere risico’s zoals bij elektromagnetische velden. De eigen verantwoordelijkheid van bedrijven en andere overheden is daarbij een belangrijk anker, onder andere door openheid te geven ten aanzien van feitelijke risico’s. De Risicokaart (in overleg met het Ministerie van Veiligheid en Justitie ontwikkeld) en de Atlas Leefomgeving zijn hiervan voorbeelden. Op basis van deze informatie kunnen burgers nagaan hoe het is gesteld met de kwaliteit van hun directe leefomgeving. Het landelijk asbestvolgsysteem voorziet alle ketenpartijen van de nodige informatie. Het verbod op asbestdaken gaat per 2024 in. Om de sanering tijdig op gang te brengen wordt dit verbod begeleid door een subsidieregeling die in 2016 is in gegaan. Tevens is in 2016 een strategisch samenwerkingsverband met alle betrokken partijen opgericht om onder meer met behulp van een meerjarig uitvoeringsprogramma de sanering van de asbestdaken te begeleiden. Hiermee moet worden voorkomen dat er rond 2023 een capaciteitsprobleem ontstaat bij de inventarisatie- en verwijderingsbedrijven en dat er een handhavingsprobleem ontstaat in 2024;

• • het nemen van maatregelen ter bescherming van mens en maatschappij tegen moedwillige verstoring van onderdelen van de vitale infrastructuur door te bevorderen dat de risico’s op moedwillige verstoring (bijvoorbeeld terroristische aanslagen) worden geïdentificeerd en waar mogelijk beperkt. Het betreft hier onder andere chemische bedrijven en buisleidingen;

• • het bevorderen van een continue verbetering van de omgevingsveiligheid bijvoorbeeld met behulp van het instrument van de Safety Deals.

Verder is de Minister verantwoordelijk voor het toezicht op en de handhaving van (een deel van) de wet- en regelgeving door de ILT op dit beleidsterrein (zie beleidsartikel 24 Handhaving en toezicht).

Indicatoren en kengetallen

Veiligheid en veiligheidsbeleving zijn niet eenvoudig objectief te meten. Het streven is gericht op het voorkomen van onveiligheid: vermeden onveilige situaties laten zich niet meten. Op dit terrein worden daarom kwantitatieve kengetallen gehanteerd:

REACH

In het kader van de Europese stoffenregelgeving (REACH) worden stoffen beoordeeld en waar nodig van maatregelen voorzien (geharmoniseerde classificatie en labelling, autorisatie, restrictie). Nederland levert een bijdrage aan dat proces, waarbij de Nederlandse inzet bepaald wordt door de ontwikkelde beleidsprioriteringscriteria en de mate waarin de betreffende stof voor Nederland zorgen oplevert, of hier geproduceerd of gebruikt wordt. Onderstaande tabel geeft aan wat de Nederlandse inbreng in 2016 is geweest bij deze producten van het Europese systeem, waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen door Nederland ingebrachte dossiers en dossiers door andere lidstaten ingebracht waar Nederland veelal actief input op levert.

Toelichting:

Bevt en Bevi:

Voor het oplossen van knelpunten veroorzaakt door het Basisnet is een milde saneringsregeling gestart. Het aantal knelpunten is in 2014 gereduceerd van 42 naar 34 adressen (bestaande uit 23 woningen), omdat door extra veiligheidsmaatregelen aan de infrastructuur (snelheidsverlaging bij omrijdroute tunnel «de Noord») 8 adressen/woningen niet meer binnen de risicozone vallen. Voorafgaand aan de inwerkingtreding van de Aankoopregeling Basisnet op 1 april 2015 zijn 7 woningen aangekocht. Na inwerkingtreding van de aankoopregeling zijn er in de jaren 2015–2017 totaal 10 woningen aangekocht. In 2017 zijn er 5 woningen bijgekomen omdat uit inventarisatie gebleken is dat aanbouwen met woonfunctie in de risicozone liggen. Per 1 januari 2018 resteren nog 11 woningen waarvoor de regeling nog tot en met 2020 loopt (bron: RWS).

