Het Toekomstfonds is onderdeel van het bedrijvenbeleid zoals beschreven in artikel 2 en richt zich op het vergroten en beschikbaar stellen van (risico)financiering voor bedrijven en onderzoek. Het beoogt de innovatiekracht van Nederland te versterken en mogelijk te maken door het beschikbaar stellen van financiering voor het innovatief en snelgroeiend mkb en voor fundamenteel en toegepast onderzoek. Om de toegang tot risicokapitaal te faciliteren zet EZK met het Toekomstfonds diverse instrumenten in, zoals de regeling Vroegefasefinanciering (VFF), Seed Capital en de Dutch Venture Initiatieven (DVI). Ook de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) zijn ondergebracht in het Toekomstfonds.
De minister van EZK is rijksbreed verantwoordelijk voor versterking van het innovatievermogen, in het bijzonder gericht op het bedrijfsleven, en verantwoordelijk voor het scheppen van randvoorwaarden voor een excellent ondernemings- en vestigingsklimaat.
De minister van EZK en de bewindslieden van OCW coördineren en borgen de publieke kennisinfrastructuur voor toegepast en fundamenteel onderzoek (zie artikel 2). Vanuit deze verantwoordelijkheden heeft de minister een financierende en faciliterende rol, zoals vermeld in artikel 2 van deze begroting.
Financieren/faciliteren
– Het mede-financieren van investeringen in R&D en innovatie;
– Het faciliteren van toegang tot en financieren van (risico)kapitaal voor bedrijven;
– Het mede-financieren van Europese en internationale samenwerking op het gebied van onderzoek en innovatie.
Om – aanvullend op de begroting – het parlement te informeren over de voortgang en effecten van beleid treft u op de website https://www.bedrijvenbeleidinbeeld.nl informatie aan over de indicatoren en kengetallen. Deze website is te zien als een digitale bijlage van de EZK-begroting.
Op het terrein van startups en mkb-financiering zal 2023 in het teken staan van de evaluaties van verschillende regelingen binnen het Toekomstfonds, waaronder de regelingen Seed Capital, Vroegefasefinanciering (VFF) en het Dutch Venture Initiative (DVI).
Op het terrein van investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek is het voornemen van EZK en OCW om in 2023 ieder € 12,5 mln in de vorm van revolverende leningen te committeren voor vervolgfinanciering ten behoeve van een tweede fase van het Oncode Institute voor de periode 2023-2027. In de jaren daarna zal een deel van de EZK-middelen nog voor Oncode beschikbaar zijn om participaties in startende ondernemingen te verkrijgen. OCW stelt middelen ter beschikking voor onderzoek en EZK ten behoeve van de valorisatie van dat en ander onderzoek door het Oncode Institute.
2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Verplichtingen | 389.875 | 435.980 | 172.014 | 148.360 | 154.127 | 152.192 | 165.157 |
Uitgaven | 328.336 | 393.583 | 228.337 | 222.480 | 198.696 | 217.681 | 152.846 |
Subsidies (regelingen) | 2.905 | 5.151 | 3.136 | 2.978 | 2.398 | 0 | 0 |
Smart Industry (subsidie) | 120 | 793 | 158 | ||||
Haalbaarheidsstudies STW | 796 | 19 | |||||
Thematisch Technology Transfer | 1.989 | 4.339 | 2.978 | 2.978 | 2.398 | ||
Leningen | 316.250 | 372.413 | 216.184 | 210.485 | 187.281 | 208.664 | 143.864 |
Startups / MKB financiering | |||||||
