De doelstelling bij artikel 4 is om in het kader van het klimaatbeleid in internationaal verband bij te dragen aan het realiseren van de doelen van de klimaatovereenkomst van Parijs en, in Europees verband, het beperken van de uitstoot van broeikasgassen in 2030 met minstens 40% ten opzichte van 1990. Samen met andere lidstaten streven naar een ambitieuzer klimaatbeleid; klimaatneutraliteit in 2050 in de EU en daarvan afgeleid een reductiedoel van 55% voor 2030.

In het kader van het energiebeleid werken we toe naar een CO2-arme energievoorziening die veilig, betrouwbaar en betaalbaar is, op zodanige wijze dat economische kansen worden verzilverd en energie in het ruimtelijk beleid is geïntegreerd. De belangrijkste maatschappelijke uitdagingen waarop gefocust wordt zijn de klimaat- en energietransitie en de goede technische en veilige invulling van de afbouw van de gaswinning uit het Groningenveld.

Op de korte termijn stuurt het kabinet op de energiedoelstellingen, zoals overeengekomen in het Energieakkoord: 14% duurzame energie in 2020 en 16% in 2023; gemiddeld 1,5% energiebesparing per jaar en 100 PJ in 2020; creëren van ten minste 15.000 voltijdsbanen. De inzet voor 2030 en verder is gericht op de totstandkoming en uitvoering van de afspraken uit het Klimaatakkoord en het Klimaatplan, in lijn met de doelen uit de Klimaatwet. In het Klimaatplan worden de maatregelen benoemd om de doelstellingen uit de Klimaatwet te bereiken. Een belangrijk deel van deze maatregelen komt voort uit het Klimaatakkoord. De maatregelen vormen een samenhangend pakket dat door verschillende partijen in verschillende sectoren wordt uitgevoerd. De maatregelen zijn er onder andere op gericht om CO2-reducerende technieken verder uit te rollen en rendabel te maken, knelpunten die een transitie naar een CO2-arme economie in de weg staan op te lossen en regionale en lokale samenwerking en participatie rond de transitie te versterken.

Om deze doelstellingen te bereiken zet EZK financiële instrumenten in zoals subsidies en garanties, maar ook niet-financiële instrumenten zoals het stroomlijnen van energieregelgeving om de werking van de energiemarkt te verbeteren, de regeldruk te verminderen en efficiënter toezicht mogelijk te maken.

In de kamerbrief met betrekking tot het Lentepakket Europees Semester 2019 heeft het kabinet gereageerd op de landspecifieke aanbevelingen 2019 van de Europese Commissie (Kamerstuk 21 501-20, nr. 1467). Als onderdeel van de investeringsaanbeveling beveelt de Commissie aan om het investeringsbeleid meer te focussen op investeringen in hernieuwbare energie, energie-efficiëntie en het terugdringen van de emissie van broeikasgassen. De Commissie constateert daarbij dat Nederland op koers ligt om het doel voor broeikasgasreductie in de non-ETS sectoren in 2020 te halen. Ook stelt de Commissie dat het doel voor hernieuwbare energie in 2020 waarschijnlijk niet gehaald wordt zonder aanvullende maatregelen. Het kabinet staat voor een ambitieus klimaat- en energiebeleid. Het kabinet blijft inzetten op het realiseren van de doelen uit het Energieakkoord. Daarnaast worden maatregelen genomen om in 2030 49% broeikasgasreductie te realiseren ten opzichte van 1990. Hiervoor heeft het kabinet in het Regeerakkoord aanvullende middelen beschikbaar gesteld onder andere via de SDE+ en de Klimaatenvelop. Daarnaast heeft het kabinet bij Najaarsnota 2018 nog € 500 mln beschikbaar gesteld om de klimaatdoelen voor 2030 te halen.

Op het gebied van het klimaatbeleid regisseert de Minister van EZK, op basis van de Klimaatwet, het nationale klimaatbeleid en de inhoudelijke lijn voor de nationale inbreng in de ontwikkeling van het Europese en het mondiale klimaatbeleid.

De Minister van EZK is verder op grond van de Elektriciteitswet 1998, de Gaswet en de Mijnbouwwet verantwoordelijk voor het energiebeleid. Hieruit vloeien de volgende verantwoordelijkheden voort:

Klimaatbeleid

Regisseren

• – Regisseren van het nationale klimaatbeleid op basis van de nationale doelen en de werkwijze zoals deze is vastgelegd in de Klimaatwet, met het oog op het door Nederland nakomen van de (onder andere) in United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) en EU-verband gemaakte afspraken over het reduceren van CO2 en overige broeikasgasemissies. Hieronder valt ook het emissiehandelssysteem, waarin CO2-emissierechten worden toegewezen en geveild.

• – De regie op de internationale aspecten van het klimaatbeleid, inclusief het politieke optreden en de vertegenwoordiging in de betreffende internationale gremia. Daaronder vallen onder andere de Europese Transport- en Milieuraad en relevante VN-bijeenkomsten.

(Doen)Uitvoeren

• – De coördinatie van de Nederlandse inzet in internationaal kader bij de vaststelling van normen en plafonds, de vertaling daarvan naar Nederlandse wet- en regelgeving en de verdeling van doelstellingen over sectoren en milieuthema’s. De doelen en normen hebben betrekking op het reduceren van CO2-emissies van motorvoertuigen, op brandstofkwaliteit, op de productie en de inzet van duurzame biobrandstoffen, op de mondiale uitfasering van ozonlaagafbrekende stoffen en van gefluorideerde broeikasgassen en op de handel in CO2-emissierechten (Emissions Trading System/ETS).

• – De opdracht aan de Nederlandse Emissieautoriteit (NEa) voor het handelssysteem in CO2-emissierechten, waaronder het toewijzen en doen veilen van CO2-emissierechten. Ook de registratie van hernieuwbare energie voor het verkeer en de rapportage hierover ter controle van de duurzaamheid en de CO2-prestatie en het toezicht op de bijstook van duurzame biomassa bij energiecentrales zijn hier onderdeel van.