Genetisch Gemodificeerde Organismen (GGO’s):

Evenals in voorgaande jaren worden niet alleen kengetallen vermeld maar ook indicatoren. Immers, kengetallen geven uitsluitend een beeld van wat de bestede middelen voor vergunningverlening aan resultaten hebben opgeleverd, maar zij bieden geen inzicht in de mate waarin vergunningverlening aan het bereiken van het beleidsdoel heeft bijgedragen.

Toelichting:

De GGO-regelgeving is op 1 maart 2015 gewijzigd42 waarbij naast vergunningen ook algemene regels, de mogelijkheid tot het doen van kennisgevingen, en verzoeken ingevolge art. 2.8 van het Besluit ggo milieubeheer 2013 geïntroduceerd en de structuur van de vergunningverlening is gewijzigd. Daardoor zijn de kengetallen over 2017 alleen vergelijkbaar met die van na 1 maart 2015. Om de mate van doelbereik in beeld te brengen zijn naast de kengetallen ook indicatoren toegevoegd.

Majeure risicobedrijven

Op 6 juli 2017 is de Staat van de Veiligheid majeure risicobedrijven van 2016 aan de Kamer gezonden (Kamerstukken II 2016–2017, 26 956, nr. 210). Dit is de vierde jaarlijkse rapportage over de veiligheidssituatie bij BRZO-bedrijven in Nederland (Bedrijven die vallen onder het Besluit risico’s zware ongevallen).

Het op dit artikel uitgevoerde beleid en de bijbehorende resultaten waren in 2017 conform de verwachtingen zoals gemeld in de begroting. Er zijn geen grote afwijkingen of een noodzaak tot neerwaartse bijstelling aan het licht gekomen. Onderstaand is per beleidsterrein aangegeven welke activiteiten in 2017 hebben plaatsgevonden.

In 2017 is een scan uitgevoerd van de veiligheid en kwaliteit van onze leefomgeving. Hoewel diverse afzonderlijke risico’s voor de gezondheid en de veiligheid op veel plekken afnemen, neemt het gestapelde risico op sommige plekken toe. In de voortgangsrapportage van «Bewust Omgaan met Veiligheid» (Kamerstukken II 2016–2017, 28 663, nr. 68) is aangegeven op welke wijze hiermee zal worden omgegaan. Om bijvoorbeeld de stapeling en combinaties van blootstelling aan zorgwekkende stoffen beter te kunnen adresseren is een voorstel aan de Europese Commissie en andere lidstaten voorgelegd (Kamerstukken II 2016–2017, 28 663, nr. 67). De door Nederland gecoördineerde Europese NANoREG1-en ProSafe-projecten, die tot doel hadden (Europees) beleid ten aanzien van nieuwe risico’s in het bijzonder op het vlak van nanotechnologie te versterken door in kaart te brengen welke aanpak nodig is, zijn in 2017 afgerond (Kamerstukken II 2016–2017, 28 663, nr. 68, m.n. bijlage 816112). Het concept Safe-by-Design is daar een integraal onderdeel van.

Verplichtingen (ad 1)

In het kader van de 1^e suppletoire en 2^e suppletoire begroting 2017 is het budget verhoogd onder andere ten behoeve van de ophoging van het budget Subsidieregeling verwijderen asbestdaken en verlaagd o.a. ten behoeve van overhevelingen naar andere departementen o.a. naar EZ voor de kosten Ctgb 2017 en naar andere artikelen binnen begrotingshoofdstuk XII in verband met onder meer bijdrage kosten NEN en Milieu Centraal, die op artikel 21 worden verantwoord. Per saldo is hiermee het verplichtingenbudget stand 2^e suppletoire begroting 2017 uitgekomen op € 44,9 miljoen.