Volledig revolverend | |||||||
Fund to Fund | 7.000 | 73.055 | 11.266 | 13.101 | 15.800 | 10.800 | 23.000 |
ROM's | 207.162 | 18.913 | 9.000 | ||||
Dutch Future Fund | 10.000 | 7.000 | 6.000 | 2.000 | |||
Deep Tech Fund | 35.000 | 25.000 | 25.000 | 25.000 | 65.000 | ||
Fonds Alternatieve Financiering | 20.000 | 10.000 | 10.000 | 10.000 | |||
Deels revolverend | |||||||
Innovatiekrediet | 53.334 | 61.447 | 51.933 | 58.689 | 57.689 | 57.689 | 57.689 |
Risicokapitaal SEED | 34.916 | 76.693 | 41.257 | 61.253 | 56.086 | 56.086 | 44.086 |
Vroege fase / informal investors | 6.855 | 32.026 | 20.497 | 22.597 | 14.597 | 14.597 | 14.597 |
Start ups / MKB | 825 | 492 | 492 | 492 | |||
Q4C | 25.000 | ||||||
Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek | |||||||
Met vermogensbehoud | |||||||
Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek | 2.514 | 9.622 | |||||
Onco research | 1.016 | 16.116 | 1.170 | 630 | 2.860 | 2.500 | 2.500 |
Smart Industry (leningen) | 231 | 372 | |||||
Thematische Technology Transfer | 3.222 | 13.169 | 7.061 | 4.390 | 1.257 | ||
RegMed XB | 6.000 | 7.000 | 8.000 | 1.500 | 1.500 | 1.500 | |
Bijdrage aan agentschappen | 9.181 | 16.019 | 9.017 | 9.017 | 9.017 | 9.017 | 8.982 |
Bijdrage RVO.nl | 9.181 | 16.019 | 9.017 | 9.017 | 9.017 | 9.017 | 8.982 |
Ontvangsten | 82.025 | 106.000 | 80.200 | 80.300 | 262.100 | 60.300 | 53.300 |
ROM's | 20.889 | 30.000 | 30.000 | 30.000 | 210.000 | ||
Fund to Fund | 47.650 | 17.900 | 15.000 | 13.800 | 13.000 | 6.000 | |
DVI II | 2.050 | 2.000 | 5.000 | 8.000 | 17.000 | 17.000 | |
Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek | 980 | ||||||
Thematische Technology Transfer | 243 | ||||||
Innovatiekredieten | 28.021 | 16.000 | 20.000 | 20.000 | 20.000 | 20.000 | 20.000 |
SEED | 30.362 | 10.300 | 10.300 | 10.300 | 10.300 | 10.300 | 10.300 |
Ontvangsten VFF | 1.530 |
2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Verplichtingen | 389.875 | 435.980 | 172.014 | 148.360 | 154.127 | 152.192 | 165.157 |
waarvan garantieverplichtingen | |||||||
waarvan overige verplichtingen | 389.875 | 435.980 | 172.014 | 148.360 | 154.127 | 152.192 | 165.157 |
Geschatte budgetflexibiliteit
2023 | |
---|---|
juridisch verplicht | 73% |
bestuurlijk gebonden | 3% |
beleidsmatig gereserveerd | 26% |
nog niet ingevuld/vrij te besteden | 0% |
Juridisch Verplicht
– Subsidies (regelingen): Het budget voor subsidies in 2023 is bijna volledig juridisch verplicht. Dit betreft de uitfinanciering van de verplichtingen in het kader van de regeling Thematische Technology Transfer (TTT).
– Leningen: De verschillende leningen zijn grotendeels juridisch verplicht. Dit betreft een groot deel van het budget voor Innovatiekredieten, de Seed Capital regeling, Vroegefasefinanciering en de regeling Thematische Technology Transfer. Het budget voor DVI/Fund of funds, Dutch Future Fund, Deep Tech Fund en het fonds voor Alternatieve financiering, Smart Industry en Oncode Institute is volledig juridisch verplicht.
– Bijdrage aan agentschappen: Het budget betreft de financiering van het opdrachtenpakket 2022 aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO.nl) en is 100% juridisch verplicht.
Bestuurlijk gebonden
– Leningen: Alleen de uitgaven voor het REGMED-instrument zijn bestuurlijk gebonden.
