Base description which applies to whole site

Beleidsartikel 3 Toekomstfonds

De algemene doelstelling van het Toekomstfonds is het versterken van de innovatieve kracht van Nederland door het beschikbaar stellen van financiering voor innovatief en snelgroeiend MKB en voor fundamenteel en toegepast onderzoek en het behouden van vermogen voor toekomstige generaties. Dit deel van het beleid is onderdeel van het bedrijvenbeleid zoals omschreven in artikel 2 van deze begroting. Het Toekomstfonds is revolverend van aard.

De Minister van EZK is rijksbreed systeemverantwoordelijk voor versterking van het innovatievermogen, in het bijzonder gericht op het bedrijfsleven en verantwoordelijk voor het scheppen van randvoorwaarden voor een excellent ondernemingsklimaat.

De Minister van EZK en de bewindslieden van OCW coördineren en borgen de publieke kennisinfrastructuur voor toegepast en fundamenteel onderzoek.

Vanuit deze verantwoordelijkheden heeft de Minister een financierende en faciliterende rol, samenhangend met de stimulerende, regisserende en faciliterende rollen, zoals vermeld in artikel 2 van deze begroting:

Financieren/faciliteren

  • Het mede-financieren van investeringen in R&D en innovatie (zie tevens artikel 2);

  • Het faciliteren van toegang tot en financieren van (risico)kapitaal voor bedrijven.

Om – aanvullend op de begroting – de Kamer te informeren over voortgang en effecten van beleid treft u op de website www.bedrijvenbeleidinbeeld.nl informatie aan over de indicatoren en kengetallen. Deze website is te zien als een digitale bijlage van de EZK-begroting.

Start-up en mkb-financiering

Het onderdeel startups en mkb-financiering van het Toekomstfonds is erop gericht om de beschikbaarheid van risicokapitaal voor startups en het snelgroeiende en innovatieve bedrijfsleven in Nederland te vergroten. Een goede toegang tot financiering ondersteunt ondernemingen in hun groei- strategie en daarmee het economische groeivermogen.

In mei 2023 is de Kamerbrief ‘Startups en scale-ups als motor voor transities en groei’ (Kamerstuk 32 637, nr. 567) met de Kamer gedeeld. Onderdeel hiervan is de Strategie durfkapitaal gericht op het verbeteren van de beschikbaarheid van durfkapitaal voor startups en scale-ups. Hier zijn in 2023 de eerste stappen in gezet, onder andere door het samen met pensioenfondsen verkennen van de mogelijkheden voor het mobiliseren van kapitaal voor de durfkapitaalsector.

In 2023 is gestart met de evaluatie van de durfkapitaalregelingen (Seed Capital, Vroegefase Financiering, Innovatiekrediet en DVI). Deze evaluatie zal medio 2024 worden afgerond. In de evaluatie zal er aandacht zijn voor de samenhang van de verschillende instrumenten alsmede de revolverendheid. In 2023 is gestart met een Interdepartementaal Beleidsonderzoek (IBO) naar bedrijfsfinanciering. Doel van dit IBO is om te onderzoeken welke knelpunten er zijn op de bedrijfsfinancieringsmarkt en of het huidige bedrijfsfinancieringsinstrumentarium het meest effectieve en efficiënte middel is om deze knelpunten op te lossen. Dit omvat tevens het durfkapitaalinstrumentarium uit het Toekomstfonds. Uit dit IBO volgen concrete beleidsopties. De resultaten worden verwacht vóór juni 2024.

Investeren in fundamenteel en toegepast onderzoek

De regelingen in het kader van investeren in fundamenteel en toegepast onderzoek zijn gericht op ondersteuning van kennisproductie, -verspreiding en -toepassing. Hiervoor geldt een gezamenlijke beleidsverantwoordelijkheid met het Ministerie van OCW. In 2023 is de evaluatie van dit deel van het Toekomstfonds (hierna: onderzoeksdeel) afgerond. Op basis van de evaluatie kan een eerste inschatting worden gemaakt van de revolverendheid binnen het onderzoeksdeel. Deze wordt in de evaluatie geschat op circa 60%, maar kent nog grote onzekerheden.

De evaluatie en de kabinetsreactie daarop zijn op 17 mei 2023 naar de Tweede Kamer gestuurd. In de kabinetsreactie is aangegeven dat de evaluatie aanleiding geeft de huidige vormgeving en doelen van het onderzoeksdeel te heroverwegen, mede in het licht van de conclusie dat de revolverendheid van het onderzoeksdeel niet zo heeft gefunctioneerd als bij de oprichting daarvan werd voorzien. Dit wordt onderdeel van een bredere visie op de rol van het Toekomstfonds als geheel.

