Een doeltreffend en doelmatig rechtsbestel.

Met de onderstaande verrichte inspanningen in 2021 is verder gewerkt aan een doeltreffender en doelmatiger rechtsbestel.

Digitalisering

Aan de digitalisering van de Rechtspraak in het civiele recht en het bestuursrecht is verder invulling en uitvoering gegeven langs de lijnen van het in november 2018 gereedgekomen basisplan digitalisering dat in 2020 door het Bureau ICT-toetsing is getoetst. Zo is inmiddels voor advocaten mogelijk digitaal bij rechtbanken te procederen in de zaakstroom beslagrekesten.

Bij diverse gerechten worden experimenten gedaan die toegankelijker zijn voor rechtszoekenden en aansluiten bij maatschappelijke behoeften van rechtzoekenden. Deze experimenten vinden plaats bij de rechtszoekende burger in de buurt of richten zich op specifieke onderwerpen zoals schulden, multi-problematiek of echtscheidingen. Het doel van de pilots is dat de succesvolle projecten uiteindelijk rechtspraak breed worden geïmplementeerd, waarbij de route van pilot naar implementatie gefaseerd verloopt: na evaluatie van de pilot besluit de rechtspraak over het vervolg. Dit kan ook betekenen dat de pilot wordt voortgezet onder de Tijdelijke experimentenwet rechtspleging. Ook deze fase wordt afgesloten met een evaluatie. Vervolgens wordt besloten of de werkwijze standaard binnen de rechtspraak wordt uitgerold.

Implementatie invoering intensivering rechtsbijstand bij ZSM

In 2021 is de rechtsbijstand binnen het ZSM-proces verder geïntensiveerd. Per 1 april 2021 komen alle niet-aangehouden en heengezonden verdachten in het ZSM-proces, die worden verdacht van een misdrijf, in aanmerking voor rechtsbijstand in de vorm van een voor deze verdachten kosteloos standaard consult met een advocaat, indien het Openbaar Ministerie voornemens is om hun zaak met een OM-strafbeschikking af te handelen. Het doel van dit standaard consult is dat verdachten door de advocaat goed geïnformeerd worden over hun rechten en plichten bij de OM-strafbeschikking.

Stelsel voor gesubsidieerde rechtsbijstand

In 2021 zijn verdere stappen gezet om de contouren van het vernieuwde stelsel van gesubsidieerde rechtsbijstand vorm te geven. Dit in lijn met de gefaseerde aanpak van de stelselvernieuwing zoals opgenomen in de Kamerbrief contouren herziening stelsel gesubsidieerde rechtsbijstand. Bij de uitwerking staan drie pijlers centraal. In het kader van versterking van de eerstelijns rechtshulp/laagdrempelige toegang (pijler 1) is de onlinedienstverlening van het Juridisch Loket verder versterkt (o.a. met komst digitale chatbox JuL met 24/7 advies over veelvoorkomende problematiek) en is een prototype van een diagnose-instrument ontwikkeld, dat moet bijdragen aan een snellere verwijzing naar de juiste (rechts)hulpverlener. Ter versterking van de (kwaliteit van) tweedelijns rechtshulp (pijler 2) zijn diverse initiatieven in gang gezet rondom het door het actuele thema zelfredzaamheid, waaronder de invoering van een Regeling adviestoevoeging zelfredzaamheid die burgers die met hun probleem tussen wal en schip dreigen te vallen, recht geeft op bijstand door een advocaat of mediator (lichte adviestoevoeging). Ook zijn voorbereidingen getroffen voor betere vergoedingen voor sociaal advocaten en mediators conform het zogenoemde scenario 1 van Commissie-Van der Meer per 1 januari 2022. Onder de vlag van Burgergerichte overheid (pijler 3) is de proceskostenvergoeding verhoogd (wijziging besluit proceskosten bestuursrecht) als prikkel voor overheden om onnodige geschillen met burgers te voorkomen en is gestart met het voeren van wet- en regelgevingsdialogen met gemeenten en overheidsorganisaties om knellende wetgeving in kaart te brengen. 

In 2021 bevond het programma zich volop in de pilotfase, die duurt tot eind 2022, en is er, ondanks de impact van de coronamaatregelen, veel in gang gezet. Zo zijn er nieuwe pilots gestart in 9 gemeenten, met als doel om te kijken hoe op lokaal niveau de samenwerking tussen het juridisch en sociaal domein kan worden versterkt.

