Optimaal financieel resultaat bij de realisatie van publieke doelen; in het bijzonder bij het investeren in en verwerven, beheren en afstoten van de financiële en materiële activa van de Staat.
De minister van Financiën stimuleert en regisseert een verantwoorde en doelmatige besteding van overheidsmiddelen. Bedrijfseconomische expertise wordt ingezet bij staatsdeelnemingen, investeringsprojecten en transacties van de Rijksoverheid.
De minister van Financiën is verantwoordelijk voor:
• een optimaal financieel resultaat bij het beheren, aangaan en afstoten van staatsdeelnemingen met inachtneming van de betrokken publieke belangen;
• het toetsen en adviseren op bedrijfseconomische doelmatigheid bij het realiseren van grote publieke investeringsprojecten, zodat vakdepartementen hun projecten binnen budget, op tijd en met de gewenste kwaliteit kunnen realiseren. Voorbeelden van deze projecten zijn DBFM(O)25-projecten, bedrijfsvoerings- en duurzaamheidsprojecten, en veilingen waarbij exclusieve rechten in de markt worden gezet;
• het overkoepelende DBFM(O)-beleid en de regie van het systeem dat ervoor moet zorgen dat DBFM(O) in Nederland structureel goed verankerd is en toegepast wordt;
• het beheren en afwikkelen van de tijdelijke overheidsinvesteringen in de gesteunde financiële instellingen. In dit kader is de minister van Financiën verantwoordelijk voor zwaarwegende en/of principiële beslissingen (onder andere de exitstrategie en het beloningsbeleid van de financiële instellingen) van NL Financial Investments (NLFI). Voorts houdt de minister van Financiën toezicht op NLFI;
• het toetsen van door vergunninghouders gestelde financiële zekerheid ter dekking van de kosten die voortvloeien uit het buiten gebruik stellen en de ontmanteling van instellingen vallend onder de Kernenergiewet.
De minister van Financiën heeft een aantal instrumenten tot zijn beschikking, die ingezet kunnen worden voor de invulling van zijn verantwoordelijkheid:
• bevoegdheden die de minister van Financiën heeft op basis van de Comptabiliteitswet;
• de regeling financieel beheer van het Rijk, in het bijzonder artikel 2: huur-, huurkoop- en leaseovereenkomsten, zoals DBFM(O), mogen pas door de Staat worden gesloten na overeenstemming met de minister van Financiën;
• bevoegdheden die de minister van Financiën heeft op basis van de Kernenergiewet;
• bevoegdheden die de minister van Financiën heeft op basis van de Telecommunicatiewet;
• de Wet stichting administratiekantoor beheer financiële instellingen (NLFI);
• bevoegdheden die de minister van Financiën heeft als aandeelhouder op basis van Boek 2 Burgerlijk Wetboek en de statuten van de ondernemingen;
• de gedragsregels uit de Corporate Governance Code voor zijn rol als aandeelhouder in staatsdeelnemingen;
• het kader voor het gebruik van businesscases binnen het Rijk (handleiding publieke businesscase);
• PPS-code (publiek-private samenwerking): de beheercode voor goede bedrijfsvoering binnen de Rijksoverheid gericht op een doelmatige en rechtmatige inzet van het instrument van publiek-private samenwerking bij de realisatie en de exploitatie van (met name meerjarige) investeringsprojecten. Deze beheercode is nader uitgewerkt in een aantal specifieke toezichtsafspraken op het gebied van huisvesting en infrastructuur;
• structureel en incidenteel overleg met bestuurders en commissarissen van de staatsdeelnemingen.
Bovenstaande instrumenten zijn verschillend van aard. De bevoegdheden die voortvloeien uit het Burgerlijk Wetboek, Comptabiliteitswet, Wet stichting administratiekantoorbeheer financiële instellingen en de Kernenergiewet vormen de basis van de (formele) zeggenschap. De overige instrumenten hebben een meer informeel karakter, zijn richtinggevend (zoals de Corporate Governance Code) of dienen als randvoorwaarde om invulling te kunnen geven aan de beleidsdoelstelling (zoals de beschikbaarheid over en/of toegang tot de benodigde kennis).