Beleidsmatig Gereserveerd
– Subsidies (regelingen): Een klein deel van de subsidies is beleidsmatig gereserveerd. Dit betreft Smart Industry.
– Leningen: Verschillende leningen zijn deels beleidsmatig gereserveerd. Dit betreft een deel van het budget voor Innovatiekredieten, de Seed Capital regeling en Vroegefasefinanciering. Het budget voor Q4C is volledig beleidsmatig gereserveerd.
Revolverendheid
Opbrengsten van succesvolle innovaties vloeien terug in het Toekomstfonds, zodat ze weer opnieuw kunnen worden ingezet. Het fonds is daarmee additioneel aan de markt: de overheid neemt het grootste risico, waardoor private investeerders kunnen mee-investeren in innovatieve ondernemingen. De overheid deelt mee in de opbrengsten van geslaagde innovaties, waardoor deze middelen opnieuw kunnen worden ingezet voor het vergroten van het beschikbare risicokapitaal voor innovatieve bedrijven.
Figuur 4 Instrumenten Volledig revolverend (x € 1 mln)
Figuur 5 Instrumenten Gedeeltelijk revolverend (x € 1 mln)
Figuur 6 Instrumenten Fundamenteel en toegepast onderzoek (x € 1 mln)
Toelichting: In bovenstaande grafieken is voor de verschillende onderdelen van het Toekomstfonds weergegeven wat de verhouding is tussen de (geraamde) uitgaven van de diverse regelingen en de (geraamde) terug-ontvangsten op verstrekte kredieten. Ontvangsten op de geïnvesteerde bedragen worden eerst na verloop van een aantal jaar gerealiseerd. Bij instrumenten die relatief kort bestaan (bijvoorbeeld investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek) zijn hierdoor nog geen of nauwelijks ontvangsten gerealiseerd. Dit is het geval bij MKB-financiering volledig revolverend (DVI sinds ultimo 2012 en het Co-investeringsfonds sinds 2017) en de investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek (sinds 2016). In de komende jaren zullen naar verwachting de ontvangsten relatief gaan toenemen op de uitgaven. De instrumenten in het onderdeel MKB-financiering zijn gedeeltelijk revolverend, zoals de Seed Capital regeling en het Innovatiekrediet, bestaan al langer en kennen hierdoor al een substantiële ontvangstenrealisatie.
De middelen in het Toekomstfonds worden revolverend ingezet voor de financiering van innovatieve en snelgroeiende mkb-bedrijven en voor fundamenteel en toepassingsgericht onderzoek. Ook de begrotingsmiddelen voor het Innovatiefonds MKB+ en de participatie van het Rijk in de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM’s) zijn in het Toekomstfonds ondergebracht.
Subsidies
Smart Industry
Dit betreft de uitfinanciering van het subsidiedeel van de regeling Smart Industry (zie toelichting onder investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek met vermogensbehoud). Daarnaast is er € 3,5 mln beschikbaar gesteld voor de uitvoering van de Implementatie-agenda Smart Industry 2018-2021, waaronder de regionale Smart Industry Hubs.
Haalbaarheidsstudies STW
Via Proof of Concept, onderdeel van de investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek met vermogensbehoud, is verspreid over de jaren vanaf 2017 in totaal € 4 mln (inclusief uitvoeringskosten) beschikbaar gesteld aan NWO-TTW voor haalbaarheidsstudies voor innovatieve TO2-starters. Met een haalbaarheidsstudie kan de innovatieve TO2-starter het proof of principle aantonen, evenals het commercieel perspectief van het beoogde product of proces of de beoogde dienst. De uitfinanciering liep in 2022 ten einde.
Thematische Technology Transfer
Dit betreft subsidies voor de genoemde activiteiten van de thematische samenwerkingsverbanden gericht op kennisoverdrachtsactiviteiten op een bepaald thema, met als doel het helpen oprichten van kennisstarters in de periode 2019-2025. Tevens is er een beperkt budget voor managementkosten van de TTT-fondsen.
