De algemene doelstelling is een effectieve Europese samenwerking om de Europese Unie en haar lidstaten zo vreedzaam, welvarend en sterk mogelijk de toekomst in te loodsen. Europa is essentieel voor onze welvaart, vrijheid en veiligheid. Een actieve opstelling van Nederland in het Europese besluitvormingsproces en in de bilaterale relaties met Europese partners is dan ook in het directe belang van Nederlandse burgers en bedrijven. Door consequent en constructief optreden kan Nederland zijn invloed binnen de Europese Unie vergroten. Zo kan Nederland mede vorm geven aan ontwikkelingen in Europa die direct van invloed zijn op onze economische, sociale en politieke toekomst.

Binnen de Europese Unie wordt gewerkt aan economische groei, werkgelegenheid, gezonde overheidsfinanciën van de lidstaten en toekomstbestendige Europese samenwerking gericht op hoofdzaken en toegevoegde waarde. Daarnaast zullen het uittredingsproces van het Verenigd Koninkrijk, de Europese migratieproblematiek en de (aanloop naar) onderhandelingen over een nieuw meerjarig financieel kader de aandacht vragen. Tot slot zet Nederland zich in voor effectief extern beleid, inclusief een versterkt gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid.

De Staat van de Unie bevat de geïntegreerde visie van de regering op de Europese samenwerking en de rol van Nederland daarbij.

De Minister is verantwoordelijk voor:

Regisseren

• – Het bevorderen en bewaken van de coherentie en de consistentie van het Nederlandse Europabeleid, inclusief de voorbereiding van de Europese Raad en horizontale dossiers.

• – Het interdepartementaal afstemmen van de Nederlandse inzet in de verschillende, afzonderlijke Raadsformaties.

• – Het vormgeven van het Europese externe beleid ten opzichte van derde landen, inclusief uitbreiding van de EU, uittreding uit de EU, regio’s en ontwikkelingslanden.

• – De gedachtenvorming over de institutionele structuur van de EU.

• – Het onderhouden en intensiveren van de bilaterale relaties met andere Europese landen en het bevorderen van een Europese waardengemeenschap.

Financieren

• – Nederlandse afdrachten aan de Europese begroting en aan het Europees Ontwikkelingsfonds (EOF).

• – Bijdragen aan een hechtere Europese waardengemeenschap middels een bijdrage aan de Raad van Europa.

• – Bijdragen ter versterking van de Nederlandse positie in de Unie van 27 waaronder aan de Benelux.

Meerjarig Financieel Kader (MFK)

21 Juli 2020 hebben de EU-lidstaten overeenstemming bereikt over het nieuwe Meerjarig Financieel Kader (MFK, 2021-2027). In het akkoord bedraagt het vastleggingenplafond voor het MFK 1.074 miljard euro. Het betalingenplafond, dat relevant is voor de berekening van de Nederlandse afdrachten, bedraagt 1.061 miljard euro. Ten opzichte van het huidige MFK (gecorrigeerd voor het vertrek van het VK en het opnemen van het Europees Ontwikkelingsfonds) daalt de omvang van het vastleggingenplafond met ongeveer 2%. Deze omvang past bij een kleinere Unie na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk. Het Cohesiebeleid en het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) dalen in reële termen maar blijven de grootste uitgavencategorieën. In lijn met de Nederlandse inzet om tot een gemoderniseerde EU-begroting te komen wordt het MFK gemoderniseerd, met meer nadruk op terreinen zoals onderzoek en innovatie, klimaat, migratie en veiligheid. Zo is het kabinet positief over de sterkere nadruk op de klimaatinspanningen via de EU-begroting. Afgesproken is dat ten minste 30% van de uitgaven onder MFK en het herstelinstrument gezamenlijk moeten bijdragen aan de klimaatdoelstellingen voor 2030 en 2050 (de Nederlandse inzet was ten minste 25%, in het huidige MFK is dit 20%). Eveneens is Nederland positief over de uitkomst ten aanzien van de koppeling tussen EU ontvangsten en het rechtsstatelijkheidsmechanisme. Afgesproken is dat er een stelsel wordt geïntroduceerd dat een koppeling legt tussen de ontvangst van EU-middelen en de naleving van de waarden van de Unie, waaronder respect voor de beginselen ten aanzien van rechtsstatelijkheid. In het Verslag buitengewone Europese Raad van 17 tot en met 21 juli 2020 (Kamerstuk 2020D30498) is het nieuwe MFK nader toegelicht.

De oprichting van een herstelinstrument «Next Generation EU’’ (NGEU) maakt onderdeel uit van de afspraken over het volgende MFK. Het budgettaire effect van het subsidiedeel van NGEU (390 miljard euro, prijzen 2018) slaat pas neer in de raming van de Nederlandse afdrachten vanaf 2028. Voor het leningenonderdeel van NGEU (360 miljard euro, prijzen 2018) zal een garantieverplichting op de begroting van Financiën onder artikel 4 worden opgenomen.