Wet bescherming koopvaardij

In het najaar van 2021 hebben de Tweede en Eerste Kamer ingestemd met de Reparatiewet Wet ter Bescherming Koopvaardij (WtBK). Daarnaast zijn het Besluit bescherming koopvaardij en de Regeling bescherming koopvaardij tot stand gebracht. De concept-Regeling bescherming koopvaardij is daartoe in het najaar van 2021 in internetconsultatie gebracht. De WtBK en onderliggende regelgeving treden in werking op 1 februari 2022. Op basis van de wet zullen maritieme beveiligingsbedrijven die over een Nederlandse vergunning komen te beschikken gewapende particuliere beveiligingsdiensten kunnen aanbieden aan Nederlandse koopvaardijschepen die door het risicogebied bij Somalië varen. Daarvoor dienen de scheepsbeheerders afzonderlijk toestemming te vragen bij de Kustwacht. De Kustwacht toetst of he schip in aanmerking komt voor particuliere gewapende beveiliging of toch voor militaire beveiliging in aanmerking moet komen.

Wet particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus (WPBR)

Het proces heeft (aanzienlijke) vertraging opgelopen. Hierdoor kon het wetsvoorstel tegen eerdere verwachtingen in nog niet in 2021 voor advies worden aangeboden aan de Raad van State. Ondertussen is een eerste versie van de conceptnota met de voorgenomen wijzigingen gedeeld met alle stakeholders, die hierop hebben gereageerd. De verwachting is dat het wetsvoorstel in de loop van 2022 ter advisering kan worden aangeboden aan de afdeling advisering van de Raad van State.

Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP)

Het kabinet zet in op een verbeterde aansluiting en doorstroom van de minnelijke schuldhulp naar de wettelijke schuldsanering natuurlijke personen (WSNP). Een wetsvoorstel tot wijziging van de Faillissementswet/ WSNP is op 21 september 2021 naar de Tweede Kamer verzonden (TK 2021-2022, 35915, nrs. 1-3). Daarnaast is aan de Raad voor rechtsbijstand, Bureau WSNP een opdracht verleend om een pilot te starten waarbij geregistreerde bewindvoerders WSNP een toevoeging kunnen aanvragen teneinde mensen met problematische schulden te kunnen begeleiden met hun verzoekschrift toelating WSNP bij de schuldsaneringsrechter. Deze pilot is gestart per 1 mei 2021 en loopt door tot in het jaar 2022 (Regeling Raad voor rechtsbijstand, Staatscourant 21 april 2021, nr. 19863).

Wetsvoorstel griffierechten

In dit wetsvoorstel worden de tarieven voor lagere vorderingen voor rechtspersonen en natuurlijke personen zo aangepast dat het griffierechttarief in een betere verhouding komt te staan tot de hoogte van de vordering. De tariefsaanpassingen zijn budgetneutraal. Het wetsvoorstel griffierechten is op 28 september 2021 aangenomen door de Eerste Kamer. Het wetsvoorstel treedt op 1 januari 2022 in werking.

Verplichtingen

Het verschil tussen de begroting en de realisatie wordt voor € 81,3 mln. toegelicht bij de uitgaven-instrumenten. Het overige verschil van wordt grotendeels veroorzaakt doordat bij de rechtsbijstand daarnaast voor € 21,8 mln. minder verplichtingen zijn aangegaan.

32.1 Apparaatsuitgaven Hoge Raad

Hoge Raad (HR)

De Hoge Raad der Nederlanden is het hoogste rechtscollege in het Koninkrijk op het gebied van het civiele-, straf- en fiscale recht. De Hoge Raad bevordert de rechtseenheid en de rechtsontwikkeling. Ook kan hij rechtsbescherming bieden in de individuele zaken die aan hem worden voorgelegd. Hij doet dit door te beslissen op cassatieberoepen, die worden ingesteld om de raad te laten beoordelen of het gerechtshof – en in voorkomende gevallen de rechtbank – in zijn uitspraak het recht juist heeft toegepast en of de gegeven motivering deugdelijk is. Aan deze taken wordt tevens invulling gegeven door te beslissen op prejudiciële vragen in het civiele en fiscale recht en op vorderingen van de procureur-generaal bij de Hoge Raad tot cassatie in het belang der wet. De Hoge Raad en de procureur-generaal hebben daarnaast nog enkele bij wet opgedragen bijzondere taken. Er is circa € 3 mln. meer uitgegeven dan voorzien in de begroting van de Hoge Raad. Dat is onder meer het gevolg van toegekende middelen voor digitalisering strafrechtketen en loon- en prijsbijstelling voor de periode 2021-2026. Ook is aan de Hoge Raad een bijdrage verstrekt om de financiële gevolgen van de coronapandemie op te kunnen vangen.