Het verschil tussen stand 2^e suppletoire begroting 2017 en de realisatie ad € 6,8 miljoen wordt met name verklaard door43:

• • de benodigde middelen voor de in 2017 gepubliceerde Regeling tegemoetkoming niet-loondienst gerelateerde slachtoffers van mesothelioom (TNS) 2018 lager zijn dan oorspronkelijk geraamd (€ 0,7 miljoen).

• • het budget voor de Subsidieregeling versterken omgevingsveiligheid chemische sector 2018 niet in 2017 is gepubliceerd, maar begin 2018 (€ 2 miljoen).

• • De overheveling naar het Ministerie van EZ voor de nabetaling kosten beroep- en bezwaarprocedures Ctgb hoger (€ 0,2 miljoen) is uitgevallen dan oorspronkelijk geraamd.

• • Vertragingen en verlagingen van enkele (geplande) verplichtingen (€ 1,3 miljoen).

22.01 Veiligheid chemische stoffen

22.01.01 Opdrachten

De opdrachten die in 2017 zijn verstrekt en betaald betreffen uitgaven in het kader van de Atlas Leefomgeving, het programmabureau versnellingsaanpak asbestdaken, de uitvoering van de EU-regelgeving ten aanzien van zeer zorgwekkende stoffen in relatie tot andere overheden (vergunningverlening) en de kosten die RWS heeft gemaakt voor de ontwikkeling en het beheer van het Landelijk Asbestvolgsysteem.

22.01.02 Subsidies

NaNoReg

Voor de uitvoering van de EU-programma’s Prosafe en NaNoReg ontvangt het Ministerie van IenM een bijdrage van de Europese Commissie. Met deze bijdrage worden de kosten die het RIVM maakt voor de uitvoering van beide programma’s gefinancierd. De bijdrage van de Europese Commissie en de bijbehorende verrekening van de kosten met het RIVM hebben in 2017 niet plaatsgevonden en worden naar 2018 doorgeschoven. Dit is in de brief van 14 december 2017 aan de Kamer gemeld (Kamerstukken II 2017–2018, 34 775 XII, nr. 64).

Overige subsidies

In 2017 zijn subsidies verstrekt aan:

• • Het Kennisplatform Elektrisch Magnetische Velden ad € 0,42 miljoen

• • Het Ministerie van EZ heeft bij 1^e suppletoire begroting 2017 haar aandeel (€ 0,21 miljoen) naar IenM overgeheveld;

• • GGD GHOR Nederland voor het beschikbaar stellen gedurende 3 jaar van capaciteit voor de implementatie van het meewegen van gezondheid in de lokale instrumenten van de Omgevingswet. Gedurende de 3 jaar, krijgt de GGD jaarlijks € 0,15 miljoen uitgekeerd.

22.01.03 Bijdrage aan agentschappen

Rijkswaterstaat voert in opdracht van IenM werkzaamheden uit in het kader van de uitvoering van InfoMil (centraal punt voor bundeling en verspreiding van milieuwet- en regelgeving) op het beleidsonderwerp «asbest». Daarnaast is veel inzet geleverd voor de implementatie en verdere ontwikkeling van het Landelijk Asbestvolgsysteem. Ten laste van dit artikelonderdeel komen de kosten voor de capaciteitsinzet. De overige kosten van RWS worden verantwoord bij de opdrachtenbudgetten.

22.02 Veiligheid biotechnologie

22.02.01 Opdrachten

Vergunningen voor werkzaamheden met Genetisch Gemodificeerde Organismen (GGO’s) worden verleend indien het risico van die werkzaamheden voor mens en milieu verwaarloosbaar klein is. Ter uitvoering van deze wettelijke taak wordt jaarlijks een opdracht verstrekt aan de Commissie Genetische Modificatie (COGEM) ten behoeve de vergunningverlening, het maken van beoordelingen inzake risico’s verbonden aan werkzaamheden aan GGO’s en het adviseren over maatregelen risicobeheersing en monitoring die bij het uitvoeren van werkzaamheden met GGO’s kunnen worden toegepast. In 2017 is € 1,5 miljoen betaald.