Stimuleren

Om de klimaatdoelen te behalen worden maatschappelijke partners proactief betrokken. De Minister van EZK stimuleert het in stand houden, aangaan en organiseren van allianties met en tussen bedrijven, branches, overheden, burgers en kennisorganisaties rondom de doelen uit de Overeenkomst van Parijs, het Klimaatakkoord en het Energieakkoord.

Energiebeleid

Regisseren

• – Het regisseren van de realisatie van grote energie-infrastructuurprojecten die onder de Rijkscoördinatieregeling (RCR) vallen; dit betekent als projectminister, samen met de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK), verantwoordelijk voor de ruimtelijke inpassing van projecten en voor de coördinatie van benodigde vergunningen;

• – Het versneld uitrollen van windenergie op zee richting 2030 en verder;

• – Het actief participeren in Europese en internationale netwerken ten behoeve van energy governance, kennis brengen naar en leren van andere landen en instellingen;

• – Het creëren van randvoorwaarden waardoor de energievoorziening internationaal kan concurreren en het verdienpotentieel van de energiesector in relatie tot de energietransitie ten volle wordt benut;

• – Het creëren van randvoorwaarden voor een doelmatige, veilige en verantwoorde winning van onze bodemschatten;

• – Het bieden van mogelijkheden aan, en het faciliteren van, lokale duurzame energie-initiatieven;

• – Het coördineren van het energiebesparingsbeleid via de verschillende vakministers;

• – Het creëren van randvoorwaarden voor de ontwikkeling van innovatie-ecosystemen;

• – Het uitvoeren van de vergunningverlening voor de mijnbouw;

• – Het creëren van randvoorwaarden voor een goede nucleaire (kennis)infrastructuur en veilige uraniumverrijking, met inbegrip van de taken die hierover zijn opgenomen in internationale verdragen, met het oog op de bewaking en beveiliging van de hierbij betrokken kennis en technologie.

Financieren

Het voeren van het financieel instrumentarium op de beleidsterreinen hernieuwbare energie, energiebesparing, mijnbouwklimaat en klimaat- en energie-innovatie gericht op het realiseren van CO2-reductie en een goed werkend energiesysteem.

Stimuleren

• – Het vergroten van het aandeel hernieuwbare energie (conform afspraken Energieakkoord resp. Klimaatakkoord en de Richtlijn Hernieuwbare Energie (RED));

• – Het stimuleren van energiebesparing (conform afspraken Energieakkoord resp. Klimaatakkoord en de Europese Energie-Efficiency Richtlijn (EED)).

• – Het stimuleren van de ontwikkeling en gebruik van klimaat- en energie-innovaties;

• – Het stimuleren van de verdergaande reductie van CO2-uitstoot van en energiebesparing bij energiebedrijven en industrie;

• – Het stimuleren van een goed werkende Europese energiemarkt met een adequate infrastructuur en bijbehorende wetgeving;

• – Het stimuleren van de transitie naar een duurzame en betrouwbare energievoorziening, inclusief de bijdrage aan het internationale oliecrisisbeleid.

Kengetal HHI en C3

De C3 is het gezamenlijk marktaandeel van de drie grootste leveranciers. De mate van concentratie op de kleinverbruikersmarkt voor elektriciteit en gas vormt een indicatie voor de concurrentie op die markten. Een indicator hiervoor is de Herfindahl-Hirschman Index (HHI). Een markt met een HHI onder de 1.800 punten wordt gezien als een competitieve markt en een markt met een index tussen de 1.800 en 8.000 punten wordt gezien als een geconcentreerde markt. Het is vele jaren beleid van het ministerie geweest om de concentratiegraad te verlagen en dat beleid is nu geëffectueerd, zodat er geen actief beleid meer op gevoerd wordt. Wel wordt de concentratiegraad nog jaarlijks door ACM gemonitord.

Figuur 4 Kengetal: Elektriciteitsstoringen in minuten per jaar

Bron: Netbeheer Nederland

Beleidsconclusies Klimaatbeleid

In oktober 2020 bleek op basis van de Klimaat- en Energieverkenning (KEV) 2020 dat het huidige beleid nog onvoldoende is om het doel voor 2030 van CO2-reductie te realiseren. Het kabinet heeft zodoende, met partijen, de uitvoering van de bestaande afspraken geïntensiveerd. Tevens zijn in 2020 reeds extra uitgaven gepland of naar voren gehaald om de klimaatopgave te versnellen. Dit laat onverlet dat er extra maatregelen nodig zullen zijn. De ambtelijke studiegroep Klimaatopgave Green Deal, onder leiding van Laura van Geest, heeft hiertoe handelingsperspectieven uitgewerkt die door het volgende kabinet gebruikt kunnen worden bij de invulling van de additionele CO2-reductieopgave.

Uitvoering Klimaatakkoord

In 2020 is de eerste Klimaatnota door het kabinet aan het parlement aangeboden op basis van de Klimaatwet. De Klimaatnota bevat de appreciatie van het kabinet op de voortgang van het klimaatbeleid en schetst de prioriteiten voor het aankomende jaar. Tevens is voor de eerste maal de monitor klimaatbeleid aan de Kamer aangeboden. De Monitor Klimaatbeleid is een (jaarlijkse) bijlage bij de Klimaatnota die (i) de hoofdlijnen bevat van de voortgang over het afgelopen jaar van beleid en afspraken, en (ii) aan de hand van kernindicatoren ontwikkelingen beschrijft omtrent (rand)voorwaarden, (gedrags)veranderingen en beleidsrelevante resultaten.