In het jaarverslag van de Hoge Raad, dat wordt gepubliceerd op de website van de Hoge Raad, wordt gedetailleerd ingegaan op de ontwikkelingen binnen de Hoge Raad in 2021. Tevens bevat het jaarverslag van de Hoge Raad informatie over de instroom en productie van de civiele kamer, de strafkamer en de fiscale kamer van de Hoge Raad, de Financiën, de jaarrekening en de controleverklaring.

32.2 Adequate toegang tot het rechtsbestel

Bijdragen ZBO’s en RWT’s

Raad voor Rechtsbijstand (RvR)

Het betreft hier de financiering voor apparaatsuitgaven van de RvR. De RvR is belast met de uitvoering van de Wet op de rechtsbijstand, die er voor zorgt dat on- en mindervermogenden verzekerd zijn van toegang tot het rechtsbestel.

Bureau Financieel Toezicht (BFT)

Als integraal toezichthouder en handhaver van de Wet op het notarisambt (Wna), de Gerechtsdeurwaarderswet (Gdw) en de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) heeft het BFT een inhoudelijke opdracht om een bijdrage te leveren aan een rechtstaat die rechtszekerheid biedt en een maatschappij met een integer werkend financieel-economisch stelsel.

Subsidies

Stichting Geschillencommissies voor Consumentenzaken (SGC)

In 2021 heeft de SGC gewerkt aan de duurzame inzet van digitale zittingen. Ook heeft de SGC de klachtenloketten die inmiddels bij veel sectoren zijn ingesteld apart gepositioneerd ten opzichte van de geschillencommissies. Een belangrijke stap om de taak van de klachtenloketten, het de-escaleren van klachten, goed en onafhankelijk te kunnen vervullen.

Focus is gelegd op het delen van kennis en expertise naar de diverse sectoren om zo de kwaliteit van dienstverlening te optimaliseren zodat klachten kunnen worden voorkomen of zo goed en snel mogelijk worden gede-escaleerd. Bij geschillencommissies met een wettelijke grondslag, waaronder de zorg, leveren de SGC meerwaarde voor betrokken partijen, bijvoorbeeld door het analyseren van uitspraken ter lering voor de toekomst.

De SGC werkt aan een eenvoudiger taalgebruik in bindend adviezen om ze meer laagdrempelig te maken. Daarnaast moest ingezet worden op het wegwerken van een behandelingsachterstand van klachten en geschillen die mede was ontstaan door corona.

Stichting Het Juridisch Loket (hJL)

Het betreft hier de financiering voor apparaatsuitgaven van het Juridisch loket. Het Juridisch Loket is een advies- en doorverwijsinstelling voor eerstelijns rechtshulp, die ervoor zorgt dat on- en mindervermogenden verzekerd zijn van toegang tot het rechtsbestel. Door een administratieve vergissing is de eerste termijn van de subsidie van 2022 in 2021 betaald. Dit verklaart de overschrijding van € 8 mln.

Opdrachten

Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP)

Het bureau WSNP van de Raad voor rechtsbijstand coördineert de uitvoering van de Wet schuldsanering natuurlijke personen en reguleert de kwaliteit van de bewindvoering, onder andere door het register WSNP en een helpdesk. Via het bureau WSNP wordt een bijdrage verstrekt aan de (aldaar geregistreerde) bewindvoerder die een schuldsaneringsprocedure naar behoren afwikkelt. Insolventierechters houden toezicht op de goede afwikkeling van de lopende schuldsaneringen. De gemiddelde subsidie voor een schuldsaneringstraject bedraagt afgerond circa € 900 over een periode van gemiddeld 3 jaar. Het totaal aantal schuldsaneringstrajecten was in 2021 wederom lager dan in de begroting voorzien mede door de corona-effecten en de gebrekkige doorstroming vanuit de gemeentelijke (minnelijke) schuldhulpverlening, met als gevolg circa € 4,5 mln. lagere uitgaven WSNP.

Toevoegingen Raad voor Rechtsbijstand

De Raad voor Rechtsbijstand verstrekt subsidie door middel van een toevoeging aan een advocaat of mediator voor de verlening van rechtsbijstand aan rechtzoekenden met een laag inkomen en vermogen. De door de cliënt te betalen eigen bijdrage wordt verrekend met de kosten van de rechtsbijstand. De financiering van de Raad voor Rechtsbijstand vindt plaats aan de hand van het aantal afgegeven toevoegingen over de periode 1 september tot en met 31 augustus. Naast de financiering van de Raad voor Rechtsbijstand worden ook de uitgaven aan gerechtsdeurwaarders voor toevoegingszaken ten laste van dit budget gebracht.

