Vrede, veiligheid en duurzame ontwikkeling door het voorkomen en terugdringen van gewelddadig conflict en het bevorderen van rechtstaatontwikkeling, vredesopbouw en legitieme staatsstructuren. Tevens het bevorderen van migratiesamenwerking, het verbeteren van de perspectieven van vluchtelingen en gastgemeenschappen (met focus op onderwijs en werk) en het verlenen van noodhulp ter leniging van humanitaire nood wereldwijd.

De minister is verantwoordelijk voor:

Financieren

• • Programma’s en partners op het terrein van veiligheid & rechtsorde, gericht op het aanpakken van de grondoorzaken van conflict, waaronder early warning, early action en conflictpreventie, veiligheid van mensen, rechtsstaatontwikkeling, vredesprocessen, politieke staatsopbouw en sociaal- economische wederopbouw met nadruk op de focus regio’s (Sahel, MENA en Hoorn van Afrika). Voor een deel worden deze gefinancierd uit het geïntegreerde Budget Internationale Veiligheid (Defensiebegroting) en het Stabiliteitsfonds (BZ-begroting), waarmee het geïntegreerde karakter van de inzet van diplomatieke, civiele en/of militaire activiteiten wordt geborgd.

• • Humanitaire hulpverlening door gespecialiseerde VN-organisaties, het Internationale en Nederlandse Rode Kruis, en Nederlandse NGO’s (Dutch Relief Alliance).

• • Programma’s gericht op innovatie van de humanitaire hulpverlening.

• • Programma’s gericht op duurzame opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio.

• • Het ondersteunen van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, door financiering van activiteiten die belangrijk zijn voor betrokken ontwikkelingslanden en die bijdragen aan beter migratiesamenwerking, betere bescherming en perspectieven voor vluchtelingen en gastgemeenschappen, tegengaan van uitbuiting en mishandeling van migranten en bestrijding mensensmokkel/handel, en het bevorderen van vrijwillige terugkeer en herintegratie.

Stimuleren

• • Programma’s gericht op veiligheid & rechtsorde en ‘legitieme stabiliteit’ in partnerlanden in landen waarin zich actuele crises voordoen, met name in landen in de Sahel, MENA en Hoorn van Afrika regio’s en Grote Meren van Afrika. Onder deze programma’s valt ook grote inzet op fysieke veiligheid van burgers via humanitair ontmijnen en cluster munitie programma’s.

• • De nadruk ligt daarbij steeds meer op het bereiken van resultaten onder Sustainable Develoment Goal 16, wat zich specifiek richt op vrede, justitie en sterke (inclusieve) instellingen, als leidraad voor de Nederlandse inzet.

• • Innovatie ligt vooral op een nog grotere synergie bereiken tussen de verschillende thema’s en programma’s binnen deze landen op het terrein van veiligheid en rechtsorde. Bijvoorbeeld door een samenwerking te stimuleren tussen verschillende Nederlandse partners die actief zijn op lokaal bestuur en politieke partijenversterking, waarbij ook speciale aandacht wordt gegeven aan jongeren.

• • Innovatie en hervorming bij noodhulporganisaties om efficiënter en effectiever te werken en om de onderlinge coördinatie te versterken.

• • Vergroten van paraatheid voor tijdige en effectieve rampenrespons.

• • Betrekken van kwetsbare groepen in humanitaire situaties bij beleid en uitvoering en het tegengaan van seksueel geweld.

• • De positieve bijdrage van migratie aan ontwikkeling bevorderen en de negatieve effecten tegengaan.

• • Realisatie van brede partnerschappen op migratieterrein met prioritaire herkomst-, transit- en opvanglanden, waar zowel betrokken landen, NL/ EU als vluchtelingen/migranten baat bij hebben.

• • Versterking opvang en bescherming van vluchtelingen in de regio, door inzet op betere bescherming en een sterkere rechtspositie voor vluchtelingen (inclusief toegang tot werk), meer en betere voorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg, water etc.) en het stimuleren van economische ontwikkeling en banengroei, zodat vluchtelingen en gastgemeenschap-pen betere perspectieven en dienstverlening krijgen. Toegang tot werk en onderwijs vormen hierbij speerpunten. Speciale aandacht gaat uit naar vrouwen en jongeren.