Urgenda

Om uitvoering te geven aan het Urgenda-vonnis heeft het kabinet op 24 april 2020 een set aanvullende maatregelen aangekondigd waarmee zowel op de korte termijn, alsook in de jaren na 2020 extra CO2-reductie wordt gerealiseerd (Kamerstuk 32 813, nr. 496). Zo kiest het kabinet, in aanvulling op de wet verbod op kolen bij elektriciteitsproductie (uitfasering kolenstroom uiterlijk in 2030), ervoor om een forse CO2-reductie te realiseren door de komende jaren het aantal draaiuren van kolencentrales fors terug te dringen. In aanvulling daarop is een call for proposals opengesteld om één van de drie moderne kolencentrales in Nederland de mogelijkheid te geven om vrijwillig te sluiten met behulp van een subsidie (Kamerstuk 32 813, nr. 568).

Daarnaast worden in de andere sectoren aanvullende maatregelen getroffen. Dit betreffen onder andere gerichte maatregelen in de industrie, op basis van vrijwilligheid, bijvoorbeeld op het gebied van lachgasreductie. Ondernemers en huishoudens worden gestimuleerd om zelf reductiemaatregelen te nemen die ook in hun eigen portemonnee iets opleveren. Bij de uitwerking van maatregelen is ook dankbaar gekeken naar de voorstellen voor aanvullende maatregelen die aangedragen zijn door Stichting Urgenda en betrokken stakeholders.

De KEV2020 laat zien dat de klimaatopgave voor 2030 is gegroeid, mede als gevolg van factoren die buiten de invloedsfeer van het kabinet liggen, met als belangrijke exogene ontwikkeling de doorwerking van de daling van de gasprijs die zorgt voor extra uitstoot in Nederland. Deze exogene ontwikkelingen hebben ook invloed op de prognose voor 2020 en de jaren erna en daarmee op de uitvoering van het Urgenda-vonnis. Daarmee blijft de onzekerheid over de bandbreedte rond de emissies de komende jaren fors (zie bij Uitvoering Klimaatakkoord) en blijft onzekerheid bestaan of de komende jaren een CO2-emissiereductie van 25% gerealiseerd wordt. Het PBL heeft in zijn ramingen echter nog niet alle door het kabinet aangekondigde maatregelen kunnen meenemen.

Op 9 december 2020 heeft het kabinet in reactie op de resultaten uit de KEV2020 enkele aanvullende maatregelen aangekondigd die het kabinet treft (Kamerstuk 32 813, nr. 658). Het kabinet vindt het van belang om deze inzet te plegen om - gezien de forse onzekerheidsbandbreedte over de emissies de komende jaren - te laten zien dat het alles op alles zet om ook de komende jaren de CO2-emissie met 25% terug te brengen ten opzichte van 1990, voortvloeiend uit het Urgenda-vonnis.

Europese klimaatdoelen

In de Europese Raad van december 2020 heeft de Europese Unie overeenstemming bereikt over het vaststellen van een netto klimaatdoel van ten minste 55% in 2030 ten opzichte van 1990. Het Ministerie van EZK heeft zich hier succesvol voor ingezet. De Europese Unie heeft haar opgehoogde doel voor 2030 als haar National Determined Contribution in het kader van het Parijsakkoord bij UNFCCC ingediend.

Zowel het reeds eerder vastgestelde doel dat de EU in 2050 klimaatneutraal zal zijn in lijn met het Parijsakkoord als dit opgehoogde doel voor 2030 zijn in een gemeenschappelijk standpunt van de Milieuraad van december 2020 vastgelegd. Daarnaast heeft de Europese Raad van juli 2020, mede op aandringen van Nederland, afgesproken dat ten minste 30% van alle middelen uit het Europese Herstelfonds en Meerjarig Financieel Kader aan klimaat besteed dienen te worden.

Beleidsconclusies energiebeleid

Energieakkoord

In het Energieakkoord is afgesproken om in 2020 14% van onze energiebehoefte op te wekken uit duurzame energiebronnen. In 2023 moet dit 16% zijn. Om het 2020-doel voor hernieuwbare energie (14%) te behalen, is in de kabinetsreactie op de KEV2019 een aanvullend maatregelenpakket aangekondigd. Om het resterende tekort te dichten heeft het kabinet in het voorjaar van 2020, als onderdeel van de bredere energiesamenwerking met Denemarken, een overeenkomst gesloten voor statistische overdracht. Volgens de Europese Commissie is dit een goed voorbeeld van een samenwerkingsverband in de Europese energietransitie dat ook goed past bij de Europese Waterstof en Systeemintegratie Strategieën. Het kabinet houdt onverminderd vast aan het realiseren van 16% hernieuwbare energie in 2023.

Verbreding van de SDE+ (SDE++)

Op 14 januari jl. is de Tweede Kamer geïnformeerd over het verloop van de eerste openstelling van de SDE++ in 2020 (Kamerstuk 31 239, nr. 328). In het Regeerakkoord van het kabinet Rutte-III is aangekondigd dat de SDE+ verbreed zou worden met als doel om naast hernieuwbare energie ook andere CO₂-reducerende technieken te ondersteunen. Hiertoe zijn verschillende nieuwe technieken aan de SDE+ toegevoegd, waaronder de afvang en opslag van CO₂, elektrische boilers en de benutting van restwarmte. Op deze wijze levert de SDE++ een belangrijke bijdrage aan het kosteneffectief realiseren van het streven van het kabinet naar 49% CO2-reductie in 2030 ten opzichte van 1990. Van 24 november 2020 tot 17 december 2020 heeft de eerste openstelling van de SDE++ plaatsgevonden. De eerste resultaten van de SDE++ 2020 wijzen op een goed verloop van de eerste openstellingsronde. In het voorjaar van 2020 heeft nog een extra openstellingsronde van de SDE+ plaatsgevonden, dit met het oog op de stimulering van hernieuwbare energie en het realiseren van het doel van 14% hernieuwbare energie in 2020. Van het totaal aantal aanvragen zijn 7.012 projecten positief beschikt met een bijbehorend verplichtingenbudget van ca. € 3,3 mld (Kamerstuk 31 239, nr. 326). Verder is de Wet Opslag Duurzame Energie en Klimaattransitie (ODEK) zowel door de Tweede als Eerste Kamer behandeld en per 1 januari 2021 in werking getreden.