In tabel 12 is een uitsplitsing in uitgaven en in aantallen weergegeven van de productiegegevens van de raad over de verschillende onderdelen binnen de rechtsbijstand.

Toelichting

Het totaal aantal afgegeven toevoegingen ambtshalve strafzaken was in 2021 hoger dan in de begroting was geraamd. Het totaal aantal afgegeven toevoegingen reguliere strafzaken was in 2021 lager dan in de begroting was geraamd.

Bij het aantal afgegeven toevoegingen in civiele zaken was sprake van een daling. Dit aantal was ook lager dan in de begroting geraamd en hangt samen met een lagere instroom van civiele zaken bij de rechtsbanken en gerechtshoven. Het aantal afgegeven toevoegingen in bestuursrechtelijke zaken was lager dan de raming in de begroting.

Bij de raming in de begroting van het aantal piketten was uitgegaan van een toename in volume door de voorgenomen intensivering van rechtsbijstand in de ZSM-werkwijze (bovenop het reeds geldende wettelijke recht op bijstand van een raadsman voorafgaand aan en tijdens het politieverhoor). De verwachte toename werd in 2021 echter niet gerealiseerd doordat de implementatie van de intensivering vertraging opliep. Deze vertraging heeft niet alleen te maken met de coronapandemie waardoor de ketenpartners andere prioriteiten hadden zoals het wegwerken van de achterstanden, maar ook doordat de ketenpartners voor het regelen van de benodigde extra mensen en infrastructuur meer tijd nodig blijken te hebben.

Het aantal lichte adviestoevoegingen 2021 was lager dan in de geraamde begroting en het aantal afgegeven toevoegingen in asielzaken was hoger dan geraamd in de begroting.

In totaal was het beroep op de rechtsbijstand (de totaal uitgaven in bovenstaande tabel) circa € 27,0 mln. lager dan in de begroting was voorzien.

32.3 Optimale randvoorwaarden voor een doelmatig en doeltreffend rechtsbestel

Bijdrage aan Raad voor de rechtspraak (Rvdr)

In de begroting van Justitie en Veiligheid is een apart hoofdstuk Raad voor de rechtspraak opgenomen, waarin de feitelijke vertaling van de aan de rechterlijke organisatie ter beschikking gestelde bijdrage in concrete beleidsdoelstellingen en prestaties van de Raad en de gerechten voor het betreffende jaar wordt gegeven.

In het jaarverslag van de Rechtspraak, dat separaat wordt uitgebracht door de Raad voor de rechtspraak en aan de Staten-Generaal wordt aangeboden, wordt gedetailleerd ingegaan op de ontwikkelingen binnen de rechtspraak in 2021. Tevens bevat het jaarverslag van de Raad informatie over de instroom en productie en de Financiën, inclusief de managementparagraaf, de jaarrekening en de controleverklaring.

Er is € 99,5 mln. meer uitgegeven aan de rechtspraak dan in de begroting 2021 was geraamd. Dit wordt met name verklaard door een verhoging van het budget vanwege een hoger aantal gefinancierde producten. Daarnaast is er compensatie voor loon- en prijsontwikkeling (loon- en prijsbijstelling) en aanvullingen van de bijdrage in het kader van onder meer pilots maatschappelijk effectieve rechtspraak, versterking strafrechtketen en versterking van de aanpak van ondermijning.

Ook heeft in 2021 een vermogensstorting plaatsgevonden ter dekking van de extra kosten bij de rechtspraak vanwege COVID-19.

Toelichting

In 2021 stroomden er ongeveer 1,4 mln. zaken in bij de gerechten. Het aantal afgehandelde zaken was ruim 1,4 mln. Zowel de instroom als het aantal afgehandelde zaken waren lager dan aanvankelijk bij de begroting was geraamd.

Met de Raad voor de rechtspraak is afgesproken dat voor 2021 als gevolg van COVID-19 de zogenoemde hardheidsclausule van toepassing wordt verklaard. Dit houdt in dat er geen afrekening zal plaatsvinden van het gerealiseerde minderwerk als gevolg van COVID-19.

In het jaarverslag van de Rechtspraak, uitgebracht door de Raad voor de rechtspraak, dat tevens aan de Kamer wordt aangeboden, wordt meer gedetailleerd ingegaan op de diverse ontwikkelingen binnen de rechtspraak in 2021.