Humanitaire Hulp

Uitvoering van de nota «Mensen Eerst» (Kamerstuk 34 952 XVII nr. 62) stond in 2020 centraal. Flexibele financiering aan VN-organisaties, het Rode Kruis en de Dutch Relief Alliance (DRA) maakte hulp mogelijk, daar waar de nood het grootst was. COVID-19 had in 2020 een grote impact op de wereldwijde humanitaire situatie: vergeleken met 2019 hadden anderhalf keer meer mensen noodhulp nodig. Nederland stelde een recordbedrag beschikbaar aan internationale humanitaire hulp aan het VN COVID-19 noodhulpplan. Om vicieuze cirkels van conflict te doorbreken en nieuwe rampen voor te zijn, is het noodzakelijk te blijven werken aan grondoorzaken en aan oplossingen voor de lange termijn.

Effectievere hulpverlening en meer efficiëntie in het humanitaire systeem is verder vorm gegeven via de «Grand Bargain», met Minister Kaag als Eminent Person, ook gedurende de COVID-19 respons. Er is meer aandacht om lokale organisaties beter en directer te ondersteunen, betere internationale afstemming, en voor het eerlijker delen van risico’s. De door Nederland bepleitte grotere rol voor lokale organisaties is gerealiseerd: de Country Based Pooled Funds (CBPFs) van de VN hebben zichtbaar meer financiering aan lokale organisaties gegeven. Samen met andere landen is via diplomatie gepleit voor bescherming van burgers, voor eerbiediging van het internationale humanitaire recht, en voor humanitaire toegang in onder meer de Syrië-crisis, Jemen, en de Hoorn van Afrika. Humanitaire diplomatie is een specifiek aandachtspunt in de evaluatie van DSH-HH (humanitaire hulp) over beleid 2016-2020 die in 2021 wordt afgerond. In 2020 bleef Nederland zich met diverse bondgenoten politiek en diplomatiek inspannen voor integratie van geestelijke gezondheid en psychosociale steun (MHPSS) in crisisrespons en in de COVID-19 respons. Wereldwijd werden mensen en gemeenschappen geconfronteerd met mentale gevolgen van de coronapandemie en de maatregelen daartegen. Hierdoor ontstond meer steun voor integratie van MHPSS in de respons, zoals in het humanitaire COVID-19 actieplan van de VN. Dat vergroot de mogelijkheden voor humanitair coördinatoren om MHPSS daadwerkelijk in te programmeren. Uitdaging blijft kennis en capaciteit bij humanitaire organisaties. Er was in 2020 dan ook veel vraag van samenwerkende hulporganisaties naar door Nederland voor korte periodes beschikbaar gestelde experts. Een Nederlands initiatief om specialisten op het gebied van MHPSS en vredesopbouw samen te brengen resulteerde in belangrijke aanbevelingen aan de VN en tot de opname van het belang van MHPSS voor vredesopbouw in vredesopbouw in het VNSG 2020 rapport over Peace Building and Sustaining Peace (juli 2020). Nederland is en blijft actief in het agenderen van meer gerechtigheid voor hulpontvangers die SEAH hebben ervaren en daarover melding willen maken. Pilotprojecten zijn opgestart om accountability mechanismes te vernieuwen en te versterken.

Opvang in de Regio

Ten gevolge van de COVID-19 crisis hebben de programma’s die Nederland financiert in opvanglanden ter verbetering van de perspectieven van vluchtelingen, intern ontheemden en kwetsbare gastgemeenschappen complicaties ondervonden en vertragingen opgelopen. Door goede en flexibele samenwerking met onze partners (zowel uit het Prospects Partnerschap als het Subsidiekader Migratie & Ontwikkeling) is de programmering in de Hoorn van Afrika en de Syrië-regio waar nodig en mogelijk snel aangepast en zijn tegenslagen in de uitvoering tot een minimum beperkt.