Leningen
Binnen de structuur van het in 2014 gevormde Toekomstfonds (Kamerstuk 34 000 XIII, nr. 5), bestaat het Innovatiefonds MKB+ uit volledig revolverende instrumenten (Dutch Venture Initiative (DVI), de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen, het Dutch Future Fund, het Deep Tech Fonds en het fonds voor Alternatieve financiering), en gedeeltelijk revolverende instrumenten (Innovatiekrediet, de Seed Capital regeling (risicokapitaal) en Vroegefasefinanciering).
MKB-financiering: volledig revolverend
Fund to Fund
Dutch Venture Initiative (DVI) heeft een vliegwieleffect voor de risicokapitaalmarkt omdat het in fondsen investeert waarin private investeerders tussen de minimaal 50% en 90% meefinancieren. Dit effect wordt versterkt door het feit dat bedrijven met dit risicokapitaal gemakkelijker nieuw vreemd vermogen kunnen aantrekken. Met ondersteuning van DVI-fund-of-funds is sinds 2014 meer dan € 4,2 mld aan risicokapitaal beschikbaar gekomen. De venture capital fondsen verkrijgen tussen € 5 mln en € 20 mln uit DVI. Begin 2022 hadden 373 ondernemingen financiering uit DVI-fondsen verkregen.
Het eerste DVI-fonds van € 202,5 mln (EZK-bijdrage € 130 mln, EIF-bijdrage € 67,5 mln en BOM-bijdrage € 5 mln) is opgericht in 2013 en is inmiddels volledig gecommitteerd in 14 venture capital fondsen, waaronder een specifiek fonds voor business angels van € 45 mln. Het tweede DVI fund-of-funds van € 200 mln (EZK-bijdrage € 100 mln, EIF-bijdrage € 100 mln) is opgericht in 2016 en er zijn inmiddels 13 fondsen operationeel.
Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen (ROM's)
Participaties in de ROM’s worden onder de revolverende investeringen verantwoord. In 2023 is € 4 mln beschikbaar voor een kapitaalstorting aan de ROM Flevoland. Ook is er € 5 mln begroot voor een kapitaalstorting aan het Innovatiefonds Zeeland in het kader van de compensatie van het niet doorgaan van de verhuizing van de marinierskazerne naar Vlissingen.
Dutch Future Fund
Het Dutch Future Fund met een omvang van € 300 mln wordt uitgevoerd door het EIF in samenwerking met Invest-NL. Het fonds investeert in andere risicokapitaalfondsen, zodat via die fondsen de beschikbare hoeveelheid kapitaal voor Nederlandse innovatieve groeibedrijven wordt vergroot. EZK heeft € 25 mln voor dit fonds beschikbaar gesteld.
Deep Tech Fund
Het Deep Tech Fonds betreft een fonds dat investeringen in bedrijven met innovatieve complexe technologie mogelijk kan maken. Voor innovatieve ondernemingen die zowel kennis- als kapitaalintensief zijn, is het vaak moeilijk om financiering te vinden. Vaak gaat het om nieuwe technologieën die zich nog niet hebben bewezen en waar relatief grote risico’s aan kleven. Het fonds is uitgewerkt als co-investeringsfonds en als separaat fonds ondergebracht bij Invest-NL. De omvang van het fonds bedraagt € 250 mln, waarvan € 175 mln door EZK is ingebracht en € 75 mln door Invest-NL.
Fonds Alternatieve Financiering (Dutch Alternative Credit Instrument)
Samen met Invest-NL en het EIF is een fonds opgericht voor de funding van alternatieve financiers. De fondsomvang bedraagt € 200 mln, waarvan € 50 mln door EZK wordt ingebracht. Met het fonds kan het aanbod van funding voor alternatieve financiers worden vergroot. Hierdoor verkrijgen alternatieve financiers meer slagkracht om leningen te verstrekken aan ondernemers en kunnen zij een aantrekkelijk alternatief bieden voor bancaire financiering. Zo draagt het fonds bij aan een divers financieringslandschap.