Bijdragen ZBO’s en RWT’s

Autoriteit persoonsgegevens (AP)

De AP is de Nederlandse gegevensbeschermingsautoriteit en houdt als onafhankelijke toezichthouder het toezicht op de verwerking van persoonsgegevens. In 2021 bedroeg het budget van de AP bijna 25 miljoen euro (waarvan ongeveer 19 miljoen euro structureel). Het budget is gedurende het jaar verhoogd van 19 mln. naar 25 mln. Als onafhankelijke toezichthouder heeft de AP de vrijheid om te bepalen hoe zij deze middelen over haar verschillende taken verdeelt.

College voor de Rechten van de Mens

Het College voor de Rechten van de Mens (hierna: het College) is het nationale mensenrechteninstituut van Nederland. Als onafhankelijk toezichthouder belicht, beschermt en bevordert het College de mensenrechten in Europees en Caribisch Nederland. Daartoe voert het College de taken uit die door de Wet College voor de Rechten van de Mens zijn opgedragen. Het College doet onderzoek, adviseert de regering en het parlement, rapporteert aan internationale comités, geeft voorlichting, bevordert mensenrechteneducatie en oordeelt in individuele gevallen over discriminatie. Het College is tevens toezichthouder voor het VN-verdrag handicap. Het rapporteert jaarlijks over de manier waarop dat verdrag in Nederland wordt uitgevoerd en nageleefd.

Nederlands Register Gerechtelijk Deskundigen (NRGD)

Het NRGD waarborgt en bevordert de kwaliteit van de inbreng van deskundigen in de rechtsgang. Zij doen dit door het normeren van deskundigheidsgebieden en het toetsen en registreren van deskundigen (bv. een psycholoog of DNA-deskundige). Het NRGD is onafhankelijk en heeft een wettelijke basis (Wet deskundigen in strafzaken).

Stichting Advisering Bestuursrechtspraak (StAB)

De StAB adviseert, door middel van deskundigenberichten, op verzoek van de Raad van State en de rechtbanken over geschillen op het terrein van de fysieke leefomgeving zoals milieu, ruimtelijke ordening, bouw en schade. De StAB heeft een wettelijke basis (Wet milieubeheer en Wet ruimtelijke ordening) en is onafhankelijk.

Subsidies

Subsidie Rechtspleging

De NVvR krijgt een bedrag van 482.000 euro per jaar aan subsidie, waarvan een bedrag van 100.000 euro bedoeld is voor huisvestingskosten. De subsidie wordt verstrekt voor de activiteiten die de NVvR in de hoedanigheid van beroepsvereniging uitvoert. Onderdeel daarvan is fungeren als spreekbuis voor de beroepsgroepen van rechters en officieren van justitie en gevraagd en ongevraagd adviseren bij wetgeving die deze beroepsgroepen raken.

Subsidie Wetgeving (DWJZ)

De subsidie wetgeving betreft een bijdrage aan de Stichting Recht en Overheid en aan het Nederlands Juristencomité. Deze subsidie is bedoeld voor de bescherming van de mensenrechten.

Ontvangsten

Griffie

Het Ministerie van JenV ontvangt griffierechten van burgers, overheden, bedrijven en andere rechtspersonen die civiele of bestuursrechtelijke procedures starten. De griffierechten-ontvangsten waren in 2021 circa € 31 mln. lager dan geraamd. Dit komt omdat de instroom aan zaken waarbij sprake is van een te betalen griffierecht, mede als gevolg van de corona epidemie, lager was dan geraamd bij het opstellen van de begroting 2021.

Ontvangsten overig

De ontvangstenmeevaller van circa € 5,9 mln. bestaat uit diverse posten. Bij de vaststelling in het kader van de Wet schuldsanering natuurlijke personen (Wsnp) en de Wet beëdigde tolken en vertalers (wbtv) over jaar 2021 is respectievelijk € 1,5 mln. en € 0,1 mln. meer ontvangen dan begroot. Daarnaast is naar aanleiding van de volledige subsidieafrekening met de Raad voor Rechtsbijstand circa € 10,7 mln. teruggestort vanwege de gestelde eisen in het accountsprotocol ten aanzien van de liquiditeitsnorm.De kosten voor het toezicht en tuchtrecht met betrekking tot notarissen en gerechtsdeurwaarders worden doorbelast aan de beroepsgroepen. Als gevolg van afstemming over de kosten zijn de facturen laat in het jaar verstuurd. Naar verwachting worden deze ontvangsten in 2022 gerealiseerd.