Migratiesamenwerking

Reisbeperkingen, ingesteld om verspreiding van het COVID-19 virus tegen te gaan, leidden wereldwijd tot gestrande migranten. Reguliere programma’s zijn aangepast, waarbij hulpverlening aan groepen kwetsbare migranten extra aandacht kreeg. Ondanks de moeilijke omstandigheden bleef de International Organization for Migration (IOM) assistentie verlenen met financiële steun van Nederland. IOM heeft bijvoorbeeld humanitaire corridors ingesteld, zodat migranten vrijwillig terug konden keren naar land van herkomst.

Binnen het bestaande budget is meer aandacht gekomen voor projecten om mensenhandel tegen te gaan en de samenwerking met de nationale politie, het Openbaar Ministerie en de Koninklijke Marechaussee is versterkt. Vijf miljoen euro van het beschikbare budget voor migratiesamenwerking is vrijgemaakt voor internationale hulp voor de aanpak van COVID-19.

De COVID-19 crisis leidde er ook toe dat Nederland, als voorzitter van het Khartoum Proces, het werkplan van dit internationale migratiedialoogmechanisme heeft moeten aanpassen. Geplande thematische bijeenkomsten over migratiesamenwerking zijn uitgesteld. Wel zijn virtuele bijeenkomsten georganiseerd over de impact van COVID-19 voor migratie in de Hoorn van Afrika.

Veiligheid en Rechtstaatontwikkeling

De Covd-19 crisis onderstreepte het belang om naast de inzet op humanitaire hulp en sociaaleconomische steun in de langere termijn respons ook in te zetten op legitieme stabiliteit, zoals menselijke veiligheid, toegang tot recht, vredesopbouw en inclusief bestuur. De uitbraak van COVID-19 resulteerde als gevolg van een herallocatie in een daling van het Veiligheid & Rechtsorde budget in 2020 van 26 miljoen EUR. Hierdoor was er in 2020 weinig tot geen ruimte om nieuwe programma’s op te starten, maar zijn bestaande programma’s wel zoveel mogelijk gecontinueerd.

In 2020 heeft Nederland zich bij de vredesonderhandelingen in Libië en Afghanistan ingezet voor het bereiken van een rechtvaardige en inclusieve vrede, als onderdeel van SDG16 (Vrede veiligheid en sterke publieke diensten). Zo pleitte Nederland er met de VN en andere landen voor dat ook verzoening en de rechten van slachtoffers werden meegenomen.

Verplichtingen

Ten opzichte van de vastgestelde begroting is het verplichtingenbudget toegenomen. In de eerste suppletoire begroting is een stijging van EUR 43 miljoen toegelicht voortvloeiend uit een aantal landenprogramma’s (Burkina Faso, Niger en Palestijnse gebieden) en een vanuit 2019 doorgeschoven verplichting voor de Grote Meren. Ook is het verplichtingenbudget toen opgehoogd ten behoeve van het opstarten van noodhulpprogramma’s voor een eerste snelle respons op de COVID-19 pandemie (Kamerbrief Nederlands inzet bestrijding coronacrisis ontwikkelingslanden van 14 april 2020). Bij tweede suppletoire begroting is een toename van het verplichtingenbudget met EUR 53 miljoen toegelicht vanwege het Prospects project van de Wereldbank (periode 2020-2023) en UNHCR (Libanon).

In de decemberbrief tenslotte is een laatste verhoging met EUR 60 miljoen gemeld en toegelicht. Deze verhoging is voor hogere bijdragen aan WFP vanwege toegenomen voedselonzekerheid door de COVID-19 pandemie, aan UNRWA conform voorgaande jaren in verband met de continuïteit van de dienstverlening, voor het aangaan van verplichtingen met betrekking tot het Opportunity Fund binnen het Prospects partnerschap en de Multi-Purpose Cash Assistance Libanon in het kader van opvang in de regio.

Uitgaven

Artikel 4.1

Ten opzichte van de vastgestelde begroting is het budget voor humanitaire hulp met ruim EUR 100 miljoen toegenomen. Bij eerste suppletoire begroting is een toename van EUR 43 miljoen toegelicht, samenhangend met de snelle eerste respons op de COVID-19 pandemie (Kamerbrief Nederlands inzet bestrijding coronacrisis ontwikkelingslanden van 14 april 2020). Er kwamen extra middelen beschikbaar voor het Strategic Preparedness and Response Plan, voor acute crisisrespons via de VN (CERF), de inzet op lokale capaciteit en het Rode Kruis en het flexibele noodhulpkanaal van het Nederlandse maatschappelijk middenveld.