Voor het Toekomstfonds heeft de specifieke tender binnen de Thematisch Technology Transfer (TTT)-regeling op het thema pandemische paraatheid, waarvoor VWS € 9,5 mln beschikbaar heeft gesteld, helaas niet tot inschrijvingen geleid. Op dit moment zijn EZK, VWS en RVO in gesprek met partijen om te onderzoeken of een hernieuwde openstelling in 2024 zinvol is.

De vier regelingen die vanuit het deel fundamenteel en toegepast onderzoek zijn gefinancierd zitten in de beheerfase. Twee van deze regelingen zijn reeds vervallen (voor onderzoeksfaciliteiten aangeduid als begrotingspost ‘Fundamenteel en toegepast Onderzoek’ en Smart Industry). Op twee projecten na zijn van alle projecten die binnen deze regelingen een toekenning hebben gekregen terugbetalingsschema’s vastgesteld omdat de projecten zijn afgerond. Voor de Haalbaarheidsstudies STW die via NWO lopen zijn nog middelen beschikbaar voor nieuwe toekenningen. De verschillende initiatieven op basis van de Thematische Technology Transfer-regeling en Onco Research als pilot daarvan zitten in de uitvoeringsfase. Een regeling voor de middelen gereserveerd onder de post RegMed XB is in 2023 uitgewerkt en wordt naar verwachting in 2024 gepubliceerd.

Tabel 17 Budgettaire gevolgen van beleid artikel 3 (bedragen x € 1.000)
 

Realisatie

Vastgestelde begroting12

Verschil

 

2019

2020

2021

2022

2023

2023

2023

Verplichtingen

132.206

510.706

389.876

330.250

216.531

170.864

45.667

        

Uitgaven

124.306

440.276

328.336

136.227

208.266

227.187

‒ 18.921

        

Subsidies

1.050

2.791

2.905

2.941

3.413

3.136

277

Smart Industry

254

172

120

38

13

158

‒ 145

Haalbaaarheidsstudies STW

796

796

796

547

547

 

547

Thematische Technology Transfer

 

1.823

1.989

2.356

2.853

2.978

‒ 125

        

Leningen

114.532

429.134

316.250

123.838

195.836

215.034

‒ 19.198

Startups / MKB financiering

       

Volledig revolverend

       

Fund to Fund

28.000

16.500

7.000

 

7.000

11.266

‒ 4.266

ROM's

 

317.197

207.162

5.036

19.301

9.000

10.301

Co-investment venture capital instrument / EIF

5.000

     

0

Dutch Future Fund

   

6.083

4.333

7.000

‒ 2.667

Deep Tech Fund

    

35.000

25.000

10.000

Fonds Alternatieve Financiering

   

7.844

6.250

10.000

‒ 3.750

European Tech Champions Initiative

    

21.900

 

21.900

Deels revolverend

       

Innovatiekrediet

40.954

50.838

53.334

41.211

43.591

51.933

‒ 8.342

Risicokapitaal Seed Capital

27.617

26.916

34.916

38.039

41.099

40.682

417

Vroegefasefinanciering / informal investors

10.736

12.657

6.855

16.961

10.394

20.497

‒ 10.103

Startups / MKB

      

0

Q4C

     

24.425

‒ 24.425

Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek

       

Met vermogensbehoud

       

Fundamenteel en toegepast onderzoek

1.732

497

2.514

117

  

0

Onco research

 

2.323

1.016

4.441

2.209

1.170

1.039

Smart Industry

493

333

231

74

19

 

19

Thematische Technology Transfer

 

1.873

3.222

4.032

4.740

7.061

‒ 2.321

RegMed XB

     

7.000

‒ 7.000

        

Bijdrage aan agentschappen

8.724

8.351

9.181

9.449

9.017

9.017

0

Bijdrage RVO.nl

8.724

8.351

9.181

9.449

9.017

9.017

0

        

Ontvangsten

33.447

60.150

82.025

106.437

138.565

80.200

58.365

Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen

 

26.756

20.889

38.421

64.134

30.000

34.134

Fund to Fund

 

0

   

17.900

‒ 17.900

DVI II

 

0

   

2.000

‒ 2.000

Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek

5.981

1.183

980

642

635

 

635

Smart Industry

    

187

 

0

Co-investment venture capital instrument / EIF

 

15.000

    

0

Innovatiekrediet

10.585

8.452

28.021

42.070

58.100

20.000

38.100

Seed Capital

14.156

7.542

30.362

23.189

13.648

10.300

3.348

Vroege fase financiering

2.725

1.217

1.530

2.082

1.861

 

1.861

Thematische Technology Transfer

  

243

2

  

0

Dutch Future Fund

   

30

  

0

1

Stand inclusief amendementen, moties en NvW.