Geothermie

In 2020 is verder gewerkt aan de uitvoering van de beleidsbrief geothermie (Kamerstuk 31 239, nr. 282) en is een traject ingezet om in kaart te brengen wat nodig is om de groei van geothermie ook op de langere termijn te bestendigen. De aanpassing van de Mijnbouwwet en -regelgeving specifiek voor aardwarmte heeft enige vertraging opgelopen, maar zal naar verwachting 1 oktober 2021 in werking treden. Daarin wordt ook de deelname van EBN in aardwarmteprojecten wettelijk geregeld (Kamerstuk 32 239, nr. 298). De in 2019 gestarte seismische campagne om de kennis van de ondergrond voor geothermie te vergroten is in 2020, ondanks de COVID-perikelen, succesvol en met goede resultaten voortgezet. De verworven seismische data zijn van hoge kwaliteit en vergroten daardoor de kennis van de ondergrond in deze gebieden aanzienlijk.

Wind op Zee

Met de bekendmaking van de winnaar van de tender voor windenergiegebied Hollandse Kust Noord op 29 juli 2020 is het vijfde en laatste windenergiegebied uit de oorspronkelijke routekaart windenergie op zee 2023 (doelstellingen Energieakkoord) vergund. Net als de voorgaande twee tenders betrof dit een tender zonder subsidie. Dit jaar is tevens de oogsttijd van de routekaart windenergie op zee 2023 aangebroken. De eerste windenergiegebieden (Borssele 1 tot en met 5, totaal 1,4 GW) produceren sinds 2020 duurzame stroom.

Op 14 oktober 2020 is de nota van wijziging (Kamerstuk 35 092, nr. 11) voor het voorstel van de Wijziging van de Wet windenergie op zee (ondersteunen opgave windenergie op zee) ingediend. Deze wijziging voegt de mogelijkheid toe om een langere vergunningsduur van maximaal 40 jaar vanaf het begin te kunnen toekennen, wat bijdraagt aan een positieve businesscase van windparken op zee.

Helaas is vanwege de uitspraak van 29 mei 2019 van de Raad van State over het Programma Aanpak Stikstof (PAS) de publicatie van het ontwerpkavelbesluit voor Hollandse Kust (west) vertraagd. Het ontwerpbesluit is nu voorzien voor het eerste kwartaal van 2021 en het definitieve besluit voor het tweede kwartaal van 2021. Dit zal naar verwachting noch resulteren in een vertraging van de tender Hollandse Kust (west), noch in een vertraging van de verdere uitrol van wind op zee.

Tenslotte worden in de publicatie en appreciatie van de Noordzee Energie Outlook (Kamerstuk 32 813, nr. 646) van 4 december 2020 concrete maatregelen en voorbereidingen uiteengezet om de verdere uitrol van wind op zee na 2030 en een extra opgave daarvoor mogelijk te maken.

Energiebesparing

2020 was het laatste jaar van de energiebesparingsconvenanten MJA3 en MEE (Meerjarenafspraken Energie-Efficiëntie). De Kamer is in 2020 geïnformeerd (Kamerstuk 30 196, nr. 734) over de resultaten over monitoringsjaar 2019 en zal in 2021 geïnformeerd worden over 2020. De prognose voor het Addendum op het MEE-convenant was met 8,852 PJ in 2020 iets onder het beoogde 9 PJ doel. Vanwege corona is het Addendum een jaar verlengd tot eind 2021 (Kamerstuk 30 196, nr 740). Hiermee wordt het behalen van de 9 PJ afspraak beter binnen bereik gebracht. Bedrijven die hun besparingsopgave onvoldoende hebben ingevuld hebben een factuur ontvangen. Deze bedrijven kunnen ervoor kiezen hun betaling uit te stellen indien ze verwachten in 2021 alsnog hun besparingsopgave te halen.

Samen met brancheverenigingen en het bevoegd gezag zijn bedrijven succesvol aangezet om extra energie te besparen. Zo is in 2020 de regeling Versterkte Uitvoering Energiebesparing en Informatieplicht (VUE) van start gegaan. Voor de informatieplicht energiebesparing loopt hierdoor het aantal rapportages op. Ook is extra capaciteit voor het bevoegd gezag ingekocht, bijvoorbeeld voor bedrijfsbezoeken. Vanwege de coronacrisis is de inzet van deze capaciteit echter wel vertraagd.

Regionale Energiestrategieën (RES)

In 2020 hebben de 30 energieregio’s allen volgens plan hun concept-RES opgeleverd. De RES’en zijn de regionale plannen over de manier waarop de doelen uit het Klimaatakkoord voor duurzame energie moeten worden gehaald. Het doel van de RES’en is de opwek van minimaal 35 TWh aan duurzame energie (wind, zon) op land in 2030. Uit analyses van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) blijkt dat de potentiële opwek van de concept-RES’en valt binnen een bandbreedte 31,2 tot 45,7 TWh, met een middenwaarde van 38,2 TWh. De 35 TWh lijkt dus haalbaar, maar de realisatie is uitdagend en zal nog heel wat inspanning vergen.

Ondersteuning door het Rijk vindt voornamelijk plaats via het Nationaal Programma (NP) RES. Het grootste vraagstuk is de optimalisatie tussen betaalbaarheid, draagvlak, ruimtelijke ontwikkeling en systeemefficiëntie (Kamerstuk 32 813, nr. 613). Het RES-proces staat volop in het teken van het vinden van knelpunten en belemmeringen en in gezamenlijkheid tussen het Rijk, decentrale overheden, de netbeheerders, marktpartijen en coöperaties zoeken naar oplossingen en kansen. Hierdoor is het beleid continu in ontwikkeling. Op 1 juli 2021 moeten de regio’s hun RES 1.0 opleveren.