Beleidsinformatie
In onderstaande tabel is een overzicht opgenomen van de staatsdeelnemingen waarvan het beheer van het aandeelhouderschap ligt bij het ministerie van Financiën. Hierbij staat aangegeven hoeveel procent van de aandelen in handen is van de Staat en op welke wijze deze aandelen worden gehouden. Daarnaast wordt aangegeven of het aandeelhouderschap permanent is, bij voorbaat tijdelijk (bij financiële instellingen), of dat de deelneming op termijn voor vervreemding in aanmerking zou kunnen komen (niet-permanent aandeelhouderschap). Tot slot is in deze tabel te zien wanneer de volgende evaluatie van het aandeelhouderschap zal plaatsvinden.
Staatsdeelneming | Percentage aandelen (per 15/9/2020) | Wijze van aandeelhouderschap | Categorie aandeelhouderschap | Volgende evaluatie |
ABN AMRO | 56,30% | Indirect (via NLFI) | Bij voorbaat tijdelijk | n.v.t. |
Air France-KLM | 14% | Direct | Permanent | 2026 |
BNG Bank | 50% | Direct | Permanent | 2026 |
COVRA | 100% | Direct | Permanent | 2023 |
FMO | 51% | Direct | Permanent | 2024 |
Gasunie | 100% | Direct | Permanent | 2025 |
Havenbedrijf Rotterdam | 29,20% | Direct | Permanent | 2021 |
Holland Casino | 100% | Direct | Niet-permanent | n.v.t. |
Invest-NL | 100% | Direct | Permanent | 2023 |
KLM | 5,90% | Direct | Permanent | 2021 |
Nederlandse Loterij | 99% | Direct | Niet-permanent | n.v.t. |
Nederlandse Spoorwegen | 100% | Direct | Permanent | 2023 |
NIO | 100% | Direct | Permanent | n.v.t. |
NWB Bank | 17,20% | Direct | Permanent | 2026 |
Schiphol | 69,80% | Direct | Permanent | 2024 |
SRH | 100% | Direct | Bij voorbaat tijdelijk | n.v.t. |
TenneT | 100% | Direct | Permanent | 2025 |
Thales Nederland | 1% | Direct | Permanent | 2022 |
UCN | 100% | Direct | Niet-permanent | n.v.t. |
De Volksbank | 100% | Indirect (via NLFI) | Bij voorbaat tijdelijk | n.v.t. |
Op 17 mei 2019 is besloten om het wetsvoorstel modernisering speelcasinoregime – waaronder de privatisering van Holland Casino – voor dit moment in te trekken. De regering gaat opnieuw naar de tekentafel met het oog op het treffen van voorbereidingen voor een mogelijk nieuw privatiseringstraject. Holland Casino blijft daarmee voorlopig een niet-permanente deelneming.
Tot en met 2019 hield de Nederlandse staat ook een aandelenbelang in RFS en SABB. RFS is het voormalige consortium van Royal Bank of Scotland, Fortis en Santander dat in 2007 gezamenlijk ABN AMRO heeft overgenomen. De Nederlandse staat nam bij de overname van Fortis/ABN AMRO in 2008 de plaats in van Fortis in het consortium. Het grootste activum op de balans van RFS was een belang in Alawwal. Alawwal en de Saudi British Bank (SABB) zijn in 2019 gefuseerd. De aandelen van deze fusiebank SABB zijn in 2019 uitgekeerd aan NLFI, waarna RFS is afgewikkeld. Het verkoopproces van SABB is in 2019 afgerond. Met de afwikkeling van RFS is ook een einde gekomen aan het consortium waar de staat onderdeel van werd als gevolg van de overname van Fortis/ABN AMRO in 2008.
Op 19 november 2019 heeft de Eerste Kamer de oprichtingswet Invest-NL aangenomen. In december van hetzelfde jaar is Invest-NL opgericht en daarmee van start gegaan.
Kengetallen
Onderstaande kengetallen zien op de implementatie en uitvoering van het staatsdeelnemingenbeleid. Hierbij wordt alleen gekeken naar deelnemingen met volwaardige bedrijfsactiviteiten, waar de Staat >15% van de aandelen heeft, en deze met direct aandeelhouderschap beheert.