2

NB de stand zoals gepresenteerd onder de stand vastgestelde begroting wijkt af van de stand vastgestelde begroting bij de suppletoire begroting Prinsjesdag en de tweede suppletoire begroting. De reden hiervoor is dat bij deze begrotingsstukken de suppletoire begrotingen voorafgaand aan het stuk opgeteld zijn bij de stand vastgestelde begroting. Bij het jaarverslag is dat niet het geval.

Tabel 18 Uitsplitsing verplichtingen (bedragen x € 1.000)
 

Realisatie

Vastgestelde begroting12

Verschil

 

2019

2020

2021

2022

2023

2023

2023

Verplichtingen

132.206

510.706

389.876

330.250

216.531

170.864

45.667

waarvan garantieverplichtingen

0

0

0

0

0

0

0

waarvan overige verplichtingen

132.206

510.706

389.876

330.250

216.531

170.864

45.667

1

Stand inclusief amendementen, moties en NvW.

2

NB de stand zoals gepresenteerd onder de stand vastgestelde begroting wijkt af van de stand vastgestelde begroting bij de suppletoire begroting Prinsjesdag en de tweede suppletoire begroting. De reden hiervoor is dat bij deze begrotingsstukken de suppletoire begrotingen voorafgaand aan het stuk opgeteld zijn bij de stand vastgestelde begroting. Bij het jaarverslag is dat niet het geval.

Verplichtingen

De verplichtingenrealisatie is € 45,7 mln hoger dan de raming. Dit wordt met name veroorzaakt door verhoging van het budget voor de ROM's en een toekenning aan European Tech Champions Initiative (ETCI). Het verplichtingenbudget van artikel 3 is in de 1e en 2e suppletoire begroting verhoogd met respectievelijk € 123 mln en € 120 mln. Dit heeft ook geleid tot een hogere realisatie t.o.v. de ontwerpbegroting 2023.

Uitgaven

Leningen

Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen

Het budget voor de kapitaalverstrekking aan de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM's) is met de 1e suppletoire begroting in 2023 opgehoogd door het opboeken van de Eindejaarsmarge uit 2022. Hierdoor zijn de ramingen hoger geweest in 2023 dan de geplande en gerealiseerde stortingen voor 2023. De midelen die vanuit 2023 worden meegenomen via de specifieke Eindejaarsmarge die geldt voor middelen op het Toekomstfonds naar 2024 zijn bestuurlijk gebonden en zullen daarom in latere jaren nog tot kapitaalverstrekkingen aan andere ROM's leiden. Er wordt gekeken of deze Eindejaarsmarge begin 2024 in een beter ritme geraamd kan worden.

Deep Tech Fund

Het Deep Tech Fund is als onderdeel van het steun- en herstelpakket van augustus 2020 na enkele jaren vertraging dit jaar begonnen met de eerste capital calls via Invest NL. Zoals ook benoemd bij de 2e suppletoire begroting is het gehele budget niet benut in 2023. De verwachting is dat in 2024 dit budget wordt uitbetaald.

Regmed

De subsidiemodule regeneratieve geneeskunde heeft vertraging opgelopen in de openstelling. Redenen hiervoor waren de complexiteit van de regeling en personele wisselingen.

European Tech Champions Initiative (ETCI)

Het European Tech Champions Initiative (ETCI) is een nieuw Europees fonds dat belegd is bij European Investment Fund (EIF). Nederland neemt sinds 2023 deel aan ETCI voor in totaal € 100 mln. Dit is beschikbaar gesteld bij de 2e suppletoire begroting 2023. Uitbetalingen aan ETCI vinden plaats op basis van capitall call, in 2023 heeft de eerste capital call plaatsgevonden. De verwachting is dat de komende jaren verschillende capital calls gedaan worden en dat de rest van de € 100 mln wordt uitbetaald.