Europese Vredesfaciliteit

Tegelijkertijd met de start van het nieuwe Meerjarige Financiële Kader zal ook de Europese Vredesfaciliteit (EVF) opgezet worden. Dit is een nieuw instrument voor de financiering van de gemeenschappelijke kosten van EU-missies en operaties, EU-bijdragen aan vredesoperaties en militaire capaciteitsopbouw in derde landen. De faciliteit dient ter versterking van het EU extern optreden en, conform de Nederlandse inzet, een bijdrage te leveren aan een meer geïntegreerde benadering van conflicten en crises binnen het EU-buitenlandbeleid. Het huidige Athena-mechanisme voor financiering van gemeenschappelijke kosten van missies en operaties en de African Peace Facility voor EU-steun aan vredesmissies in Afrika gaan op in de nieuwe faciliteit. De EVF breidt zowel de mogelijke activiteiten als het geografische inzetgebied van voorgaande instrumenten uit.

Budgetflexibiliteit

De uitgaven op dit artikel zijn (afgerond) 100 procent juridisch verplicht. De belangrijkste uitgaven betreffen de afdracht aan de EU, de Nederlandse bijdrage aan het Europees Ontwikkelingsfonds (EOF), bijdragen aan de Benelux en Raad van Europa en de Europese Vredesfaciliteit. Alleen op het terrein van de programmatische ondersteuning Taskforce Verenigd Koninkrijk is nog niet het gehele budget juridisch verplicht.

3.1 Afdrachten aan de Europese Unie

De EU-begroting wordt grotendeels gefinancierd door eigen middelen in de vorm van afdrachten van lidstaten (BNI- en BTW) en de traditionele eigen middelen (invoerrechten). Met het nieuwe Meerjarig Financieel Kader (MFK, 2021-2027) komt hier met de plastic-grondslag een extra eigen middel bij. Daarnaast ontvangt de EU overige inkomsten, zoals bijdragen van derden, rente- en boete-inkomsten. De afdrachten van de lidstaten zijn vastgelegd in het Eigenmiddelenbesluit (EMB). In het EMB zijn ook de kortingen op de afdrachten opgenomen en de zogenoemde perceptiekostenvergoeding – dit is de vergoeding voor de kosten die lidstaten maken voor het innen van de invoerrechten.

Het uitgangspunt voor de vaststelling van de raming van de Nederlandse afdrachten is de omvang van het jaarlijkse uitgavenplafond uit het Meerjarig Financieel Kader (MFK) plus de speciale instrumenten die boven dit plafond worden gefinancierd1 en bedoeld zijn om snel te kunnen reageren op onvoorziene omstandigheden. De invoerrechten die door de Nederlandse douane worden geïnd, de nationale BTW-afdracht, de nationale afdracht op basis van niet gerecycled plastic afval en de nationale BNI-afdracht zijn opgenomen op artikel 3.1, de perceptiekostenvergoeding op artikel 3.10. Om zeker te stellen dat de Europese Unie in staat is om aan al haar financiële verplichtingen te voldoen, wordt in het Besluit van de Raad betreffende het stelsel van eigen middelen van de Europese Unie (het Eigenmiddelenbesluit, EMB) een jaarlijks maximum vastgelegd voor de eigen middelen2 die de Unie op mag vragen bij de lidstaten, dat hoger ligt dan het hiervoor beschreven maximale jaarlijkse uitgavenplafond uit het MFK. De marge tussen het uitgavenplafond en het eigenmiddelenplafond dient voornamelijk als zekerheid voor de aflossings- en renteverplichtingen op leningen die de Unie aan kan gaan. De risico’s voor de Nederlandse afdrachten aan de EU die daardoor ontstaan worden als garantieverplichting op de begroting van het ministerie van Financiën onder artikel 4 (Internationale Financiële betrekkingen) verantwoord, uitgesplitst naar de specifieke instrumenten die de Europese Commissie machtigen om namens de Unie middelen te lenen.

Als gevolg van bovenstaande factoren en aannames kan de raming van de EU-afdrachten in de loop van het jaar met de reguliere begrotingsmomenten nog wijzigen en bestaat er een risico dat de jaarlijkse nacalculatie de komende jaren grotere uitschieters laat zien dan onder normale omstandigheden.

Tabel 12 laat de effecten zien van het politieke akkoord over het volgende MFK (2021-2027) en het nieuwe Eigenmiddelenbesluit op de Nederlandse EU-afdrachten over de bijbehorende periode. In de BNI-afdracht is ook de verwachte Britse bijdrage aan de EU-begroting uit hoofde van het Terugtrekkingsakkoord verwerkt en het effect van de Voorjaarsraming 2020 van de Europese Commissie voor de jaren 2021 en verder.

Zoals in de tabel te zien is, zijn de totale Nederlandse afdrachten aan de EU in 2021 hoger dan voorzien in de Rijksbegroting 2020. In de jaren daarna zijn deze lager dan voorzien. Verklaring hiervoor is dat in de eerste jaren van het MFK de betalingen relatief hoog zijn. Dit komt onder andere door ’’frontloading’’ van betalingen i.v.m. urgente EU-uitgaven in reactie op de COVID-19 crisis.