Realisatie 2019 | Streefwaarde 20201 | Streefwaarde 2021 | |
Percentage deelnemingen met >30% vrouwen in de raad van bestuur | 80% (n=10)2 | 80% | 80% |
Percentage deelnemingen met >30% vrouwen in de raad van commissarissen | 83% (n=12)3 | 92% | 100% |
Aantal deelnemingen waar een meerjarig dividendbeleid is herijkt | 24 | 2 | 2 |
Aantal deelnemingen waarvan het aandeelhouderschap is geëvalueerd in het betreffende begrotingsjaar | 1 | 2 | 05 |
Gecorrigeerd voor staatsdeelnemingen met één bestuurder. De volgende tien vennootschappen zijn meegenomen: BNG Bank, FMO, Gasunie, Havenbedrijf Rotterdam, Holland Casino, NS, NWB, Schiphol, NLO en TenneT.
De volgende dertien vennootschappen zijn meegenomen: BNG Bank, COVRA, FMO, Gasunie, Havenbedrijf Rotterdam, Holland Casino, NS, NWB, Schiphol, NLO, Invest-NL, TenneT en UCN.
De volgende elf vennootschappen zijn meegenomen: BNG Bank, COVRA, FMO, Gasunie, Havenbedrijf Rotterdam, Holland Casino, NS, NWB, Schiphol, TenneT en UCN.
Het kabinet evalueert minimaal eens in de zeven jaar het aandeelhouderschap in elke staatsdeelneming, om te bepalen of een belang in het bedrijf nog toegevoegde waarde heeft. In eerste komen de elf ‘permanente’ staatsdeelnemingen in aanmerking voor evaluaties. Actuele ontwikkelingen kunnen aanleiding zijn om het aandeelhouderschap in een deelneming eerder of later te evalueren. Met de evaluaties die in 2020 worden verricht, zijn alle permanente staatsdeelnemingen geëvalueerd. In 2022 zal de cyclus opnieuw beginnen met een evaluatie van Thales.
Meer kengetallen over het deelnemingenbeleid (zoals de omvang van het balanstotaal van alle staatsdeelnemingen, de vermogenspositie van staatsdeelnemingen en het door staatsdeelnemingen gerealiseerde rendement) zijn te vinden in het meest recente Jaarverslag Beheer Staatsdeelnemingen26.
Daarnaast wordt over de voortgang binnen het DBFM(O)-beleid middels kengetallen door de daarvoor verantwoordelijke ministers gerapporteerd in de DBFM(O)-voortgangsrapportages.
De nota Deelnemingenbeleid Rijksoverheid 201327 vormt het kader voor de invulling van de aandeelhoudersrol door de staat. Dit jaar wordt de nota Deelnemingenbeleid geëvalueerd door middel van de beleidsdoorlichting Deelnemingenbeleid. De opzet hiervan is in september 2019 naar uw Kamer gezonden.28 Uw Kamer wordt eind 2020 over de uitkomsten van de beleidsdoorlichting en de reactie van het kabinet daarop geïnformeerd.
Mogelijk heeft de COVID-19 crisis nog jaren gevolgen voor onze staatsdeelnemingen. Uiteraard volgen we de ontwikkelingen nauwgezet, zodat we goed zicht houden op wat welke staatsdeelneming wanneer nodig heeft. Ook als het gaat om de bredere maatschappelijke vraagstukken en uitdagingen op het publiek-private snijvlak zal Financiën blijven inzetten op het bevorderen van doelmatige overheidsinvesteringen, waarbij Financiën ook oog heeft voor de rol van de staatsdeelnemingen in de energietransitie.
Invest International zal naar verwachting in Q1 2021 worden opgericht, afhankelijk van het verloop van het wetstraject Machtigingswet oprichting Invest International. Het wordt een instelling die vanuit een één loket-gedachte het Nederlandse bedrijfsleven helpt projecten buiten de eigen landsgrenzen te ontwikkelen en te financieren.