Innovatiekrediet

De technische innovatiekredietprojecten hebben lage kasuitgaven gehad in 2023. Dit komt door vertragingen in de projectuitvoering. Ook is er minder verleend en kwamen de verleningen wat later op gang dan aan het begin van het jaar de verwachting was.

Vroegefasefinanciering / informal investors

De regeling Vroegefasefinanciering biedt financiering in de vorm van een geldlening voor innovatieve bedrijven in de vroege ontwikkelingsfase. De omvang en het moment van uitbetaling is afhankelijk van aanvragen van de provincies (uitvoerder regionale luik), innovatieve bedrijven en starters. Het aantal aanvragen van bedrijven viel lager uit dan verwacht in 2023. De provincies mogen eenmaal per drie jaar een aanvraag doen, de verwachting is dat in 2024 een hoog aantal aanvragen gedaan wordt.

Q4C

In 2023 is € 15 mln van het Q4C budget alternatief ingezet door dit beschikbaar te stellen voor Techleap.nl. De beoogde pilot die origineel voorzien was met de middelen voor Q4C is tot heden nog niet gerealiseerd, mede doordat de middelen voor andere, soortgelijke doelstellingen zijn ingezet zoals Techleap.nl.

Tabel 19 Kengetallen

Kengetallen

           
 

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

Bron

Innovatiekrediet

          

RVO

Aantal bedrijven dat Innovatiekrediet gebruikt

40

33

32

29

31

29

27

19

16

23

 

Omvang private R&D-uitgaven ondersteund met een Innovatiekrediet (x € 1 mln)

123

119

136

159

173

139

167

97

116

134

 

Seed Capital en Fund of funds

          

RVO.nl/EIF

Aantal participaties via SEED (vanaf 2018 incl. SEED Business Angels)

24

35

37

48

58

77

51

42

1081

110

 

Omvang gestimuleerd risicokapitaal voor innovatieve bedrijven door SEED (x € 1 mln) (vanaf 2018 incl. SEED Business Angels)

27,3

31,1

31,6

40,4

47

54,6

52,8

69,6

79,4

88,3

 

Vroegefasefinanciering2

          

RVO.nl/NWO-TTW

Aantal ondernemers dat Vroege Fase Financiering gebruikt

 

21

22

19

20

19

17

22

7

1

 

Thematische Technology Transfer (TTT) regeling

          

RVO

Het aantal nieuwe (initiële) participaties in het afgelopen kalenderjaar van TTT-fondsen

      

10

14

233

n.n.b.4

 

Aantal startende bedrijven ten gevolgen van de valorisatieactiviteiten door een TTT-samenwerkingsverband

      

6

24

75

n.n.b.

 
1

In verband met de migratie naar het nieuwe systeem zijn de cijfers herzien. Hierdoor is het aantal participaties via SEED en SEED Business Angels over het jaar 2022 gewijzigd van 67 (zonder de correcties) naar 108 (met de correcties).

2

Het aantal verstrekte VFF-leningen in 2023 is 1. Dit gaat alleen om VFF-leningen die direct door RVO zijn verstrekt aan ondernemers. Sinds 2022 zijn er ook regionale luiken die het merendeel van de VFF-financieringen doen. Rapportages hierover worden pas eind Q1 2024 bij RVO aangeleverd.

3

Door het beschikbaar komen van nieuwe monitoringsinformatie zijn de cijfers voor de TTT-regeling met terugwerkende kracht bijgewerkt voor de jaren 2020 t/m 2022.

4

De cijfers voor 2023 zijn pas op een later moment in 2024 beschikbaar.

Ontvangsten

Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen

Via de ROM's zijn er meer ontvangsten binnen gekomen dan geraamd, specifiek heeft dit betrekking op de ontvangsten op de Corona Overbruggingsleningen. Hiervoor zijn in 2023 meer leningen afgelost dan gepland.

Fund to Fund

Onder het Fund to Fund wordt het Dutch Venture Initiative en Dutch Venture Initiative II uitgevoerd door de Regionale Ontwikkelingsmaatschappij (ROM) Oost NL. Omdat de ontvangsten op de fondsen door Oost NL opnieuw worden ingezet zijn er minder middelen ontvangen van de ROM Oost NL dit jaar.

Innovatiekrediet

De hogere ontvangsten worden hoofdzakelijk veroorzaakt doordat een Innovatiekrediet project in één keer de lening heeft afgelost. Dit bedroeg € 35 mln. Normaal gesproken lossen projecten hun lening verspreid over meerdere jaren af.

Licence