Q4C
Er is € 25 mln beschikbaar gesteld voor een pilot ter versterking van het eigen vermogen van het MKB. Dit is ter opvolging van het advies «versterking eigen vermogen mkb» van het Nederlands Comtié voor Ondernemerschap. Het doel is de solvabiliteitspositie van het MKB te versterken en de toegang tot andersoortige financiering te vergroten. Hierdoor krijgen mkb-ondernemers ruimte om te investeren in groei en belangrijke transities als verduurzaming en digitalisering.
Figuur 7 Participaties Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen ultimo 2021 (x € 1 mln)
MKB-financiering: gedeeltelijk revolverend
Innovatiekrediet
Het Innovatiekrediet biedt toegang tot financiering voor met name het innovatieve mkb en start-ups, en helpt bij het aantrekken van risicokapitaal. In een fase waarin bancaire financiering niet of nauwelijks beschikbaar is, maakt het Innovatiekrediet onder voorwaarde van 50-75% eigen middelen innovatieprojecten mogelijk met een maximale ondersteuning van € 10 mln voor technische ontwikkelingsprojecten en € 5 mln voor klinische projecten. In 2022 is de rentestructuur zo aangepast dat succesvolle projecten meer bijdragen aan de revolverendheid, terwijl projecten met een lange terugbetaalperiode relatief minder rente hoeven te betalen. De totale rentelasten blijven naar verwachting hetzelfde.
Risicokapitaal SEED
De Seed Capital regeling ondersteunt starters in high tech en creatieve sectoren bij het verwerven van risicokapitaal.
Vroege fase / informal investors
De regeling Vroegefasefinanciering biedt financiering in de vorm van een geldlening aan academische, hbo en TO2 starters, voor innovatieve starters en kleine bedrijven in een vroege ontwikkelingsfase: van validatie en onderbouwing van een business case, van idee naar concept. Hierdoor wordt ook de toegang tot vervolgfinanciering gefaciliteerd. Dit initiatief wordt door RVO.nl en door NWO-TTW uitgevoerd. Ook bevat de regeling een regionale module, waarmee regionale financiers cofinanciering kunnen verkrijgen ten behoeve van het verstrekken van vroegefasefinanciering aan ondernemingen.
Bovengenoemde instrumenten versterken en stimuleren private vermogensverschaffers om innovatieprojecten van bedrijven te financieren en voorzien in de behoefte van bedrijven aan betere toegang tot risicokapitaal voor innovatie.
Figuur 8 Gebruik regelingen Toekomstfonds
Kengetallen | 2014 | 2015 | 2016 | 2017 | 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | Bron |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Innovatiekrediet | RVO.nl | ||||||||
Aantal bedrijven dat Innovatiekrediet gebruikt | 40 | 33 | 32 | 29 | 31 | 29 | 27 | 19 | |
Omvang private R&D-uitgaven ondersteund met een Innovatiekrediet (x € 1 mln) | 123 | 119 | 136 | 159 | 173 | 139 | 167 | 97 | |
Seed Capital en Fund of funds | RVO.nl/EIF | ||||||||
Aantal participaties via Seed Capital en Fund of Funds | 32 | 50 | 81 | 95 | 125 | 146 | 106 | 90 | |
Omvang gestimuleerd risicokapitaal voor innovatieve bedrijven door Seed Capital en Dutch Venture Initiative/Fund of Funds (x € 1 mln) | 257 | 553 | 744 | 182 | 1.606 | 351 | 440 | 69 | |
Vroegefasefinanciering | RVO.nl | ||||||||
Aantal ondernemers dat Vroege Fase Financiering gebruikt | 40 | 37 | 41 | 40 | 33 | 42 | 43 | ||
Thematische Technology Transfer (TTT) regeling | |||||||||
Het aantal nieuwe (initiële) participaties in het afgelopen kalenderjaar van TTT-fondsen | 12 | 3 | |||||||
Aantal startende bedrijven ten gevolgen van de valorisatieactiviteiten door een TTT-samenwerkingsverband | 6 | n.n.b. |
Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek (met vermogensbehoud)
Vanuit het onderzoeksdeel van het Toekomstfonds wordt geïnvesteerd in nieuwe onderzoeksfaciliteiten, upgrading van bestaande faciliteiten en kennisbenutting. Dit deel van het Toekomstfonds wordt in 2022 geëvalueerd.