2019 | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
Verplichtingen | 1.414.354 | 3.305.965 | 692.928 | 586.678 | 586.146 | 552.146 | 255.146 |
waarvan betalingsverplichtingen | 1.414.354 | 1.445.965 | 692.928 | 586.678 | 586.146 | 552.146 | 255.146 |
Verwerving vermogenstitels | 744.396 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Kapitaalinjectie Invest-NL | 50.000 | 330.000 | 330.000 | 330.000 | 330.000 | 297.000 | 0 |
Kapitaalinjectie Invest International | 0 | 0 | 247.000 | 147.000 | 147.000 | 146.000 | 146.000 |
Afdrachten Staatsloterij | 102.806 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 |
Schikking Alawwal Bank | 93.297 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Lening KLM | 0 | 1.000.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Kapitaalinjectie TenneT | 410.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Overige betalingsverplichtingen | 13.856 | 15.965 | 15.928 | 9.678 | 9.146 | 9.146 | 9.146 |
waarvan garantieverplichtingen | 0 | 1.860.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Garanties en vrijwaringen staatsdeelnemingen | 0 | 1.860.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Uitgaven | 1.693.064 | 1.444.305 | 692.928 | 586.678 | 586.146 | 552.146 | 255.146 |
waarvan juridisch verplicht | 100% | ||||||
Garanties | 18 | 20 | 20 | 20 | 20 | 20 | 20 |
Regeling Bijzondere Financiering | 18 | 20 | 20 | 20 | 20 | 20 | 20 |
Storting/onttrekking begrotingsreserve | 4.800 | 3.156 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Dotatie begrotingsreserve TenneT | 4.800 | 3.156 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Leningen | 0 | 1.000.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Lening KLM | 0 | 1.000.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Opdrachten | 96.275 | 6.129 | 10.908 | 4.658 | 4.126 | 4.126 | 4.126 |
Uitvoeringskosten staatsdeelnemingen | 94.373 | 4.129 | 3.908 | 4.658 | 4.126 | 4.126 | 4.126 |
Opstart Invest-NL | 1.901 | 2.000 | 7.000 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Vermogensverschaffing | 1.484.396 | 330.000 | 577.000 | 477.000 | 477.000 | 443.000 | 146.000 |
Kapitaalinjectie TenneT | 690.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Kapitaalinjectie Invest-NL | 50.000 | 330.000 | 330.000 | 330.000 | 330.000 | 297.000 | 0 |
Kapitaalinjectie Invest International | 0 | 0 | 247.000 | 147.000 | 147.000 | 146.000 | 146.000 |
Verwerving vermogenstitels | 744.396 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Vermogensonttrekking | 102.806 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 |
Afdrachten Staatsloterij | 102.806 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 |
Bijdrage aan ZBO's en RWT's | 4.770 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | 5.000 |
Uitgaven NLFI | 4.770 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | 5.000 | 5.000 |
Ontvangsten | 2.783.753 | 1.494.727 | 815.850 | 1.695.877 | 1.717.497 | 1.724.118 | 1.974.118 |
Garanties | 4.819 | 9.156 | 18.000 | 24.000 | 36.000 | 48.000 | 20.000 |
Regeling Bijzondere Financiering | 19 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Premieontvangsten garantie TenneT | 4.800 | 3.156 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Premieontvangsten Garantie KLM | 0 | 6.000 | 18.000 | 24.000 | 36.000 | 48.000 | 20.000 |
Leningen | 0 | 16.227 | 58.350 | 62.377 | 66.997 | 71.618 | 71.618 |
Renteontvangsten lening KLM | 0 | 16.227 | 58.350 | 62.377 | 66.997 | 71.618 | 71.618 |
Vermogensonttrekking | 2.770.923 | 1.464.844 | 735.000 | 1.605.000 | 1.610.000 | 1.600.000 | 1.878.000 |
Dividenden en afdrachten staatsdeelnemingen | 1.999.876 | 697.500 | 635.000 | 1.505.000 | 1.510.000 | 1.500.000 | 1.535.000 |
Afdrachten Staatsloterij | 102.806 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 | 100.000 |
Opbrengst verkoop vermogenstitels | 490.451 | 31.344 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Winstafdracht DNB | 177.790 | 636.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 243.000 |
waarvan: Griekse inkomsten SMP | 47.000 | 25.000 | 0 | 0 | 0 | 0 | 3.000 |
waarvan: rente-inkomsten ESM | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 14.000 |
Bijdrage aan ZBO's en RWT's | 6.864 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 |
Ontvangsten NLFI | 6.864 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 | 4.500 |
Opdrachten | 1.148 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Terug te vorderen kosten staatsdeelnemingen | 1.148 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
Budgetflexibiliteit
De uitgaven op artikel 3 zijn voor 100% juridisch verplicht.
Kapitaalinjectie Invest-NL en Invest International
De kapitaalinjecties voor Invest-NL en Invest International zijn voor 100% juridisch verplicht.
Afdrachten Staatsloterij
De reeks aan de uitgaven- en ontvangstenzijde van de begroting van artikel 3 is 100% juridisch verplicht op basis van de Wet op de Kansspelen (WOK).