CCS

In 2020 zijn er grote vorderingen gemaakt bij de verschillende CCS-projecten. De SDE++ is opengesteld voor CCS-projecten, waarvoor ook een zevental aanvragen zijn ingediend.

Gezamenlijk met de voortgang die gemaakt is in de ruimtelijke inpassing, zijn binnen het Porthos-project in de Rotterdamse haven grote stappen voorwaarts gezet. In 2020 heeft EZK aan EBN instemming verleend om onder de Mijnbouwwet het Porthos-project te ontwikkelen en uit te voeren en heeft EZK aan EBN een lening verstrekt om haar aandeel in het Porthos-project mee te kunnen financieren. Daarnaast heeft het Porthos-project ook een grote Europese subsidie uit het Connecting Europe Facility toegezegd gekregen. Ook het CCS-project bij IJmuiden, Athos, heeft subsidie ontvangen vanuit nationale en Europese subsidieregelingen voor het uitvoeren van haalbaarheidsstudies.

Waterstof

De kabinetsvisie waterstof is in het voorjaar van 2020 naar de Tweede Kamer gestuurd. Deze visie bevat een beleidsagenda voor het realiseren van de randvoorwaarden voor de introductie van waterstof als energiedrager in het energiesysteem en de economie. Op deze wijze is in 2020 een goede basis gelegd voor het ontwikkelen van beleid: dit is in lijn met het beoogde resultaat voor 2020. De belangrijkste onderwerpen in deze beleidsagenda zijn wet- en regelgeving en financieel instrumentarium. De uitvoering verloopt volgens plan.

Salderen

Het wetsvoorstel dat regelt dat de salderingsregeling stapsgewijs zal worden afgebouwd van 1 januari 2023 tot 1 januari 2031, is in 2019 ter consultatie aangeboden (Kamerstuk 31 239, nr. 305). Een verslag van de reacties op de consultatie is vastgesteld op 30 september 2020. De binnengekomen reacties hebben geleid tot verbeteringen in het wetsvoorstel, dat op 8 oktober 2020 aan de Tweede Kamer is gestuurd (Kamerstuk 35 594, nr. 2). Naar aanleiding van het wetsvoorstel heeft de Tweede Kamer op 23 november schriftelijke vragen gesteld (Kamerstuk 35 594, nr. 5), waarop begin 2021 een antwoord komt.

Energie-innovatieregelingen

In 2020 is het energie-innovatie instrumentarium nog meer in lijn gebracht met het missiegedreven innovatiebeleid, daarmee voortbouwend op de ingeslagen weg in 2019 (Kamerstuk 33 009, nr. 70 en nr. 81 en nr. 82). Concreet is de Topsector Energie subsidiemodule Missiegedreven Onderzoek en Ontwikkeling Innovatie (MOOI) breed opengesteld voor de sectoren ’Elektriciteit’, ‘Gebouwde omgeving’ en ‘Industrie’. De MOOI bundelt een groot deel van het instrumentarium van de Topsector Energie in één brede missiegedreven subsidiemodule gericht op het faciliteren van brede interdisciplinaire consortia voor integrale oplossingen die bijdragen aan het klimaatakkoord. Om focus en massa te creëren is budget van 2021 naar 2020 gehaald en wordt de MOOI eens per twee jaar opengesteld.

De Hernieuwbare Energieregeling (HER) is in 2020 verbreed naar de regeling Hernieuwbare Energietransitie (HER+), zodat alle CO2-reducerende categorieën uit de SDE++ ook op innovatievlak ondersteund kunnen worden in de HER+.

De Demonstratieregeling Klimaat- en Energie-innovatie (DEI+) is in 2020 in zijn geheel opengesteld voor meerjarige pilots- en demonstratieprojecten op het gebied van klimaat en energie. Hiermee zijn conform plan de benodigde stappen gezet. Ondanks de coronapandemie is 2020 tevens een zeer succesvol jaar geweest als het gaat om aantal aanvragen en kwalificerende projecten. Over de gehele breedte van het energie-innovatie instrumentarium zijn er meer kwalificerende projecten ingediend dan er aan budget beschikbaar was. Voor de HER+ en voor de MOOI (onderdeel Gebouwde omgeving dat vanuit het Ministerie van BZK wordt gefinancierd) heeft dit tot additionele publicatie van subsidiebudget geleid.

Energie Investeringsaftrek (EIA)

In 2020 is de Energielijst van de EIA conform de eerdere planning succesvol aangepast. Voor een aantal technieken zijn de eisen aangescherpt in lijn met de laatste technologische ontwikkeling. Daarnaast is er een aantal maatregelen die zich hebben doorontwikkeld tot mainstream-techniek van de lijst verwijderd. Hiermee worden, in lijn met het advies van het PBL, het welvaartsverlies en het aantal freeriders zoveel mogelijk beperkt.

Het aantal aanvragen in 2020 bedraagt naar verwachting ongeveer 16.000. Dat is circa 3.000 minder dan in 2019. Een definitief beeld is bekend na afloop van het eerste kwartaal van 2021.

Mijnbouwwet

Op 17 december 2020 heeft de Tweede Kamer het wetsvoorstel tot wijziging van de Mijnbouwwet (Kamerstuk 35 462, nr. 10) aangenomen. De wijzigingen betreffen een aanvulling, verduidelijking en actualisering van de bepalingen over het verwijderen en hergebruiken van mijnbouwwerken en een veralgemenisering en verhoging van de investeringsaftrek tot 40% voor investeringen die ten goede komen aan de opsporing en winning van aardolie en aardgas. Nu het wetsvoorstel op 26 januari 2021 ook is aangenomen door de Eerste Kamer zal het naar verwachting op 1 juli 2021 in werking treden. De bepalingen over de investeringsaftrek treden eerder in werking, zodat deze met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2020 kunnen worden toegepast op zee.