Naast het effect op de EU-afdrachten op art. 3.1 en 3.10 zoals opgenomen in tabel 12 is de afname van de bijdrage aan het EOF (zie onderstaand bij art 3.2) toe te schrijven aan het akkoord over het volgende MFK, welke voor een deel onder het MFK wordt geplaatst en daarmee eveneens vanaf 2021 in de bovenstaande cijfers van de BNI afdracht loopt.

Zoals toegelicht in de Miljoenennota, maakt de oprichting van een herstelinstrument «Next Generation EU’’ (NGEU) onderdeel uit van de afspraken over het volgende MFK. Het budgettaire effect van het subsidiedeel van NGEU (EUR 390 miljard, prijzen 2018) slaat pas neer in de raming van de Nederlandse afdrachten vanaf 2028. Voor het leningenonderdeel van NGEU (EUR 360 miljard, prijzen 2018) zal een garantieverplichting in de ontwerpbegroting 2021 van Financiën onder artikel 4 worden opgenomen.

Nettobetalingspositie Nederland

De Europese Commissie heeft nog geen nieuwe cijfers gepresenteerd over de netto-betalingspositie van Nederland of andere lidstaten voor 2019. De meest recente cijfers hierover zijn de cijfers voor 2018 en zijn terug te vinden in de begroting van Buitenlandse Zaken voor 2020.

3.2 Europees Ontwikkelingsfonds

• – Bijdrage aan het Europees Ontwikkelingsfonds (EOF). Dit fonds is het instrument waarmee de Europese Unie de ontwikkelingssamenwerking met de landen in Afrika, het Carïbisch gebied en de Stille Oceaan (ACS) en de landen en gebieden overzee (LGO) uitvoert, tot 2021. Het grootste deel van het EOF is bestemd voor de financiering van de steun aan nationale, regionale en lokale projecten en programma’s gericht op de economische en sociale ontwikkeling van die gebieden. Als onderdeel van het akkoord over het MFK 2021-2027 worden nieuwe EOF-programma’s onder het MFK gebracht, waarmee op termijn de aparte bijdrage aan het EOF zal komen te vervallen. De aflopende bijdragen die in 2021 en de jaren daarna nog wel aan het EOF gedaan worden betreffen betalingen op reeds aangegane verplichtingen vanuit het 10e en 11e EOF, die naar verwachting in die jaren tot betaling gaan komen.

3.3 Een hechtere Europese waardegemeenschap

• – Raad van Europa: Nederland beschouwt de Raad van Europa als een belangrijke hoeder van mensenrechten, democratie en rechtsstaat in heel Europa. Ook wil Nederland bijdragen aan verdergaande hervorming van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en aan een zorgvuldig voorbereide toetreding van de EU tot het EVRM. De Nederlandse Permanente Vertegenwoordiging in Straatsburg speelt daarbij een centrale rol door goede betrekkingen en, indien opportuun, regelmatig overleg met het secretariaat van de Raad van Europa, permanente vertegenwoordigingen van andere lidstaten en met de Nederlandse delegatie in de Parlementaire Assemblee (PACE) van de Raad van Europa.

3.4 Versterkte Nederlandse positie in de Unie

• – Jaarlijkse bijdrage aan de Benelux Unie. De Benelux Unie dient twee doelen: het vervullen van een voortrekkersrol binnen de Europese Unie en grensoverschrijdende samenwerking, vooral op het gebied van economie, duurzame ontwikkeling en justitie/binnenlandse zaken. Daarnaast werkt Nederland in Benelux-verband ook samen op buitenlandspolitiek terrein.

• – Subsidie aan European Institute for Public Administration (EIPA). Het EIPA heeft als doel het ontwikkelen van de capaciteiten van ambtenaren in het omgaan met EU-aangelegenheden.

• – De programmagelden voor programmatische ondersteuning Taskforce Verenigd Koninkrijk (TFVK) worden aangewend voor programma’s (onderzoek/voorlichting) ter ondersteuning van de overgang naar, en monitoring van de nieuwe relatie met het VK als derde land, en de monitoring van de effectiviteit van readiness voorbereidingen en contingency maatregelen. Ook zal in de eerste helft van 2021 de aan de Kamer toegezegde alomvattende evaluatie van de rijksbrede Brexit-inspanningen (TFVK, CECP en inzet vakdepartementen) voor de periode 2017-2020 worden uitgevoerd door een externe partij, inclusief verantwoording van alle Brexit-gerelateerde uitgaven.

3.5 Europese Vredesfaciliteit

• – Bijdrage aan de Europese Vredesfaciliteit (EVF) voor de financiering van de gemeenschappelijke kosten van EU-missies en operaties, EU-bijdragen aan vredesoperaties en militaire capaciteitsopbouw in derde landen. De faciliteit dient ter versterking van het EU extern optreden en, conform de Nederlandse inzet, een bijdrage te leveren aan een meer geïntegreerde benadering van conflicten en crises binnen het EU-buitenlandbeleid.