Investeringen in fundamenteel en toegepast onderzoek
De middelen waren t/m 2022 nodig voor de uitfinanciering van de regeling Toekomstfonds Onderzoeksfaciliteiten (TOF), waarmee van 2015 tot en met 2017 investeringen in hoogwaardige onderzoeksfaciliteiten zijn ondersteund.
Oncode Research
Oncode Institute wordt mede gefinancierd uit het onderzoeksdeel van het Toekomstfonds, gericht op Thematische Technology Transfer. Oncode Institute is een pilot die zich richt op de toepassing van wetenschappelijk oncologisch onderzoek voor betaalbare oplossingen voor de patiënt.
Smart Industry (leningen)
De uitfinanciering van het leningendeel van de regeling Smart Industry Fieldlabs die in 2017 is gepubliceerd en eenmalig is opengesteld liep t/m 2022. De regeling had als doel om de digitalisering van de industrie te versnellen door slimme inzet van nieuwe productietechnologieën (bijvoorbeeld 3D-printers, robots, drones en sensoren) in combinatie met ICT. De subsidie bestond voor tweederde uit een renteloze lening.
Thematische Technology Transfer
De TTT-regeling heeft als doel het vergroten van de beschikbaarheid van risicofinanciering voor kennisstarters. Dit wordt gedaan door middel van TTT-fondsen in de periode 2019 tot en met 2025. De investeringen van de fondsen revolveren en hebben een looptijd van maximaal 9 jaar.
RegMed XB
Er is € 30 mln aan middelen uit het Toekomstfonds beschikbaar voor de financiering van publiek-private samenwerkingen, zoals het RegMed XB PPE fonds. Met een revolverend financieel instrument worden deze middelen ingezet voor de financiering van projecten om innovatie en bedrijvigheid te stimuleren. Die projecten richten zich op het ontwikkelen van medische oplossingen op het gebied van regeneratieve geneeskunde, waarmee ook wordt bijgedragen aan de beheersing van zorgkosten. Van de beschikbare € 30 mln is € 15 mln afkomstig van de begroting van het Ministerie van VWS.
Bijdrage aan agentschappen
Dit betreft de bijdrage aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland voor de uitvoering van de diverse regelingen van het Toekomstfonds, zoals het Innovatiekrediet, de Seed Capital regeling, de regeling Vroegefasefinanciering, het Toekomstfondskrediet onderzoeksfaciliteiten, de TTT-regeling en de regeling Smart Industry.
Toelichting op de ontvangsten
De ontvangsten van het Toekomstfonds betreffen de op de EZK-begroting geraamde terugbetalingen van kredieten (hoofdsom en rente) in het kader van het Innovatiekrediet en Vroegefasefinanciering. Daarnaast worden de terugontvangsten van het Dutch Venture Initiative (DVI) en de Seed Capital regelingen verantwoord. Deze ontvangsten bestaan uit de opbrengsten van rente, dividend en de verkoopwaarde van ondernemingen op het moment dat een fonds haar belangen daarin verkoopt.
Ook worden de ontvangsten in het kader van de Regionale Ontwikkelingsmaatschappijen in het Toekomstfonds verantwoord. Dit betreft eventuele dividenden en opbrengsten van aandelenverkoop. Ook hebben de ontvangsten betrekking op de terugontvangst van de middelen die aan de ROM's ter beschikking zijn gesteld voor het verstrekken van de Corona-overbruggingsleningen aan bedrijven.