Sinds 1 juli 2020 kunnen burgers en kleine bedrijven mogelijke schade aan gebouwen door opslag of winning van olie en gas uit kleine velden melden bij de onafhankelijke Commissie Mijnbouwschade. De Commissie Mijnbouwschade ontzorgt de schademelder door te onderzoeken wat de oorzaak en omvang van de schade is. Daarmee neemt de Commissie Mijnbouwschade de bewijslast van de schademelder over. In totaal heeft de Commissie Mijnbouwschade in 2020 38 schademeldingen in behandeling genomen. Het Ministerie van EZK is in gesprek met mijnbouwondernemingen en eventuele rechtsopvolgers hiervan om de Commissie Mijnbouwschade ook te laten adviseren over zoutwinning, aardwarmte en voormalige steenkolenwinning.

Europese Dossiers (energie)

De Europese Commissie heeft met de publicatie van de Green Deal grote ambities voor de energietransitie neergelegd. Op het terrein van waterstof en windenergie op zee heeft de Europese Raad conclusies aangenomen. Onder het Duitse voorzitterschap zijn conclusies vastgesteld over energiesysteemintegratie.

Met Denemarken is een Memorandum of Understanding (MoU) ondertekend, waarin de domeinen en wijze van samenwerking op verschillende klimaat- en energieonderwerpen vastgelegd worden. Het gaat hierbij om het vastleggen van bestaande samenwerking op bijvoorbeeld het gebied van warmte: het uitwisselen van informatie over decarbonisatie van warmtenetten, regulering en het bereiken van publieke steun voor warmteprojecten. Ook zijn nieuwe samenwerkingsgebieden zoals handel in waterstof opgenomen.

Verplichtingen

Garantieregeling aardwarmte

Voor de garantieregeling aardwarmte zijn in 2020 geen garantieverplichtingen afgegeven, zodat het garantieplafond in zijn geheel niet is benut.

Overige verplichtingen

Uitgaven

Subsidies

Missiegedreven Onderzoek, Ontwikkeling en Innovatie (MOOI)

In de loop van 2020 zijn aan het MOOI-budget voor (per saldo) circa € 7 mln extra middelen toegevoegd door overheveling vanuit artikel 2 van de EZK-begroting en vanuit de begroting van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Uiteindelijk is hierdoor ruim € 5,4 mln meer uitgegeven dan oorspronkelijk was begroot.

Hernieuwbare Energietransitie (HER+)

Door vertraging en uitval van projecten zijn de kasuitgaven op de regeling Hernieuwbare Energietransitie (HER+) € 9,6 mln lager uitgevallen. Op de openstelling van de HER+ zijn daarnaast in 2020 voor ruim € 19 mln minder verplichtingen aangegaan dan geraamd, dit heeft bijgedragen aan deze lagere kasrealisatie. De niet-gebruikte middelen zijn in de begrotingsreserve Duurzame Energie gestort.

Demonstratieregeling Klimaat- en Energie-innovatie (DEI+)

De realisatie op de DEI+ is ruim € 33 mln lager dan begroot. Een groot deel van het vrijvallende budget is gebruikt om de laboratoriuminfrastructuur van TNO te versterken en om een bijdrage te leveren aan een tweetal calls van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) en twee programma's binnen de Nationale Wetenschapsagenda (NWA). De hiermee gemoeide bedragen zijn overgeheveld naar resp. artikel 2 van de EZK-begroting en naar de begroting van het Ministerie van OCW.

SDE/ SDE+

Bij de SDE en SDE+ zijn de uitgaven € 1.242 mln lager uitgevallen dan de in de begroting beschikbare middelen. Dit is voor een belangrijk deel toe te schrijven aan een tragere realisatie van de subsidiabele productie dan was voorzien bij het opstellen van de ramingen in 2013. De bij de SDE+ uitgevallen productie zal voor een groot deel in latere jaren alsnog worden gerealiseerd en gesubsidieerd via dezelfde of vervangende projecten. De niet-gebruikte middelen zijn in de begrotingsreserve Duurzame Energie gestort.

Aardwarmte

Voor een voortzetting van het SCAN-programma (Seismische Campagne Aardwarmte Nederland) van EBN was in de Ontwerpbegroting nog geen budget beschikbaar. Daarom is bij Voorjaarsnota 2020 voor de periode 2020-2025 € 90 mln vanuit het SDE+-budget overgeheveld naar het SCAN-programma. Hierop is in 2020 een eerste betaling gedaan van € 15 mln.

ISDE-regeling

De uitgaven op de Investeringssubsidie duurzame energie en energiebesparing (ISDE) zijn bijna € 99 mln lager uitgevallen dan oorspronkelijk begroot. Deels was dit voorzien, zodat al bij Voorjaarsnota 2020 € 60 mln van de voor het MKB beschikbare € 100 mln (amendement-Mulder) naar 2021 en 2022 is geschoven. Maar ook de resterende € 40 mln van deze middelen zijn, door vertraging in de beoordeling door RVO.nl van subsidieaanvragen, niet meer in 2020 verplicht en betaald, hoewel dat wel in de planning zat. De gehele onderuitputting op de ISDE is in de reserve Duurzame energie gestort.

Compensatie Energie-intensieve bedrijven (ETS)

Voor de compensatie van de indirecte kosten bij elektriciteitsgrootgebruikers in het kader van het Europees emissiehandelssysteem (ETS) zijn er iets meer goedgekeurde aanvragen geweest dan dat er bij het openstellen van de regeling was geraamd.

Caribisch Nederland

Garanties

Garantieregeling aardwarmte

De overschrijding met € 4,5 mln van het budget is het gevolg van het onvoorzien uitkeren van een verliesdeclaratie aan een initiatiefnemer van een aardwarmteproject. Het hiervoor benodigde budget is aan de reserve aardwarmte onttrokken (zie bij reserves).