Bij tweede suppletoire begroting is het budget voor humanitaire hulp verhoogd met EUR 52 miljoen. Deze verhoging betreft vooral extra middelen voor de wereldwijde aanpak van COVID-19 (Kamerstuk II 33 625, nr. 320 en in de begroting BHOS 2021). Uit dit steunpakket van EUR 150 miljoen is EUR 48 miljoen toegevoegd aan het budget voor artikelonderdeel 4.1 Humanitaire hulp. In aanvulling daarop is het budget voor noodhulp nog eens opgehoogd met EUR 4 miljoen vanwege de grote humanitaire noden waaronder EUR 1 miljoen voor Mental Health and Psycho Social Support.

Tenslotte is, zoals gemeld in de decemberbrief, het budget voor humanitaire hulp met EUR 5 miljoen verhoogd Dit is de resultante van de realisaties op noodhulp en een schuif vanuit de instrumenten voor noodhulp naar de instrumenten voor UNRWA en WFP. De verhoging van de bijdrage aan deze organisaties is reeds toegelicht onder het kopje verplichtingen.

Artikel 4.2

Ten opzichte van de vastgestelde begroting is het budget voor opvang in de regio en migratiesamenwerking met EUR 4 miljoen afgenomen. Dit is vrijwel uitsluitend toe te schrijven aan een bijdrage ten behoeve van de dekking voor de eerste snelle respons op de COVID-19 pandemie, zoals toegelicht in de eerste suppletoire begroting.

Artikel 4.3

Ten opzichte van de vastgestelde begroting is het budget voor veiligheid en rechtsorde afgenomen met EUR 26 miljoen. Zoals toegelicht bij eerste suppletoire begroting is toen het budget – naast dat een aantal budgetneutrale schuiven tussen de instrumenten heeft plaatsgevonden, met EUR 18 miljoen verlaagd vanwege de benodigde dekking voor de eerste snelle respons op COVID-19 (Kamerbrief Nederlands inzet bestrijding coronacrisis ontwikkelingslanden van 14 april 2020). Een verdere verlaging van het budget met EUR 18 miljoen is toegelicht bij tweede suppletoire begroting. Dit betreft per saldo vooral het verlagen van de budgetten in verband met het verwerken van de tegenvallende economische groei, zoals toegelicht in de Begroting BHOS 2021.

Tenslotte is, zoals gemeld in de decemberbrief, aan het eind van het jaar het budget verhoogd vanwege met een betaling op een al aangegane verplichting met het Peace Building Fund opdat er voldoende ruimte is voor de voorgenomen veiligheid en rechtsorde activiteiten in 2021.

Landenprogramma's

Zoals aangegeven in de leeswijzer vindt een toelichting op de landenprogramma’s plaats onder de desbetreffende beleidsartikelen.

Per saldo waren de uitgaven voor landenprogramma’s EUR 9 miljoen lager op een oorspronkelijk gebudgetteerd bedrag van EUR 111 miljoen.

De belangrijkste landen met lager dan verwachte uitgaven op programma’s voor veiligheid en rechtsorde waren Ethiopië, Jemen, Oeganda, Mali, Rwanda en het regionale Grote Meren programma. Dit komt vooral door vertragingen in de uitvoering van lopende programma’s door COVID-19 en het bijdragen aan de dekking voor de eerste snelle respons op de COVID-19 pandemie. In het geval van Mali neem ook de formulering van het anticorruptie programma meer tijd in beslag dan verwacht.

De uitgaven voor Afghanistan waren hoger vanwege een naar voren gehaalde betaling voor het Afghan Reconstruction Trustfund. De uitgaven voor Burkina Faso waren hoger in verband met uitgaven International Development Law Organisation (IDLO) en tenslotte Zuid-Soedan vanwege een bijdrage aan het Reconciliation Stabilization and Resilience Trust Fund South Sudan.