Daarnaast is in 2017 een bedrag van € 1,4 miljoen aan NWO betaald ten behoeve van de uitvoering van het meerjarig onderzoeksprogramma Modernisering Biotechnologie.

22.03 Veiligheid bedrijven en transport

22.03.01 Opdrachten

De middelen zijn ingezet voor verschillende opdrachten zoals het vuurwerkbeleid en de -voorlichtingscampagne Vuurwerk, modellenbeheer buisleidingen (Bevb), NOK-producten omgevingsveiligheid en het beheer van standaarden voor vergunningverlening, toezicht en handhaving. Daarnaast zijn vanuit dit onderdeel gefinancierd de kosten die RWS heeft gemaakt voor onder andere het basisnet vervoer gevaarlijke stoffen, het activiteitenbesluit en het Bureau BRZO+.

22.03.02 Subsidies (ad 2)

Asbest en safety deals

Het betreft hier de uitgaven in het kader van de Subsidieregeling verwijderen asbestdaken door RVO wordt uitgevoerd. In de Staatscourant is gepubliceerd dat voor deze regeling in 2017 € 26,2 beschikbaar is. RVO heeft in 2017 tot dit budget subsidies uitgekeerd en met IenM verrekend.

Het verschil tussen de Ontwerpbegroting 2017 en de uiteindelijke realisatie wordt voornamelijk veroorzaakt doordat het oorspronkelijke budget voor de Subsidieregeling verwijderen asbestdaken van € 12,5 miljoen is verhoogd tot € 26,2 miljoen. Het meerjarig subsidieplafond van de subsidieregeling is niet gewijzigd.

Overige subsidies

Het betreffen de uitgaven die RVO in het kader van de Subsidieregeling versterking omgevingsveiligheid chemische sector (€ 0,5 miljoen), tevens zijn er subsidies uitgekeerd in het kader van Safety Deals onder andere met de Vuurwerkbranche (€ 0,1 miljoen) en Sonneborn te Amsterdam (€ 0,2 miljoen), subsidie aan LTO voor programmaanpak asbestdaken (€ 0,08 miljoen), VeiligheidNL voor het jaarlijkse rapport ongevallen met vuurwerk en ten slotte aan de TU Delft voor studiebeurzen Management of Safety, Health & Environment (€ 0,08 miljoen).

22.03.03 Bijdrage aan agentschappen

Rijkswaterstaat voert in opdracht van IenM werkzaamheden uit in het kader van de uitvoering van InfoMil (centraal punt voor bundeling en verspreiding van milieu wet- en regelgeving) op de beleidsonderwerpen «kennisoverdracht externe veiligheid» en «vergunningverlening (activiteitenbesluit)». Daarnaast worden hier verantwoord de uitgaven voor werkzaamheden van de Dienst Verkeer en Scheepvaart van RWS in het kader van basisnet, vervoer gevaarlijke stoffen en de vergunningverlening olieterminals Caribisch Nederland. De budgetten voor de uitvoering van de bijdragen aan agentschappen waren voor een deel geraamd bij de opdrachtenbudgetten binnen dit artikel.

22.03.09 Inkomensoverdracht

De inkomensoverdrachten hebben betrekking op de uitgaven in het kader van de Regeling Tegemoetkoming niet-loondienst gerelateerde Slachtoffers van mesothelioom (TNS). Deze regeling is voor slachtoffers die via het milieu of via producten aan asbest zijn blootgesteld. In 2017 zijn voorschotten aan de Sociale Verzekeringsbank (SVB) betaald. Met deze voorschotten is de SVB in staat om de gehonoreerde uitkeringen te betalen. Daarnaast zijn ten laste van dit onderdeel de uitvoeringskosten van de SVB betaald.

Ontvangsten

De ontvangsten hebben met name betrekking op de afrekening van de uitvoering TNS-regeling 2016 door SVB.