Opdrachten

Onderzoek en opdrachten

De hogere uitgaven (€ 10,9 mln) zijn veroorzaakt door een schikking die getroffen is met een energiemaatschappij over een procedure die deze maatschappij had aangespannen tegen het Ministerie van EZK. De procedure betrof de schade die deze energiemaatschappij had geleden als gevolg van de liberalisering van de elektriciteitsproductiemarkt.

Bijdragen aan agentschappen

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland

De bijdrage aan RVO.nl is € 20,7 mln hoger uitgevallen, dit heeft verschillende oorzaken. Er is voor € 6,1 mln budget toegevoegd voor de uitvoeringskosten die gemoeid zijn met de besteding van de DEI+, de Subsidieregeling Duurzame Scheepsbouw (SDS) en de SDE+-regeling. Daarnaast is de loon- en prijsbijstelling 2020 aan het budget toegevoegd en heeft een terugbetaling (€ 6,35 mln) door RVO.nl van te veel bevoorschotte uitvoeringskosten 2019 plaatsgevonden, waarmee het budget voor 2020 is opgehoogd. Ook is € 1,7 mln vanuit artikel 2 toegevoegd om de uitvoeringskosten van de industrie-tenders binnen de DEI+ en de MOOI te dekken. Het Ministerie van BZK heeft ook € 1,4 mln aan het RVO-budget toegevoegd voor de uitvoering van de overgehevelde budgetten voor de MOOI en de tenders aardgasloze wijken en gebouwde omgeving binnen de DEI+ en als bijdrage aan het programma Versterking Informatievoorziening Energietransitie (VIVET). Tenslotte is € 4,3 mln vanuit de prijsmeevaller op de SDE toegevoegd om de uitvoeringskosten van RVO.nl voor het Klimaatakkoord te dekken.

Bijdragen aan ZBO’s/RWT’s

Doorsluis COVA-heffing

Als gevolg van de coronacrisis is het aardolieverbruik in 2020 omlaag gegaan, waardoor er minder aan COVA-heffing is binnengekomen dan geraamd (zie bij ontvangsten). Er is dus ook minder geld € 16,2 mln) doorgesluisd naar de Stichting Centraal Orgaan Voorraadvorming Aardolieproducten (COVA) die de strategische olievoorraden in Nederland beheert.

Bijdragen aan medeoverheden

Uitkoopregeling

In 2020 zijn voor € 14,6 mln minder aanvragen ingediend dan geraamd in het kader van de uitkoopregeling voor huiseigenaren met woningen die loodrecht onder een hoogspanningsverbinding staan.

Stortingen in begrotingsreserves

Storting in begrotingsreserve duurzame energie

De hierboven genoemde onderuitputting op de HER+ (€ 9,6 mln), de SDE/SDE+ (1.242 mln) en de ISDE (€ 99 mln) is in de begrotingsreserve Duurzame Energie gestort. Het verschil met de daadwerkelijke storting van € 1.254 mln wordt verklaard doordat gedurende 2020 bijna € 36 mln aan SDE+-budget is overgeheveld naar andere overheidsdiensten en departementen als flankerend beleid voor de SDE+, zoals uitvoerings-, monitorings- en toezichtskosten en bijdragen om obstakels voor SDE+-projecten weg te nemen. Daarnaast heeft een verplichtingen- en kasschuif van € 60 mln plaatsgevonden op de ISDE-midelen naar 2021 en 2022. Voor een specificatie van deze uitgaven wordt verwezen naar tabel "Verschil tussen Ontwerpbegroting en Najaarsnota". Zie ook de toelichting bij de reserves.

De realisatie op de instrumenten die gelinkt zijn aan de begrotingsreserve Duurzame Energie was in 2020 € 95,9 mln lager dan oorspronkelijk begroot. Dit verschil is te verklaren doordat diverse uitgaven voor het flankerende beleid SDE+ vanuit het SDE+-budget zijn overgeheveld naar andere departementen of naar uitvoerende diensten en door een kasschuif van ISDE-middelen van 2020 naar 2021 en 2022.

In onderstaande tabel is weergegeven welke uitgaven aan flankerend beleid in 2020 tot een budgetoverheveling en daarmee tot een lagere realisatie op het artikel hebben geleid. Ook wordt de kasschuif op de ISDE-middelen hier genoemd.

Storting in begrotingsreserve aardwarmte

Bij de ontwerpbegroting 2020 werd nog verwacht dat er een bedrag van € 4,7 mln aan provisies ontvangen zou worden die in de begrotingsreserve aardwarmte gestort zou worden. Omdat er in 2020 geen nieuwe garanties zijn verstrekt zijn er echter geen provisie-inkomsten, zodat de gehele storting niet is gerealiseerd.

Ontvangsten

Ontvangsten COVA

Zie voor de achtergebleven COVA-heffingen hierboven onder "Doorsluis COVA-heffing".

Opbrengst heffing ODE (SDE+)

De inkomsten uit de opslag duurzame energie- en klimaattransitie (ODE) zijn € 131,3 mln (5,4%) hoger dan geraamd. Onderliggend zijn er twee tegengestelde effecten. In 2020 is er voor het eerst een lastenverdeling van 1/3 huishoudens en 2/3 bedrijven toegepast bij de ODE. Voorheen was de verdeling 1/2 huishoudens en 1/2 bedrijven. Om deze nieuwe lastenverdeling te realiseren is de heffingskorting in de energiebelasting (op elektriciteit) opgehoogd. Bij de geraamde ODE opbrengst van € 2.411 mln is rekening gehouden met het «ODE»-deel van de heffingskorting. De heffingskorting is echter volledig ten laste van de energiebelasting (op elektriciteit) en niet gedeeltelijk ten laste van de ODE gebracht. Hierdoor zijn de ODE-ontvangsten hoger dan geraamd en valt de opbrengst van de energiebelasting over 2020 lager uit.

Daarnaast is er door de Coronapandemie naar verwachting minder elektriciteit en gas verbruikt dan geraamd, hierdoor daalt de ODE-opbrengst. Per saldo is het resultaat van deze twee tegengestelde effecten dat de gerealiseerde ODE- opbrengst € 133,9 mln hoger is dan geraamd.