NLFI
De bijdrage aan NLFI is voor 100% juridisch verplicht op basis van de door de minister van Financiën goedgekeurde begroting van NLFI en artikel 7 Wet stichting administratiekantoor beheer financiële instellingen. De begroting van NLFI van het aankomende jaar wordt telkens voor het einde van het lopende jaar vastgesteld en ter goedkeuring aan de minister voorgelegd. De verplichting loopt zolang NLFI kosten maakt bij de uitvoering van haar wettelijke taak.
Uitvoeringskosten staatsdeelnemingen
Dit budget is bestemd voor de inhuur van adviseurs omtrent het beheer van de staatsdeelnemingen. Deze advieskosten worden ieder jaar geraamd op basis van de verwachte inhuur. De ontwikkelingen rondom COVID-19 kunnen zodanig zijn, dat deze verwachte inhuur volgend jaar bijgesteld moet worden.
Verplichtingen en uitgaven
Regeling Bijzondere Financiering (BF)
Het budget Regeling Bijzondere Financiering (BF) betreft een vergoeding voor het beheer door NIBC Bank van enkele resterende BF-dossiers.
Opdrachten
Dit budget is voornamelijk bestemd voor de inhuur van adviseurs ter ondersteuning in de diverse expertises die benodigd zijn voor het professioneel beheer van de staatsdeelnemingen. Daarnaast is er budget gereserveerd voor de opstartkosten van Invest-NL en Invest International.
Vermogensverschaffing
In 2019 is Invest-NL N.V. opgericht. Verspreid over enkele jaren ontvangt Invest-NL N.V. een kapitaalinjectie van € 1,7 mld. van de Staat. Hiervan valt € 330 mln. in 2021. In 2021 wordt tevens Invest International opgericht. Invest Internationaal ontvangt cummulatief een kapitaalinject van € 833 mln. verspreid over enkele jaren. Hiervan valt € 247 mln. 2021.
Vermogensonttrekking
Om te voldoen aan de wettelijke bepalingen in de Wet op de Kansspelen (WOK) dat alle afdrachten van de Staatsloterij aan de Staat toekomen, is structureel zowel bij uitgaven als ontvangsten een reeks opgenomen voor afdrachten Staatsloterij.
Bijdragen aan ZBO’s en RWT’s
NLFI is een rechtspersoon met een wettelijke taak. NLFI voert het staatsaandeelhouderschap uit voor de financiële instellingen die tijdelijk in beheer zijn. De kosten van NLFI worden grotendeels doorbelast aan de in beheer zijnde financiële instellingen. De netto-uitgaven aan NLFI om uitvoering te geven aan haar wettelijke taak zijn naar verwachting € 0,5 mln. over 2021 (€ 5,0 mln. uitgaven minus € 4,5 mln. ontvangsten).
Lening KLM + Garantie KLM
Naar aanleiding van COVID-19 heeft het kabinet besloten tot financiële steun aan KLM. Deze financiële steun is een combinatie van een garantie op een door banken aan KLM te verstrekken kredietfaciliteit en een door de staat aan KLM te verstrekken directe lening.
De garantieregeling beslaat de totale omvang van de private kredietverlening van € 2,4 miljard en garandeert maximaal 90% over dit bedrag. KLM betaalt aan de betreffende banken rente en betaalt aan de Nederlandse staat een premie voor de garantie. De garantiepremie wordt ontvangen gedurende de looptijd van de kredietverlening, waarbij de looptijd van de garantie is gemaximeerd op zes jaar.
De directe lening heeft een looptijd van vijfenhalf jaar en wordt in tranches verstrekt door de Nederlandse staat aan KLM. In totaal bedraagt de directe lening maximaal € 1,0 miljard.
Ontvangsten
Vermogensonttrekking
Deze post bestaat uit alle dividenden, winstafdrachten en verkoopopbrengsten die zien op zowel de reguliere deelnemingen zoals bijvoorbeeld de Nederlandse Spoorwegen, Schiphol, Gasunie en DNB als de tijdelijke financiële deelnemingen (ABN AMRO, de Volksbank). Daarnaast staat op deze post een boekhoudkundige reeks voor de Afdrachten Staatsloterij (zie Uitgaven – Vermogensonttrekking).
Bijdragen aan ZBO’s en RWT’s
Zie: Uitgaven – Bijdragen aan ZBO’s en RWT’s.