Onttrekking begrotingsreserve duurzame energie

Als bijdrage aan de financiering van het Urgenda 2.0-maatregelenpakket van het kabinet is bij Voorjaarsnota een additioneel bedrag van € 63 mln aan de reserve Duurzame energie onttrokken.

ETS-Ontvangsten

De ETS-ontvangsten zijn in 2020 iets lager (€ 8,6 mln) uitgevallen dan geraamd. De raming van ETS veilingopbrengsten is intrinsiek onzeker door schommelingen in de ETS-prijs en onzekerheid over de precieze veilingvolumes. Zo heeft de ETS-prijs in 2020 een kort dieptepunt gehad van € 17 per ton in maart en lag deze eind december ruim boven de € 30 per ton. Een afwijking van € 8,6 mln ligt ruim binnen de onzekerheidsbandbreedte.

Onttrekking begrotingsreserve maatregelen CO2-reductie

De onttrekking aan de begrotingsreserve maatregelen voor CO2-reductie is bij Voorjaarsnota opgehoogd met de in 2019 door BZK, LNV en B&I naar EZK teruggestorte Urgenda-middelen (€ 66,2 mln). Deze middelen zijn in 2019 niet aan de reserve onttrokken, maar dit is in 2020 alsnog gedaan. De middelen zijn 1-op-1 overgeheveld naar artikel 2 van de EZK-begroting, de LNV-begroting en de BZK-begroting. Ook het hierna resterende saldo van € 4,6 mln is aan de reserve onttrokken en vloeit terug naar de algemene middelen. Zie ook hieronder bij de toelichting op de begrotingsreserves.

Diverse ontvangsten

De ontvangstenraming voor de post Diverse ontvangsten is gedurende 2020 opgehoogd omdat zowel RVO.nl als de NEa de in 2019 te veel bevoorschotte uitvoeringskosten hebben teruggestort naar het Ministerie van EZK.

Toelichting op de begrotingsreserves

De begrotingsreserve voor de garantieregeling Aardwarmte is bedoeld om het budget voor deze regeling meerjarig in te kunnen zetten en een eventuele mismatch in de tijd tussen inkomsten en uitgaven op te vangen. Om gebruik te kunnen maken van de garantieregeling Aardwarmte betalen marktpartijen een premie aan de uitvoerder van de regeling (RVO.nl) die wordt gestort in de begrotingsreserve. In 2020 is voor een bedrag van € 4,5 mln aan nieuwe verliesdeclaraties op basis van de garantieregeling bij RVO.nl ingediend. Omdat er geen nieuwe garanties zijn afgegeven, zijn er geen bedragen aan provisies ontvangen.

Uit het toetsingskader van de garantieregeling Aardwarmte blijkt dat, gelet op het risicoprofiel van de aardwarmtegaranties (tussen de 1,4% kans op volledige en 7,6% op gedeeltelijke mislukking), de huidige omvang van de begrotingsreserve samen met de over de verstrekte garanties te ontvangen provisies (7%) benodigd is om de komende jaren een gemiddeld garantieplafond van € 66,6 mln per jaar mogelijk te maken. Gelet op de uitstaande garanties en het genoemde risicoprofiel is de gehele reserve benodigd om mogelijke verliesdeclaraties op te kunnen vangen en is daarmee voor 100% juridisch verplicht.

De begrotingsreserve Duurzame Energie is bestemd voor onbesteed gebleven middelen als gevolg van vertraging bij projecten waaraan reeds subsidie is toegekend en reeds verplichte projecten die niet tot uitvoering komen en door andere projecten moeten worden vervangen met het oog op het bereiken van de doelstelling voor duurzame energieproductie of CO2-reductie. Het gaat hier om middelen ten behoeve van de MEP, SDE, SDE+, ISDE en de HER. Via de begrotingsreserve blijven de middelen beschikbaar tot het moment dat ze alsnog zullen worden uitbetaald. In 2020 is € 1.253,7 mln in de reserve gestort en € 236 mln aan de reserve onttrokken.

Eind 2020 bedraagt de stand van de reserve € 4.172,8 mln. Daarvan is 100% juridisch verplicht. Bij de huidige inzichten is de in de meerjarencijfers beschikbare uitgavenruimte voorlopig toereikend voor de kasuitloop van de afgegeven beschikkingen. Naar de huidige inzichten zal de begrotingsreserve Duurzame Energie in 2021 afnemen (indicatief: ‒ € 1.700 mln).

De middelen in de begrotingsreserve risicopremie NRG zullen worden aangesproken als NRG – al dan niet tijdelijk – (gedeeltelijk) niet kan voldoen aan de terugbetalingsverplichtingen volgens de in 2014 afgesloten leningsovereenkomst. De lening heeft een looptijd tot 1 juli 2023.

Deze reserve betreft uitsluitend een zekerstelling binnen de rijksbegroting. Derden kunnen geen beroep op deze middelen doen en daarmee zijn de middelen op deze reserve niet juridisch verplicht.

Om tegemoet te komen aan het Urgenda-vonnis heeft het kabinet additionele maatregelen genomen om aanvullende CO2-reductie te realiseren. Omdat de aard, omvang en timing van de aanvullende maatregelen in 2018 nog onzeker waren, heeft het kabinet besloten deze maatregelen via een tijdelijke begrotingsreserve met een omvang van € 500 mln financieel mogelijk te maken. Ook LNV, IenW en BZK kunnen een beroep doen op deze reserve voor CO2-reducerende maatregelen. De in de begrotingsreserve beschikbare middelen zijn in 2019 met Incidentele Suppletoire Begrotingen (ISB’s) aan de begrotingen van de vier betrokken departementen toegevoegd. In 2020 is hiertoe de gehele reserve leeg geboekt, zodat ultimo 2020 er geen middelen in de reserve meer beschikbaar zijn.